سمیه افشین‌فر
خبرنگار

«نوزاد دختر 120 میلیون، پسر 80 میلیون تومان» «70 میلیون تومان به مادر بارداری که با نام من اقدام به زایمان کند پرداخت می‌شود» و... . با گشتی در فضای مجازی در صفحات مرتبط با کودکان با پیام‌هایی از این دست روبه‌رو می‌شوید؛ والدینی که از همین راه فرزندی را به فرزندخواندگی گرفته‌اند و به دنبال گرفتن شناسنامه برای او هستند. طولانی بودن فرایند فرزندخواندگی باعث شده خانواده‌هایی که خواهان فرزند هستند به راه‌های غیرقانونی رو بیاورند و از کانال‌های غیررسمی اقدام به گرفتن کودک کرده و بعد از مدتی برای گرفتن شناسنامه اقدام کنند. بنا بر آخرین آمار اعلام شده از سوی سازمان بهزیستی کشور، اکنون بالغ بر ۱۷ هزار خانواده متقاضی برای فرزندخواندگی پشت نوبت هستند، اما چرا هر نوزادی که به بهزیستی تحویل داده می‌شود به راحتی به فرزندخواندگی سپرده نمی‌شود و چرا فرایند فرزندخواندگی در بهزیستی طولانی است؟
سعید بابایی مدیرکل کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی کشور در گفت‌و‌گو با «ایران» با بیان اینکه سالانه حدود ۲ هزار کودک در قالب فرزندخواندگی به سرپرستی سپرده می‌شوند، گفت: بیش از ۸۰ درصد خانواده‌ها متقاضی کودک زیر ۲ سال و بیش از ۹۴ درصد خانواده‌ها متقاضی کودک زیر ۵ سال هستند و اغلب خانواده‌های متقاضی فرزندخواندگی خواستار پذیرش کودکان دارای سلامت کامل هستند، در حالی که ما کودکان بالای 5 سال و کودکان نیازمند درمان را در همه سنین بدون نوبت واگذار می‌کنیم. خیلی از این کودکان نیازمند پروسه درمانی کوتاه‌مدتی هستند تا بعد بتوانند با سلامت در میان یک خانواده زندگی کنند. خوشبختانه در این زمینه فرهنگ جامعه در حال رشد است و هر سال حدود 200 کودک نیازمند درمان به فرزند‌خواندگی می‌روند که بسیار ارزشمند است و امیدواریم با اطلاع‌رسانی در این خصوص کودکان بیشتری در این حوزه به فرزندخواندگی بروند.
وی در ادامه با اشاره به بحث «امین موقت» افزود: یکی دیگر از راه‌هایی که فرایند فرزندخواندگی را تسهیل می‌کند بحث حکم امین موقت است که خوشبختانه در جامعه در حال گسترش است و باید در این زمینه فرهنگسازی صورت بگیرد؛ اینکه لزوماً بحث مالکیت کودک درمیان نباشد و خانواده‌هایی بپذیرند با حکم امین موقت و به صورت موقت، می‌توانند کودکی را درون خانواده‌ خودشان داشته باشند و کودکان از شرایط ایمنی برخوردار باشند، به جای اینکه لازم باشد درون مراکز بهزیستی زندگی کنند، چون بیشتر این کودکان پدر و مادر دارند و فقط در یک مدت زمانی توان نگهداری از کودک خود را ندارند. ایده‌آل ما این است که این کودکان که شرایط فرزندخواندگی رفتن را هم ندارند به جای اینکه در مراکز نگهداری شوند، با حکم امین موقت در خانواده‌ای نگهداری شوند. قطعاً، هم خانواده از نعمت کودک بهره‌مند می‌شود و هم کودک به جای زندگی در مراکز بهزیستی در آغوش یک خانواده زندگی می‌کند.
هر چند تلاش‌های اینچنینی بهزیستی برای کودکان تحت سرپرستی‌اش مفید است اما مطمئناً برای کسانی که می‌خواهند طعم پدر و مادر شدن را بچشند، امین موقت بودن کارساز نیست  یا طبیعی است که کسانی بخواهند بچه‌هایی را به سرپرستی بگیرند که کودک بتواند آنها را سریع به‌عنوان پدر و مادر قبول کند و برای همین دنبال کودکانی در سنین پایین می‌روند. با این‌همه مدیرکل کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی کشور با بیان اینکه هر گونه خرید و فروش کودک جرم است و قاچاق کودک محسوب می‌شود و قانون برای آن مجازات در نظر گرفته است، گفت: متأسفانه این مسأله که خانواده‌هایی اقدام به خرید و فروش کودک کنند قاچاق کودک است. اینکه کودکی را به صورت غیر قانونی بخرند و بعد از مدتی بیایند و درخواست شناسنامه کنند، سیستم قضایی حتماً به دنبال برخورد با این مسأله خواهد بود. به عنوان مثال پیرمردی 80 ساله که از راه‌های غیر قانونی فرزندی را به سرپرستی می‌پذیرد یا خانواده‌‌هایی که در بررسی‌های اولیه ما از نظر سلامت روان یا داشتن اعتیاد مورد تأیید قرار نمی‌گیرند و از نظر کارشناسان ما صلاحیت کافی برای فرزندخواندگی ندارند، می‌روند و از مجاری غیر قانونی اقدام به خرید کودک می‌کنند.
او درباره سختگیری‌های بهزیستی در سپردن فرزندان به خانواده‌‌ها ادامه داد: در چنین شرایطی که ذکر کردم آیا نباید سختگیری کنیم؟ آیا باید بدون هیچ گزینشی به این افراد کودک واگذار شود؟ مسأله واگذاری از اهمیت زیادی برخوردار است، آینده و روح و روان یک کودک درمیان است. اگر وارد جزئیات شوید می‌بینید که چه مشکلاتی وجود دارد. در نظر داشته باشید تعداد کودکانی که سازمان بهزیستی می‌تواند هر سال به فرزندخواندگی بدهد زیر دو هزار نفر است، از این تعداد 700 تا 800 نفر بدون سرپرست هستند و بقیه کودکانی هستند که به علت‌های مختلف از والدین زیستی آنها سلب حضانت شده و چون پدر و مادر دارند قابلیت واگذاری ندارند. بیش از این کودکی نیست که قابل واگذاری به فرزندخواندگی باشد؛ یعنی حتی اگر بهزیستی هیچ فرایندی هم برای واگذاری نداشته باشد و فقط بخواهد نوبت بدهد، بازهم کودکی نمی‌ماند که بتوانیم واگذار کنیم ولی این مجوزی برای واگذاری‌های غیر قانونی و قاچاق کودک نمی‌شود.
وی ادامه داد: نکته دیگر این است که امر فرزندخواندگی امری بین‌ بخشی است؛ بخشی به بهزیستی و بخشی به دستگاه قضایی، ثبت احوال و پزشکی قانونی مربوط می‌شود. البته طی یک سال گذشته جلسات زیادی با سیستم قضایی، ثبت احوال و پزشکی قانونی برگزار شده است تا این فرایند کوتاهتر شود، ولی این فرایند حتی اگر به یک هفته هم تقلیل پیدا کند باید کودکی قابلیت واگذاری برای فرزند‌خواندگی را داشته باشد تا بتوانیم واگذاری انجام دهیم. یعنی یا کودک بی‌سرپرست یا بدسرپرست باشد که به نظر من از منظر ملی حتی باید خوشحال باشیم که کودکانی از این دست در جامعه‌مان کم داریم.
بابایی در پایان با اشاره به اینکه از یک طرف با کمبود کودکان و افزایش تقاضای خانواده‌ها روبه‌رو هستیم و از طرف دیگر هر فرزند‌خواندگی غیر قانونی که صورت می‌گیرد در واقع شانس ورود کودک را به یک خانواده شایسته‌تر کاهش می‌دهد، گفت: نیازمند برخورد قوی و قانونی، هم با فروشندگان کودک و هم با خریداران کودک هستیم. اینکه مردم معتقدند شرایط سخت است بیشتر به عدم آشنایی با شرایط جدید فرزندخواندگی برمی‌گردد. اگر به سامانه فرزندخواندگی مراجعه کنند، می‌بینند شرایط جدید به چه صورتی است. اتفاقاً طی دو سال گذشته شرایط برای متقاضیان فرزند‌خواندگی بسیار تسهیل شده است. همچنین اطلاعات تکمیلی در حوزه فرزندخواندگی در سامانه ملی فرزندخواندگی به آدرس
www.adoption.behzisti.net جهت بهره‌برداری متقاضیان موجود است.