نیلوفر منصوری
خبرنگار

مار سرخ گرگان یا دیوار دفاعی گرگان برای آنکه بتواند مسیر جهانی شدن تا ثبت در یونسکو را طی کند نیاز به 50 میلیارد تومان هزینه دارد.
حمید عمرانی، مدیر پایگاه میراث فرهنگی دیوار تاریخی گرگان به «ایران» می‌گوید: «پرونده اولیه دیوار تاریخی گرگان را آماده و شهریور سال گذشته به دبیرخانه یونسکو ارسال و نظر موافق را دریافت کرده‌ایم.» وزارت میراث فرهنگی امسال پرونده هگمتانه را برای ثبت جهانی در دو سال دیگر به یونسکو فرستاد و دیوار گرگان سرخ مثل آثار دیگر باید برای ثبت جهانی شدن صبر کند. به گفته عمرانی دیوار گرگان وسعت زیادی دارد و موانعی سر راه جهانی شدن آن وجود دارد. در حاشیه آن شهرها و روستاها و اراضی زراعی مختلفی ایجاد شده که تهدیدی برای این اثر تاریخی محسوب می‌شوند. عمرانی می‌گوید: «بخش اعظم این دیوار در دشت گرگان است و تهدیدات زیادی از قبیل طرح‌های عمرانی و اقدامات زراعی کشاورزی در آن صورت گرفته است. مهم‌ترین کار برای ادامه مسیر این روند این است که آن زمین‌ها را به تملک درآوریم و آزادسازی کنیم که نیازمند اعتبار و بودجه کافی است. اعتبار لازم این فرایند 50 میلیارد تومان برآورد می‌شود تا به این شیوه از اجرای هرگونه طرح‌های خودسرانه و گسترش معارضات در حریم و پیرامون این اثر ارزشمند جلوگیری کنیم.»
به گفته عمرانی اگر بتوان ردیف اعتباری خاصی برای دیوار باز کرد، روند اجرایی کار سریع‌تر صورت می‌پذیرد. امیدواریم این دیوار شاخص ثبت و جایگاهش آنگونه که هست حفظ شود.

 دومین دیوار دفاعی جهان
دیوارها در طول تاریخ همواره یکی از مهم‌ترین عناصر دفاعی هر شهر برای مقابله با دشمنان بوده‌اند. دیوارهایی از جنس چینه، خشت، آجر و سنگ که برای پایداری و جاودانه بودن انسان رج به رج و صف به صف کشیده می‌شدند تا انسان با متعلقات فرهنگی و ادبی و تمامیت ارضی‌اش ماندگار بماند. جنس ایستادگی در میان هر جامعه‌ای متفاوت است. هر جامعه‌ای بنا به مصلحت‌های خود حربه‌ای به کار می‌برد؛ به‌عنوان مثال در دوره ساسانیان (انوشیروان ساسانی) دیواری ایجاد شد که بعد از دیوار چین بزرگترین دیوار دفاعی جهان نام گرفت. دیواری به رنگ سرخ که از آن به نام‌های دیوار بزرگ اسکندر، دیوار سرخ نیز نام می‌برند.
دیوار دفاعی گرگان سال ۱۳۷۹ به‌عنوان یک اثر ملی در ایران ثبت شده است. تقریباً تمام این دیوار استراتژیک از بین رفته و تنها بخش‌های کوچکی از آن باقی مانده است که در زیر خاک مدفون شده است. دیوار گرگان از شرق دریای خزر شروع شده و پس از عبور از ضلع شمالی گرگانرود و دشت‌های وسیع شهرستان‌های گمیشان، آققلا، گنبدکاووس و کلاله به کوه‌های پیشکمر در شرق استان گلستان ختم می‌شود.

 قدمت مار سرخ
به تشخیص باستان‌‌شناسان قدمت این دیوار به دوره ساسانی بازمی‌گردد. زمانی که پادشاهان ساسانی با امپراتوری روم شرقی جنگ‌‌های مداومی داشتند و از سوی شمال نیز با تهدید قوم هون (Hun) و دیگر اقوام شمالی رو به رو بودند؛ این دیوار می‌توانست محل رخنه این اقوام را به داخل ایران از کوهستان‌های قفقاز و خط ساحلی دریای مازندران ببندد.
ساخت خانه با آجر ساسانی
حمید عمرانی مدیر پایگاه دیوار گرگان به «ایران» می‌گوید: «متأسفانه در سال‌های گذشته به‌دلیل عدم آگاهی و نظارت و کنترل ضعیف نهادهای ذی ربط  بسیاری از آجرهای این دیوار برای ساخت منازل مسکونی تخریب شد. ساخت و سازهای بسیاری در کنار این دیوار تاریخی صورت گرفت. افراد محلی بواسطه کشت محصول با ادوات کشاورزی خسارات بسیاری به این اثر تاریخی وارد کردند.» به گفته عمرانی دستور ساخت دیوار توسط فیروز اول صادر و خسرو انوشیروان ساسانی بین سال‌های 530 تا 570 میلادی آن را تکمیل کرد. جنس این دیوار خشت و آجر و هدف از ساخت آن، دفاع و حفظ سرزمین ایران بوده است. به گفته وی، ایران در آن زمان به لحاظ فناوری نظامی و درآمد مالیاتی، اقتصاد و تجارت پیشرفت کرده بود و به‌دلیل قرارگیری در مسیر جاده ابریشم مورد توجه اقوام مختلف قرار گرفته است.

شگفتی‌های دیوار گرگان
این دیوار در طول خود ۳۸ قلعه داشته و ارتفاع آن به استناد منابع تاریخی بین 8 تا۱۰ متر بوده است که بخش‌های بسیاری از آن زیر خاک مدفون است. بالطبع ساختار معماری آن در طول ۱۷۰۰ سال از بین رفته و به‌صورت خطی سرخ رنگ دیده می‌شود. این دیوار بتدریج در سلسله‌‌های بعد کارایی خود را از دست می‌‌دهد و مردم از آجرهای آن در ساخت‌وساز منازل استفاده می‌کنند.
او درخصوص وضعیت کنونی دیوار می‌گوید: «هم اکنون بنای خاصی از دیوار باقی نمانده است. با توجه به کاوش‌های باستان‌شناسی، بخش‌هایی از ساختار تحتانی دیوار و قلعه‌ها و کوره‌های آجرپزی نمایان شده، کوره‌هایی که در فاصله‌‌های بسیار نزدیک به هم قرار داشتند و آجرهای مورد نیاز ساخت دیوار را تأمین می‌‌کردند. با توجه به اینکه اراضی کشاورزی این دیوار را احاطه کرده امروز دیگر نمی‌توان اثری از این کوره‌‌ها را روی زمین مشاهده کرد. البته با توجه به مستندنگاری که انجام شد، به طور کلی، مسیرها در دیوار مشخص شده و اطلاعات آن موجود است و اگر بخواهیم مسیر گردشگری تعریف کنیم مشکلی در این زمینه وجود ندارد.»

بــــرش

دیوار دفاعی گرگان سال ۱۳۷۹ به‌عنوان یک اثر ملی در ایران ثبت شده است. تقریبا تمام این دیوار استراتژیک از بین رفته و تنها بخش‌های کوچکی از آن باقی‌مانده است که در زیر خاک مدفون شده است. دیوار گرگان از شرق دریای خزر شروع شده و پس از عبور از ضلع شمالی گرگانرود و دشت‌های وسیع شهرستان‌های گمیشان، آققلا، گنبدکاووس و کلاله به کوه‌های پیشکمر در شرق استان گلستان ختم می‌شود