فاطمه ترکاشوند
روزنامه‌نگار

چند روزی است که رسانه‌های فارسی‌زبان غربی برای بازتاب اخبار مسمومیت دانش‌آموزان ایرانی از کلیدواژه «حمله شیمیایی» استفاده می‌کنند. کلیدواژه‌ای که در تجربه متلاشی شدن سوریه و نمایش «کلاه‌سفیدها» نقش محوری داشت. 5سال پیش، حوالی همین روزها، روی سن مراسم اسکار  مستند «کلاه‌سفیدها» را به‌عنوان برنده معرفی کردند، هنوز به این اندازه درباره کلاه‌سفیدها اطلاعات آشکار به دست نیامده بود. آن روزها فقط مردم سوریه می‌دانستند که بین کلاه‌سفید‌های انسان‌دوست و فداکاری که در پروپاگاندای امریکایی-اروپایی می‌بینند، با کلاه‌سفیدهای واقعی که در بیمارستان‌های سوریه فقط به سربازان داعش خدمات می‌دهند، چقدر فرق است؛ مرکز آشتی روسیه در سوریه از اوایل سال 97 با انتشار اخبار از طرح‌ر یزی یک برنامه رسانه‌ای برای صحنه‌سازی حمله شیمیایی خبر داد.شهریور همان سال رسانه‌ها گزارش دادند «ساکنان ادلب می‌گویند ساخت نمایش حمله شیمیایی دروغین توسط کلاه‌سفیدها آغاز شده و قرار است ادعا شود ارتش سوریه از سلاح‌های شیمیایی در حملات خود استفاده کرده است.» این بازی به سرعت رسانه‌های جریان اصلی را لبریز کرد تا یکی از موفق‌ترین پروژه‌های پروپاگاندای غرب در تاریخ ثبت شود.

اسکاری که تروریسم سیاه را سفید کرد
به‌رغم حجم بالای تولید محتوا و پررنگ کردن آنها در بسترهایی نظیر آکادمی اسکار، گزارش‌ها بر آن بودند که سناریوی حملات شیمیایی در سوریه به این شکل است که کلاه‌سفیدها پس از استفاده ادعایی ارتش سوریه از بشکه‌های انفجاری حامل مواد سمی، به غیر نظامیان کمک می‌کنند و از این نمایش فیلم تهیه می‌شود، اما این تروریست‌ها بودند که اقدام به انتقال دو بسته حامل مواد سمی از جمله «کلر» از شهرک خربه الجوز به شهر جسر الشغور کرده و قرار بود تیم فیلمبرداری وابسته به کانال‌های تلویزیونی خاورمیانه و شاخه منطقه‌ای یکی از کانال‌های خبری امریکا در این شهر برای فیلمبرداری از این نمایش حاضر شوند.
این اقدامات نشان می‌داد کارگردان‌های غربی این نمایش را حتی بیش از آنکه لازم بود جدی گرفته بودند. سرهنگ ولادیمیر ساوچنکو، سخنگوی مرکز آشتی روسیه در سوریه، چند روز قبل طی بیانیه‌ای اعلام کرده بود مخازن پر از گاز کلر توسط تروریست‌های گروه «هیأت تحریرالشام» (جبهةالنصره سابق) به این روستا منتقل شده و نقش اصلی این نمایش هولناک هم به کلاه‌سفیدها سپرده شده بود. به گزارش راشاتودی، مسکو بارها هشدار داده بود که کلاه‌سفیدها به همراه تروریست‌های احرارالشام قصد دارند یک حمله شیمیایی ساختگی در ادلب سوریه به راه بیندازند که مسئولیت فیلمبرداری از صحنه‌های این حمله ساختگی بر عهده نمایندگان کلاه‌سفیدهایی است که به منطقه اعزام شده‌اند. درحالی که پیش از آغاز این نمایش، وزارت دفاع روسیه هشدار داده بود اقدامات تحریک‌آمیزی با استفاده از سلاح شیمیایی در سوریه در حال انجام است تا بهانه‌ای برای امریکا، انگلیس و فرانسه برای حمله مجدد به تأسیسات دولت سوریه باشد. امریکا اما با تکذیب‌های مداوم تلاش می‌کرد کلاه‌سفید‌ها را سفید نگه دارد تا این پروژه موفقیت‌آمیز به اتمام برسد. هدر ناوئرت، سخنگوی وقت وزارت خارجه امریکا در همان روزها گفته بود: «دولت سوریه و روسیه اتهامات کذبی علیه گروه کلاه سفیدها وارد می‌کنند.»

قهرمان‌ها و ضدقهرمان‌های یک نمایش هولناک
در آن ایام رسانه‌های غربی صحنه سوریه را چنان توصیف می‌کردند که انگار ارتش و دولت سوریه برای مردم این کشور خطرناک‌تر از تروریست‌های جبهة النصره و داعش هستند و تراشیدن پیکر یک قهرمان مردمی به نام «کلاه‌سفیدها» از سنگ‌های سنگدل داعشی، به آنان این فرصت را می‌داد که این تصویر ساختگی را برای مردم دنیا و حتی بخشی از خود مردم سوریه باورپذیر جلوه دهند. به هر حال مردم مصیبت‌زده از یک جنگ داخلی دامنه‌دار و پرتخریب، نیاز داشتند قهرمانی هم در مقابل آدم‌بدهای داستان که از چند سال پیش به افکارعمومی معرفی شده بودند، داشته باشند.
تنها مشکل این بود که با فاصله کمی از اسکار گرفتن و انتشار مستند «کلاه‌سفیدها» به کارگردانی مستندساز آلمانی به نام اورلاندو ون اینزیدل، تصاویر متعددی از شخصیت‌های حاضر در فیلم منتشر شد که نشان می‌داد این صورت‌ها پیش از آنکه زیر این کلاه‌های سفید شعار انسان‌دوستی سر بدهند، زیر پرچم‌های سیاه و ترسناک داعش، اسلحه‌ به‌ دست فریاد کشتن و سر بریدن مردم بی‌گناه را سر می‌دادند.
حالا اما حول ماجرای حمله شیمیایی به مردم، دیگر فرصتی برای استراحت افکارعمومی و تشخیص آدم‌های خوب و بد قصه باقی نگذاشته بود. رسانه‌های جریان اصلی به صورت مداوم در این آتش پر از دود می‌دمیدند درحالی که تنها دو سال بعد گزارش‌های متعددی با حضور ناظران بی‌طرف بین‌المللی اثبات کرد که مردم سوریه بازیگر ناخواسته صحنه هراس‌افکنی امریکا و اروپا در یک بازی سیاسی-رسانه‌ای شده بودند؛ بازی‌ای که به قیمت پیشرفت داعش در غرب آسیا، تقویت پایگاه‌های نظامی امریکا و ناتو در منطقه به بهانه بازگرداندن نظم و دموکراسی، چند دهه ناامنی و جنگ داخلی هولناک و هزینه‌های گزاف جانی و مالی برای مردم منطقه خصوصاً سوریه شد. آنها همه چیز یک نمایش بی‌نقص را تدارک دیده بودند. از سناریو و ضدقهرمان و قهرمان گرفته تا ابزار صحنه و تجهیزات فیلمبرداری و حتی گازهای شیمیایی، اما مستند «کلاه‌سفیدها» باقی ماند تا تاریخ تماشاگر آن باشد.