احداث سد تنگ سرخ روی رودخانه بشار، حیات وحش دنا را نابوده کرده و روستاییان را مجبور به کوچ اجباری خواهد کرد
تیرخلاص سدسازی بر پیکر پلنگ دنا
بیتا میرعظیمی
خبرنگار
احداث سد «تنگ سرخ» بین استان فارس و کهگیلویه و بویراحمد، سالهاست که مورد اختلاف مسئولین، کارشناسان و فعالان محیط زیست قرار داشته و تاکنون پاسخی جامع به آن داده نشده است! سدی که در آذرماه ۱۳۹۰ با هدف تأمین بلند مدت آب شرب، آب کشاورزی و صنعتی شهرهای یاسوج، شیراز و روستاهای حومه، روی رودخانه بشار (سرشاخه اصلی رودخانه کارون) کلنگ‌زنی شده و در مدت 12 سال موفق به اخذ پیوست زیست محیطی نشد! کارشناسان سازمان محیط زیست، در آن مقطع زمانی اذعان کردند که در صورت عبور سد از پارک ملی دنا، حیات‌وحش و گونه‌های گیاهی منطقه در مدت زمانی اندک نابود خواهد شد! اما در تیرماه 1400 که هنوز دولت جدید مستقر نشده بود، به یکباره ورق برگشته و بسیاری از پروژه‌های فاقد مجوز زیست محیطی از جمله سد تنگ سرخ موافقت سازمان محیط زیست را برای اجرای پروژه‌ها اخذ کردند. 3 ماه بعد ، کمیسیون اصل 90 به نحوه صدور مجوز این سدها ورود کرده و مشخصاً درخصوص سد تنگ سرخ با سازمان برنامه و بودجه نامه‌نگاری کرده و با اشاره به این که مجوز زیست محیطی این پروژه مشکوک است، خواستار حذف بودجه سد تنگ سرخ شد! حال بعد از گذشت یک سال و تأکید رئیس سازمان حفاظت محیط زیست بر بررسی مجدد گزار‌ش‌ها و مجوزهای این سد توسط کارشناسان، رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کهگیلویه و بویراحمد از پیشرفت فیزیکی 40 درصدی با تزریق ۴۰۰ میلیارد تومان اعتبار از منابع مختلف در سال جاری خبر داده و بنا به گفته استاندار کهگیلویه و بویراحمد، آبگیری آن به سال آینده موکول خواهد شد! این در حالی است که دلنگرانی‌ها درخصوص بقای اکوسیستم ارزشمند دنا هنوز مرتفع نشده و طبق گفته بسیاری از فعالان و کارشناسان محیط زیست، با ساخت سد تنگ سرخ روی رودخانه‌ای با قدمت 7 هزار ساله، نه تنها ظرف 2 سال حیات وحش و گونه‌های گیاهی پارک ملی دنا نابود می‌شود، بلکه با تشدید بحران آبی، هزاران روستایی معیشت پایدار خود را از دست داده و تن به کوچ اجباری خواهند داد! برای بررسی این موضوع بارها با مدیرکل محیط زیست و مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری کهگیلویه و بویراحمد تماس گرفته و خواهان ارائه توضیحاتی شدیم؛ اما هیچ پاسخی به «ایران» داده نشد!
مهاجرت اجباری
«بهمن ایزدی» کارشناس محیط زیست و مدیر کانون سبز فارس، در همین ارتباط به «ایران» می‌گوید: سد «تنگ سرخ» پروژه مخربی است که بحران آبی موجود از استان کهگیلویه و بویراحمد تا جلگه خوزستان را تشدید کرده و به نابسامانی‌های مختلف در حوزه اجتماعی، فرهنگ، اقتصاد، طبیعت و ... دامن خواهد زد . همچنین زیستگاه‌های جانوری و رویشگاه‌های جنگلی پیرامون مسیر رودخانه‌های بشار و خرسان را تحت تأثیر قرار داده و اکوسیستم منطقه را با بحران خشکیدگی جدی مواجه خواهد کرد. از سویی دیگر احداث این سد باعث برهم خوردن تعادلات حوزه اکولوژیک و هیدرولوژیک شده و در نهایت بیشترین اثرات سوء خود را در حوزه اجتماعی گذاشته و به ناچار روستایی‌هایی که زندگی و معیشت‌شان به آب رودهای بشار و خرسان وابسته است را مجبور به مهاجرت خواهد کرد.
نابودی گونه های ارزشمند
او می‌گوید: قرار است با احداث این سد بخش وسیعی از آب منطقه کهگیلویه و بویراحمد برای مصارف شرب و کشاورزی به استان فارس منتقل شود اما در صورت تحقق این برنامه، رودخانه بشار و بخشی از آب آن که به دشت‌های تشنه خوزستان می‌ریزد، قطع شده و موجب خشکی مضاعف در آن بوم ناحیه خواهد شد. چرا با وجود شرایط بحرانی و مدیریت نابخردانه منابع آب و خاک متأثر از سدسازی‌ها باز هم باید یکی از سرشاخه‌های حیات‌بخش کشور قربانی سدسازی شده و حیات اکوسیستم منطقه بیشتر به خطر بیفتد! کدام عقل سلیمی در این شرایط بحرانی دست به چنین اقدامی زده و حیات‌وحش و گونه های ارزشمند گیاهی یک منطقه را فدای سدسازی می کند؟
طبق گفته این فعال محیط زیست، برخی از کرانه رودخانه‌های بشار و خرسان محل ایجاد آبادبوم‌های متعدد با قدمتی حدود 7 هزار ساله است. برخی از سرشاخه های آبی ارزشمند در رشته کوه دنا نیز تغذیه کننده رودهای بشار و خرسان است که در مسیر خود ده‌ها آبادی را مشروب می سازد. حال با احداث این سد، حیات رودخانه که اقتصاد معیشتی مردم منطقه را تسهیل می‌کند، خشک شده و حیات رویشگاه‌ها و زیستگاه‌های وابسته به این رودخانه از دست خواهد رفت. سالهاست که مردم بومی ساکن در کرانه این رودخانه مبادرت به کشت محصولات مختلف کشاورزی کرده و سبد اقتصادی خود را به حیات منابع این رودخانه گره زده‌اند. حال با احداث این سد، وضعیت حقابه‌بران قدیمی که طبق قوانین طبیعت و توپوگرافی از حوضه هیدرولوژیک بشار برداشت کرده و استمرار معیشت دارند، چه می شود؟ این چگونه توزیع منابعی است؟ چگونه کورکورانه این مسائل مهم نادیده گرفته شده و تنها اصرار بر سدسازی های بی‌رویه در آن مرز و بوم حیات‌گستر می‌شود! آیا ارزش دارد که سدی را برای گسترش عرصه‌های کشاورزی فارس احداث کرده و در عوض حقابه بران قدیمی را که سکونتگاه‌های دیرینه‌شان بر پایه منابع آب بشار و خرسان بنا شده است از بین ببریم؟ آیا مدیریت در حوضه منابع آب و خاک باید اینگونه یک‌سویه و خارج از اصول اجتماعی، اقتصادی باشد؟
تیر خلاص به زندگی مردم
بنا به گفته این بوم‌شناس، باید توجه داشت که سد تنگ سرخ در نقطه مرزی دو استان فارس و کهگیلویه و بویر احمد قرار دارد و از نظر فنی با دیگر سدهای کشور مغایرت دارد. این سازه پیش‌بینی شده همانند دیگر سدها نیست که در ارتفاع ساخته شده و زمین‌های پایین دست را سیراب کند. این سد در پایین دست جانمایی شده و تازه باید آب را پمپاژ کرده و به سمت بالادست هدایت کند. با احداث این سد، اراضی استان فارس در شیب مثبت توپوگرافی حوزه آبگیر سد قرار گرفته و آب حوضچه سد درودزن پس از پمپاژ به استان فارس انتقال داده می‌شود. آیا این اقدام هزینه‌بر قابل توجیه است؟ آیا راهی دیگر برای تأمین آب مناطق مورد نظر در فارس وجود ندارد؟
مدیر کانون سبز فارس با تأکید بر این که احداث سد تنگ سرخ با تشدید تنش آبی، شرایط بحرانی فعلی آب و خاک را بدتر خواهد کرد، می‌گوید: ما کارنامه سیاه و ننگینی را در خصوص سدسازی ها به نام خود ثبت کرده ایم. به طور مثال با احداث سد زاینده رود و انتقال آب بین حوضه ای به شکل نادرست، نه تنها منطقه را آباد نکردیم، بلکه حیات روستاهای شرق اصفهان را نیز از آن ها گرفته ایم. در حقیقت حیات مردمی را که سرمایه اجتماعی کشور در حوزه کشاورزی و اقتصادی بشمار می‌روند با در پیش گرفتن پروژه‌های غلط نادیده گرفته و نابود کردیم. در حوزه بختگان، دریاچه ارومیه و .... نیز همین اشتباهات را بار دیگر تکرار کرده و هیچ درسی از اشتباهات خود نگرفتیم. مسئولین باید بدانند که در صورت احداث و آبگیری سد تنگ سرخ، تیر خلاصی را به زندگی مردم کوهپایه‌نشین مناطق غربی شهرستان دنا شلیک کرده و ساکنان آن کهن زادبوم را به مهاجرت اجباری سوق خواهند داد.