نشریه فارن افرز در تحلیلی از کاهش ارزش دلار در آینده‌ای نه چندان دور خبر داده است
امپراطوری دلار زیر تیغ تحریم‌ها
کارلا نورلوف
کارشناس ارشد اقتصادی بنیاد آتلانتیک
وصال روحانی
مترجم
دلار هنوز ارز پیشرو در قلب اکثر داد و ستدهای بین‌المللی به شمار می‌آید اما سلسله مسائلی آن را به سوی تنزلی فزاینده سوق می‌دهند. جدیدترین فاکتوری که بر دلار اثر منفی گذاشته، کش و قوس‌های برخاسته از جنگ روسیه- اوکراین است. جانبداری کشورهای مختلف از دو طرف این ستیز سبب شده تکیه آنها، چه ممالکی که به نفع روسیه اقدام کرده‌اند و چه کشورهایی که به حمایت از اوکراین پرداخته‌اند، روی دلار کمتر شود. رابرت ماندل برنده پیشین جایزه صلح نوبل گفته بود: «یکی از سلاح‌های اصلی نظام‌های حکومتی بزرگ، داشتن ارزهایی قدرتمند و باثبات است.» اگر ایده او را باور داشته باشیم، فراز و فرودهای شدید سیاسی اخیر امریکا، چنان چیزی را از این کشور و ارز آن ستانده است.
روبل؛ برنده اصلی جنگ روسیه- اوکراین
بسیاری از تحلیلگران مسائل اقتصادی همچنان می‌گویند دلار هیچ گاه نقش مرکزی خود را در ترسیم مبادلات بین‌المللی و تبیین جغرافیای اقتصادی دنیا از کف نخواهد داد ولی همین کارشناسان نیز قبول دارند که موقعیت دلار در حال حاضر سست‌تر از هر زمانی است. تجدید جنگ سرد بین بلوک‌های شرق و غرب، دلار را از برشمرده شدن به عنوان رایج‌ترین ارز در گستره جهان بازداشته و یورو ارز واحد اروپا را در بسیاری از کشورها در صدر نشانده و حتی روبل روسیه در کشاکش شدیدترین جنگ نظامی سال‌های اخیر این کشور (با اوکراین) هوادارانی بیش از گذشته یافته زیرا کرملین برای راندن حامیان اوکراین تهدید کرده هر دولتی را که به کی‌یف کمک و آن را تجهیز تسلیحاتی کند، از خریداری محصولات خود محروم خواهد کرد مگر اینکه بهای آن را نه به دلار بلکه به روبل بپردازند و چون نفت و گاز صادراتی روسیه غیرقابل چشم‌پوشی است، در 375 روزی که از شروع جنگ روسیه- اوکراین می‌گذرد، روبل پررونق‌ترین ایام خود را در سنوات اخیر سپری کرده و برنده اصلی این نبرد محسوب شده است.
در معرض طوفان‌ها
برآوردهای پایانی سال 2022 نشان می‌دهد دلار هنوز «پول پایه» در بانک‌های مرکزی 60 درصد از کشورهای جهان است و سهم یورو در این ارتباط از 22 درصد فراتر نمی‌رود و «ین» ارز ژاپن به 6 درصد سهم رسیده است. اما پوند ارز لرزان انگلیس و یوان چین و همچنین دلار کانادا و استرالیا مجموعاً فقط 5 درصد از ذخایر بانک‌های مرکزی را تشکیل می‌دهند. با وجود این، نگرانی‌ها درباره جایگاه و شرایط دلار نگران کننده و عین واقعیت است. فایننشال تایمز، نشریه برتر اقتصادی جهان این گمانه‌زنی را تا به آنجا پیش برده که در یکی از شماره‌های اخیر خود آورده است: «خردورزان واقعی آنهایی هستند که از حالا خود را برای یک دنیای پسا دلاری مهیا می‌سازند. شاید این واقعه در یکی دو سال آینده تحقق نیابد اما اصلاً از آن دور نیستیم.» سایر کارشناسان اقتصادی هم معتقدند ستیز اقتصادی پرشتابی که امریکا در دوران حکومت باراک اوباما و دونالد ترامپ با چینی‌ها به راه انداخت و جو بایدن هم در 26 ماه نخست زمامداری‌اش در کاخ سفید آن را استمرار و شدت بخشیده، بیش از آنکه به ضرر یوان تمام شود، دلار را از چشم‌ها انداخته است. حالا بسیاری از کشورهای اروپایی و آسیایی به این نتیجه رسیده‌اند که به جای تکیه بر دلاری که در کش و قوس‌های سیاسی کم‌اعتبارتر از گذشته شده، به یورو روی بیاورند که اگرچه مشکلات ویژه خود را دارد اما کمتر از دلار در معرض طوفان‌ها است و به تبع آن شرایط محکم‌تری دارد.
باور نکردنی است اما...
زولتان پوژار، کارشناس ارشد بانک مرکزی سوئیس می‌گوید: «همگان باید به پروسه جدید اقتصادی در بطن ارتباطات بین‌الملل فکر کنند. این یک الزام غیرقابل گریز است زیرا دلار در سایر کشمکش‌های دو دهه اخیر بیش از هر زمانی تضعیف شده است. در نظام اقتصادی جهان که لاجرم از سال 2025 جدی‌تر خواهد شد، دلار همچنان نقشی مهم خواهد داشت اما نه به میزان و وسعت گذشته.»
کریستینا تساوری، یکی از کارشناسان ارشد بنیاد اقتصادی «گولدمن ساکس» هم می‌گوید: «شاید باور آنچه اینک می‌گویم، برای عده‌ای سخت باشد اما روزی خواهد رسید که دلار به جایگاهی همچون پوند بریتانیا در حال حاضر تنزل کند؛ ارزی که بر سر نخواستنش دعوا است. همین حالا هم هر مفسر عادل و ناظر منصفی می‌تواند حس و رؤیت کند که دلار همان دلار سابق نیست و آشکارا رنگ باخته است.»
قلبی سست و لرزان
از کف رفتن تدریجی اعتبار دلار، کاخ سفید را هم هوشیار ساخته تا برای نفی این وضعیت و کنترل هر چه بیشتر ضایعات برخاسته از آن به برنامه‌ریزی بپردازد و به جای اکتفا به حفظ شرایط شکننده فعلی، نقشه راه مؤثرتری برای فردا و فرداهای بعد بریزد تا شاید دلار در آن زمان از ضربات سنگین وارده به خویش رهایی یابد و دوباره تجدید حیات کند. تفرق شدیدی که در سال‌های اخیر بین اروپایی‌ها به وجود آمده، سبب شده که حامیان اصلی امریکا دیگر برای دلار سر و دست نشکنند و برعکس برای کار با «یورو» خیز بردارند. امریکا برای جلب حمایت مجدد آلمان، انگلیس، ایتالیا و فرانسه وعده‌هایی به آنان داده است اما اروپایی‌ها می‌دانند قلب اقتصاد امریکا چنان لرزان و فاقد ضربانی قوی است که اگر هم بخواهد، نمی‌تواند وعده‌هایی را که به اروپایی‌ها می‌دهد، به طور تام و تمام تحقق بخشد.
همه تدابیر هوشمندانه چین
برای امریکا چه چیزی بدتر از اینکه روسیه و چین در راستای نزدیک شدن هر چه بیشتر به یکدیگر، تبادل‌های ارزی خویش را چنان وسعت بخشیده‌اند که به قوی‌تر شدن هر یک از آنها منجر شده و هم روبل دامنه نفوذ بیشتری یافته و هم حال «یوان» در بازارهای بین‌المللی بهتر از گذشته شده است. تا گذشته نزدیک امریکا به سبب بهره‌گیری از سیستم‌های بهتر انتقال‌های بانکی فرامرزی، دست پیش را در مبادلات اقتصادی داشت اما چینی‌ها اخیراً با اتخاذ سیاست‌های لازم و برقراری ارتباط‌های ضروری با دولت‌های مختلف، یک سیستم کارآمد مبادلات برون‌مرزی مشابه را برای خود پی ریخته‌اند. در سیستم ابداعی چینی‌ها که آن را«CIPS» می‌نامند، حدود 15 هزار تراکنش روزانه طی شش ماه اخیر ثبت و گزارش شده که معادل مالی آن بر اساس ارز رایج امریکا به 50 میلیارد دلار می‌رسد. این سیستم یک حسن جنبی هم دارد و آن، داشتن سرعتی بیشتر در ارسال و دریافت پول برای کشور «سفارش گیرنده» و کمپانی «دریافت کننده» است حال آن که امریکا طی سال‌های اخیر بر اثر بحران کرونا و نظایر آن، چنان تخلیه انرژی شده که هرگونه تراکنش بین‌المللی بین بانک‌ها و طرف‌های اقتصادی‌اش حداقل دو برابر گذشته زمان می‌برد. چین به این نیز اکتفا نکرده و با سفرهای پرشمار مسئولان ارشدش به چند کشور کلیدی دنیا در دو سه سال اخیر، آنها را پای میز معامله نشانده و با اهدای سریع‌تر محصولات خود به طرف‌های سفارش دهنده در این کشورها هم یوان را قوی‌تر از قبل کرده و هم به جایگاه دلار ضربات کاری‌تری را وارد ساخته است.
سیستم‌های مبادلاتی فعال شده روس‌ها
شاید چینی‌ها نان هوشیاری خود را بخورند زیرا از همان سال 2008 که بحران بزرگ اقتصادی امریکا رخ داد و دولت باراک اوباما را کیش و مات کرد و آن وضعیت بیمارگونه را به دولت دونالد ترامپ هم سرایت داد، فهمیدند که اگر هرچه سریع‌تر به خلأ موجود ورود و با طرف‌های معاملاتی امریکا باب داد و ستد را بگشایند، امروز و فردا متعلق به این اژدهای شرق آسیایی خواهد بود. روسیه هم با وجود تمامی ضایعات برخاسته از جنگ کم ثمرش با اوکراین، سیستم ارزی خود را هوشمند و شناور ساخته و مبادلات الکترونیک خود را فعال‌تر از گذشته کرده تا بازار پر رونق‌تری برای کشورهایی به شمار آید که پس از تنزل ارزش دلار از این ارز قطع امید کرده و جانشینی را برای آن می‌جسته‌اند و چنین چیزی را در یوان و روبل پیدا کرده‌اند.
راه‌های زدودن قید و بندهای دلار
آنچه برای کاخ سفید دردناک‌تر نشان می‌دهد، این است که کشورهایی همچون برزیل، آرژانتین، هند و آفریقای‌جنوبی و سلسله کشورهایی که گروه بریکس (Brics) را تشکیل می‌دهند و البته چین و روسیه هم در آن حاضرند، بدون هیچ‌گونه پرده‌پوشی گردهمایی‌هایی داشته و در آن راجع به راه‌های رها کردن مبادلات بین‌الملل خود از قید و بندهای دلار مذاکره کرده و به راه‌حل‌هایی هم رسیده‌اند. در این میان روسیه و چین به عنوان سردمداران نهضت فرسوده‌تر کردن دولت امریکا به طرف‌های مذاکرات و معاملات خود قول داده‌اند هر اقدام لازمی را برای صدمه ندیدن آنها پس از رهایی یافتن‌شان از دلار صورت خواهند داد. اینچنین است که به نظر می‌رسد بخش قابل توجهی از دنیا از حالا برای عصری آماده می‌شود که کمترین قرابت و شباهت را با ایام سلطه دلار خواهد داشت و شروع مناسباتی تازه را گواهی می‌دهد.