زهرا کشوری
دبیر گروه زیست‌بوم

مجلسی‌ها افزایش 20 درصدی تعرفه عوارض خروج از کشور را پس گرفتند و در تازه‌ترین تصمیم هیچ سخنی از سهم 30 درصدی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کشور از عوارضی که به نام مسافر در مبادی خروجی کشور اخذ می‌شود به میان نیاوردند. آنها پیش‌تر به گفته رحیم زارع، سخنگوی کمیسیون تلفیق مصوب کرده بودند با این افزایش‌، سهمی 30 درصدی را به ایجاد زیرساخت‌های گردشگری در کشور اختصاص دهند. با توجه به حذف افزایش 20 درصدی، آیا وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی  کشور می‌تواند امسال سهمی از عوارض خروج از کشور را بگیرد؟ آیا همان‌طور که علی‌اصغر شالبافیان، معاون گردشگری کشور انتظار دارد، درآمد حاصل از دریافت عوارض خروج از کشور به صندوق گردشگری واریز خواهد شد تا صرف زیرساخت‌های گردشگری شود یا سهم این وزارتخانه مثل سال‌های گذشته از این منبع درآمدی، صفر است؟! تلاش «ایران» برای گفت‌‌وگو با حسین رازقی، مدیر کل برنامه‌ریزی و بودجه وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی  بی‌پاسخ ماند.
چندی پیش بود که رحیم زارع، سخنگوی کمیسیون تلفیق لایحه بودجه خبر داد براساس تصمیم کمیسیون تلفیق، عوارض خروج از کشور ۲۰ درصد افزایش می‌یابد. همچنین ۳۰ درصد منابع درآمدی عوارض خروج از کشور که با تخصیص ۱۰۰ درصد در اختیار وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی قرار می‌گیرد، صرف ایجاد زیرساخت‌های گردشگری، فعالیت‌های فرهنگی، آموزشی، حوزه گردشگری و حمایت از فعالیت‌های بخش خصوصی جهت معرفی کشور خواهد شد. در قانون بودجه 1401 درآمد دولت از عوارض خروج از کشور 1500 میلیارد تومان دیده شده بود. این درآمد دولتی در لایحه بودجه 1402، 3 هزار و 400 میلیارد تومان اعلام شد. در پیشنهادی که در کمیسیون تلفیق تصویب و توسط سخنگوی کمیسیون اعلام شد، قرار بود عوارض خروج از کشور 20 درصد نسبت به درآمد سه هزار و 400 میلیارد تومانی پیشنهادی در لایحه بودجه 1402 افزایش یابد و از این رهگذر 30 درصد آن به حوزه گردشگری برسد.
مصوبه 30 بهمن
پیش از آنکه بهارستان‌نشین‌ها افزایش 20 درصدی را لغو کنند، کمیسیون تلفیق در تاریخ 30 بهمن 1401 مصوبه‌ای درباره لایحه بودجه 1402 به تصویب رساند که در تبصره 6 الحاقی 6 ماده واحده می‌گوید: «تعرفه عوارض خروج از کشور 20 درصد نسبت به سال 1401 افزایش می‌یابد.» برخلاف مصوبه قبلی، در این مصوبه هیچ نامی از سهم وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و  صنایع‌دستی به میان نیامد. 7 اسفند‌ماه نیز پیشنهاد افزایش 20 درصدی لغو شد تا این سؤال پیش بیاید که حالا که تعرفه افزایش نمی‌یابد، آیا دیگر قرار نیست از درآمد عوارض خروج از کشور سهمی به این وزارتخانه برسد؟ چند نماینده که مورد سؤال «ایران» قرار می‌گیرند، جواب واضحی برای این سؤال ندارند، حتی جبار کوچکی‌نژاد، نماینده رشت موافق تخصیص حداقل سهمی از درآمد عوارض خروج از کشور به وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی است.

حذف رأی آورد
حجت‌الله فیروزی، نماینده فسا در مجلس شورای اسلامی پیش از آنکه این حذف اتفاق بیفتد به روزنامه ایران گفته بود که یکی از نمایندگان به دنبال حذف افزایش 20 درصدی است . در‌همین حال جبار کوچکی‌نژاد، نماینده رشت همچنان به دنبال تصویب اعتباری از درآمد عوارض خروج از کشور برای توسعه زیرساخت‌های گردشگری است. او درباره احتمال حذف افزایش 20 درصدی هم گفته بود: با توجه به اینکه پیشنهاد نماینده قم زودتر از پیشنهاد نماینده رشت به رأی گذاشته می‌شود، اگر حذف افزایش 20 درصدی رأی بیاورد مجلسی‌ها دیگر پیشنهاد سهم گردشگری از عوارض خروج را بررسی نخواهند کرد. همان‌طور که فیروزی پیش‌بینی کرده بود این اتفاق افتاد.

تخریب بر اثر بی‌پولی
همزمان با این اتفاق وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کشور نیز تعرض به یکی از مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین آثار باستانی کشور یعنی چغازنبیل 3250 ساله را تأیید کرد. کارشناسان منتقد هم یکی از علل وقوع چنین اتفاق تلخی را عدم دقت در محافظت، ناشی از وضعیت بد حقوقی و بیمه‌ای کارکنان و وجود تنها یک نگهبان در این سایت عیلامی دانستند. اینکه آیا حقوق‌های معوقه و پایه حقوق پایین، تنها سایت باستانی چغازنبیل را در معرض تخریب افراد ناشناس قرار نداده است؟ در یک سال گذشته وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی چالش بزرگی برای پرداخت حقوق کارکنان پایگاه‌ها داشت و پایه اندک حقوق بسیاری از آنها همچنان به بی‌انگیزگی کارکنان پایگاه‌ها در صیانت از میراث فرهنگی دامن می‌زند. آنها کسانی هستند که وظیفه حفاظت از مهم‌ترین بناهای تاریخی کشور چون تخت‌جمشید، سلطانیه، پاسارگاد، میدان نقش جهان، آبشارهای شوشتر، ارگ بم و... را بر عهده دارند. میراث فرهنگی یکی از مهم‌ترین دلایل حضور گردشگران خارجی به ایران است که از آنها به «گردشگران فرهنگی» یاد می‌شود. بافت تاریخی شیراز که این روزها در مقابل یک طرح توسعه‌ای مقاومت می‌کند، برای ثبت ملی و حفاظت نیاز به بودجه دارد اما معاون میراث فرهنگی کشور یکی از معترضان به بودجه 3هزار و 100 میلیارد تومانی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در لایحه 1402 است و می‌گوید با این بودجه، دخلش به خرجش نمی‌رسد.
عزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی هم می‌گوید: «اعتبارات ما کم و نیازهای حیاتی پروژه‌ها زیاد! کمک خارجی مشکل قانونی دارد. باید دنبال گلریزان برای مرمت ابنیه تاریخی باشیم!»

گره کور حوزه‌ای که گره بیکاری را باز می‌کند
فیروزی اعتقاد دارد تحریم‌ها، کاهش فروش نفت، وجود هزینه‌های ضروری و... باعث شده  بعضی از حوزه‌ها در اولویت بودجه‌دهی نباشند اما تأکید می‌کند که گردشگری یکی از حوزه‌هایی است که می‌تواند گره ایجاد اشتغال را باز کند. او اعتقاد دارد همان‌طور که مراکز مذهبی ایران مقصد گردشگران مسلمان کشورهای منطقه شده‌اند، جاذبه‌های تاریخی و طبیعی هم باید مقصد گردشگران شود اما همه چیز در بی‌پولی متوقف شده است! ایران و روسیه سال‌ها است که تصمیم دارند ویزای گروهی را برای تبادل گردشگر بردارند. هر بار خبررسانی درباره این موضوع، به افزایش سفر گردشگران ایرانی به روسیه منجر می‌شود اما از سمت روسیه به ایران اتفاقی نمی‌‌افتد. روس‌ها نزدیک به یک دهه است که می‌گویند گره ورود گردشگران روس به ایران را تبلیغات در تلویزیون روسیه باز می‌کند! اما بودجه معاونت گردشگری کفاف تبلیغ در این تلویزیون را نمی‌دهد. گردشگران روس در حوزه صنایع‌دستی هم در ردیف‌ بازارهای نوظهور قرار دارند که به گفته کارشناسان حوزه صنایع‌دستی، صنایع‌دستی لوکس ایران می‌تواند توجه آنها را به خود جلب کند اما باز هم به در بسته بی‌پولی در حوزه تبلیغات خورده است! کشورهای عربی و حوزه خلیج‌فارس بازار خوبی برای صنایع‌دستی ایران هستند اما حتی یک تبلیغ حرفه‌ای با زبان عربی که در فضای تصویری این کشورها منتشر شود، وجود ندارد.
فیروزی می‌گوید: «این در حالی است که گردشگری و صنایع‌دستی می‌تواند به درآمدزایی کشور منجر شود.» او گردشگری پزشکی و توریسم سلامت را هم یکی از حوزه‌هایی می‌داند که می‌تواند گره بیکاری را در کشور باز کند. فیروزی حضور گردشگران مذهبی، تاریخی و پزشکی را باعث افزایش تعداد هتل‌ها، تردد بیشتر هواپیما‌ها و درآمد بیشتر می‌داند که با کمترین هزینه و به راحتی باعث ایجاد شغل خواهد شد.
وقتی ضرغامی به‌عنوان وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی انتخاب شد، بسیاری اعلام کردند قدرت چانه‌زنی و جایگاه سیاسی او می‌تواند حداقل مشکل اعتباری و مالی این وزارتخانه را حل کند. باید ماند و دید که آیا او می‌تواند سهمی حداقلی از آنچه به نام گردشگر و مسافر اخذ می‌‌شود را بگیرد و خرج بخشی از مشکلات حوزه کند یا خیر؟!