ایران برای ثبت جهانی تاریخ ساسانی‌ها در یونسکو با عراق رایزنی می‌کند
احتمال تشکیل یک پرونده مشترک برای طاق بستان و ایوان مدائن
نیلوفر منصوری
خبرنگار
چند سالی می‌شود که مسئولان از پرونده ثبت‌جهانی «محور ساسانی کرمانشاه» سخن می‌گویند. محوری فرهنگی تاریخی که در سال‌های گذشته از قصر شیرین تا کنگاور را شامل می‌شد. هرچند این پرونده در این سال‌ها به نتیجه مثبت نرسید؛ اما گویا، اخیراً کارهایی در اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کرمانشاه در حال انجام است که کارشناسان را به این باور رسانده که این‌بار پرونده ثبت جهانی طاق بستان و محور ساسانی اتخاذ شده است، در یونسکو ثبت می شود.
داریوش فرمانی که به تازگی جایگزین محمدرضا سهیلی شده و سکان مدیرکلی میراث فرهنگی کرمانشاه را برعهده گرفته است برای پیگیری پرونده ثبت جهانی اسب کُرد و منظر تاریخی فرهنگی محور اشکانی - ساسانی، به عراق سفر کرده تا مذاکرات لازم برای تکمیل این پرونده‌ها را با طرف عراقی انجام دهد.
مدتی پیش، محمدرضا سهیلی، مدیرکل سابق میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کرمانشاه درخصوص فعالیت‌های صورت گرفته در این اداره کل به «ایران» گفته بود که محور جدیدی برای ثبت جهانی برنامه‌ریزی شده که وسیع‌تر از پرونده محور ساسانی کرمانشاه است و براساس برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته با وزارت میراث فرهنگی، مقرر شده همه آثار تاریخی ساسانی اشکانی، از کنگاور کرمانشاه تا تیسفون عراق در پرونده مشترکی بین ایران و عراق به ثبت جهانی برسد.
استراتژی مناسب یا نامناسب؟
در این محور حدود 40 اثر تاریخی ارزشمند ساسانی اشکانی وجود دارد. یکی از موضوعات مهم در این استراتژی؛ پیوند وحدت میان ایران و عراق است که در این بین آثار تاریخی دو کشور نیز مطرح است. به عبارت دیگر هدف از این پرونده مشترک، استفاده از ظرفیت بین‌المللی بودن پرونده برای تسریع در فرایند ثبت جهانی پرونده است.
در سال 2007 پرونده طاق بستان به صورت موقت ثبت شد اما به سرانجام نرسید. روندی که کارشناسان در این پرونده واژه «استراتژی نامناسب» را به کار می‌برند، به این موضوع برمی‌گردد که پیش از آن «محور ساسانی فارس» به ثبت جهانی رسیده بود و ثبت جهانی محور ساسانی کرمانشاه از نظر یونسکو - دو پرونده با یک نام - قابلیت ثبت نداشت. در همین راستا محور جدیدی با کشور همسایه مطرح شده است.
آثاری با قدمت بیشتر
عنوان این پرونده هر چند به آثاری از دوره ساسانی و اشکانی از کرمانشاه تا عراق اشاره می‌کند؛ اما سرپرست پایگاه ملی طاق بستان به «ایران» می‌گوید که آثاری با قدمت بیشتر نیز در این خطه یافت می‌شود. به گفته پویا طالب نیا، در مسیر پیشنهادی علاوه بر آثار شاخص دوره ساسانی، آثار مهم دیگر ادوار باستانی نظیر گوردخمه دکان داوود، نقش برجسته و کتیبه آنوبانینی نیز موجود است که با تمرکز بر آثار دوره ساسانی، این آثار جایگاه جهانی خود را پیدا می‌کنند. بر همین اساس تنها به ثبت طاق بستان بسنده نکرده‌ایم.
به همین دلیل است که او می‌گوید: با توجه به تعدد آثار تاریخی در استان کرمانشاه بالاخص آثار معماری دوره ساسانی، مدیریت اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان به این نتیجه رسیده است که پرونده‌ای برای ثبت آثار برجسته دوره مذکور در فهرست میراث جهانی یونسکو تهیه و تدوین شود.
این فعال میراث فرهنگی در خصوص این آثار می‌گوید: مسیر پیشنهادی برای تدوین پرونده ثبت جهانی از معبد آناهیتا واقع در شهرستان کنگاور کرمانشاه آغاز می‌شود و در ادامه آثار متعدد موجود در سایت جهانی بیستون، مجموعه تاریخی طاق بستان و در ادامه این مسیر آثار فاخر دوره ساسانی نظیر قصر خسرو(قصر شیرین)، آتشکده چهارقاپی، زیج منیژه، قلعه یزدگرد، طاق گرا، و آثار دیگر منسوب به دوره ساسانی را در برمی‌گیرد.
او که قبلاً مسئولیت پرونده ثبت جهانی منظر فرهنگی اورامانات/ هورامان را برعهده داشت تفاوت این پرونده با دیگر پرونده‌های ارسالی را اضافه کردن ایوان مدائن در کشور عراق به مجموعه آثار ساسانی کشور ایران می‌داند و می‌گوید: مدیریت میراث استان از طریق نهادهای مربوطه و وزارت میراث فرهنگی در حال رایزنی با کشور عراق است تا اگر ممکن شود ایوان مدائن هم به این پرونده اضافه شود که علاوه بر انجام پروژه‌هایی در سطح فراملی، شانس ثبت این آثار افزایش یابد.
این مسئول می‌افزاید: یکی از فعالیت‌هایی که در این پرونده در حال انجام است تشکیل یک مرکز مطالعات دوره ساسانی در پایگاه ملی تاق‌بستان است که کمک شایانی به تدوین پرونده و شناخت دقیق ارزش‌های تاریخی و فرهنگی مسیر نامبرده خواهد کرد.
نتایج ثبت این محور
طالب نیا، همچنین در حوزه گردشگری ثبت این آثار را تحولی عظیم برای جذب گردشگران داخلی و خارجی می‌داند و چهار دلیل عمده را در این خصوص بیان می‌کند: نخست اینکه این مسیر دارای گردشگری تاریخی است و در کریدور باستانی چندین هزار ساله کشور ایران قرار دارد که آثار متفاوتی را از ادوار مختلف تاریخی در برمی‌گیرد. موضوع دوم به لحاظ گردشگری طبیعت‌گردی است که شاهد تنوع آب و هوایی مختلفی در طول مسیر خواهیم بود.
او سومین دلیل را گردشگری مذهبی می‌داند و می‌گوید: این مسیر در گذشته مسیر عتبات عالیات بوده و امروزه مسیر پیاده‌روی اربعین و بحث عظیم گردشگری غرب کشور در زمینه‌های مختلف است. علاوه بر این موارد، این مسیر به لحاظ گردشگری جنگ؛ پیروزی عملیات مرصاد و آثار جنگ و دفاع مقدس را به نمایش می‌گذارد.
او درخصوص اهمیت و جایگاه ویژه این محور می‌گوید: محور ساسانی - اشکانی با توجه به طولانی بودن مسیر و تعدد آثار تاریخی، دارای جایگاه و اهمیت ویژه‌ای است و می‌تواند نقش قابل توجهی در توسعه گردشگری کرمانشاه ایفا کند. به همین دلیل است که او از شانس زیاد این محور برای ثبت جهانی می‌گوید: سرمایه‌گذاران بخش خصوصی در این زمینه استقبال کرده و حدود 5 هزار میلیارد تومان در این زمینه سرمایه‌گذاری شده است که به موجب آن قرار است سایت جهانی بیستون و طاق بستان به مجتمع گردشگری تبدیل شود تا گردشگران بیشتری در این مجموعه حضور یابند. همچنین سرمایه‌گذار بخش خصوصی قصد دارد اولین پل معلق روی آب خاورمیانه را روی رودخانه داریان احداث کند. احیای دوباره مجموعه تفریحی و شهربازی کرمانشاه و احداث یک شهربازی سرپوشیده در منطقه گردشگری سراب قنبر، ساماندهی منطقه گردشگری و آبشار پیران، راه اندازی مراکز خرید، توریسم سلامت و راه‌اندازی هلدینگ‌های صنایع دستی در استان از دیگر برنامه های مهم بخش خصوصی در این زمینه است.
بــــرش
یکی از فعالیت‌هایی که در این پرونده در حال انجام است تشکیل مرکز مطالعات دوره ساسانی در پایگاه ملی تاق‌بستان است که کمک شایانی به تدوین پرونده و شناخت دقیق ارزش‌های تاریخی و فرهنگی مسیر نامبرده خواهد کرد.