زهرا کشوری
دبیر گروه زیست بوم

وزارت میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری با اتخاذ یک تصمیم‌ عجیب و پرسؤال تصمیم گیری‌ درباره بافت تاریخی شیراز را به جای اداره کل حفظ و احیا بناها، محوطه‌ها و‌ بافت‌های تاریخی معاونت میراث فرهنگی کشور به پژوهشگاه میراث فرهنگی سپرده است! آیا این واسپاری قانونی است؟ پاسخ منفی این سؤال را پیش از این جمعی از کارشناسان اداره کل حفظ و احیا بناها، محوطه‌ها و‌ بافت‌های تاریخی معاونت میراث فرهنگی کشور در بیانیه‌ای اعلام کرده‌اند. آنها در بیانیه‌ اعتراضی خود یادآور شده‌اند: «پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری که به‌عنوان نماینده این وزارت در تصمیم‌گیری درخصوص اجرای این طرح مشارکت داشته، نهادی با ماهیت تحقیقاتی است و طبق وظایف مندرج در اساسنامه خود نمی‌تواند در چنین اموری جایگزین معاونت میراث فرهنگی کشور شود.» عزت‌الله ضرغامی وزیر میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری و علی دارابی، معاون میراث فرهنگی کشور پاسخی به این بیانیه‌ نداده‌اند و حتی پاسخ‌دهی به پرسش‌های بی‌شمار رسانه‌ها درباره آنچه در طرح توسعه شاهچراغ بر سر بافت تاریخی شیراز می‌رود را هم تنها به یک نفر سپرده‌اند؛ رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور!

دور زدن قانون میراث فرهنگی!
موضوع نگران‌کننده دیگری هم وجود دارد. در صفحه 6 مصوبه 7 صفحه‌ای کمیسیون ماده 5 که بر اساس خط پیشنهادی پژوهشگاه میراث فرهنگی و کارگروه ویژه به تصویب رسیده است، تعیین تاریخی بودن و واجد ارزش بودن آثار تاریخی موجود به کمیته‌ای متشکل از نمایندگان استانداری به نمایندگی معاونت هماهنگی امور عمرانی، معاونت زائرین و گردشگری، میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، راه و شهرسازی، شورای اسلامی شهر، شهرداری شیراز و نمایندگان استان‌های مقدس مورد بررسی و بازنگری سپرده شده است! کارشناسان میراث فرهنگی از این تصمیم به عنوان خطرناک‌ترین تصمیم مصوبه کمیسیون ماده 5 یاد می‌کنند. در این مصوبه آمده است: «کلیه آثار ثبت شده ملی و واجد ارزش واقع در این محدوده با کاربری متناسب حفظ شده و در صورت ایجاد تردید در ارزشمندی برخی از بناهای واجد ارزش اعلام شده، این موضوع در کمیته اعلام شده مورد بررسی قرار گیرد!» چطور میراث فرهنگی کشور نمی‌داند در یکی از معروف‌ترین بافت‌های تاریخی چند بنای واجد ارزش وجود دارد که تاریخ‌نگاری آن را به بخش‌هایی سپرده‌اند که به لحاظ قانونی حقی در تعیین ارزش و قدمت یک اثر ندارند؟
محمدمهدی کلانتری، دبیر کمیته میراث فرهنگی اتحادیه انجمن‌های علمی معماری، مرمت و شهرسازی ایران هم در گفت‌و‌گو با «ایران» می‌پرسد: «کدام قانون و چه کسی صلاحیت بازنگری در ثبتی بودن و تعیین واجد ارزش بودن بناهای تاریخی را به مسئولان استانداری، راه و شهرسازی، شورای شهر و... واگذار کرده است؟! آیا میراث فرهنگی با وجود یک نماینده در این کمیته می‌تواند از خروج بناهای ارزشمند با فهرست ثبت ملی جلوگیری کند؟ آن هم در زمانی که می‌دانیم مدیران استانی تحت فشار زیادی هستند.» یک سؤال دیگر هم پاسخ می‌خواهد، چرا کارشناسان اداره کل حفظ و احیای بناها، محوطه‌ها و‌ بافت‌های تاریخی معاونت میراث فرهنگی کشور که تصمیم‌گیران اصلی و قانونی درباره بافت‌های تاریخی کشور هستند در این طرح کنار گذاشته شده‌اند؟
خط پیشنهادی پرماجرا
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در واکنش به گزارش روزنامه ایران با عنوان «موافقت پژوهشگاه با تخریب 35 پلاک تاریخی» در بافت شیراز اعلام کرد: «خطی را برای تخریب بافت تاریخی شیراز پیشنهاد نکرده‌ایم و هیچ بنای ثبت‌شده‌ای تخریب نمی‌شود.»
او در پاسخ به این پرسش که آیا خط پیشنهادی پژوهشگاه تخریبی را به دنبال دارد؟ به «ایسنا» می‌گوید:‌ «آن طرح در حال حاضر در شورای عالی شهرسازی و معماری است و به جرأت می‌گویم تخریبی به آن شکل به‌دنبال ندارد و شاید فقط چند پلاک مخروبه [را دربر بگیرد] که در این مسیر قرار دارد.» این سؤال هم بی‌پاسخ می‌ماند که چند «پلاک مخروبه» مورد اشاره او، تاریخی است؟!
مصیب امیری در گفت‌و‌گوی تلفنی با «ایران» تعیین خط پیشنهادی توسط پژوهشگاه و تخریب 35 بنای تاریخی را بشدت رد می‌کند و خواستار ارائه اسناد تعیین این خط توسط پژوهشگاه از سوی خبرنگار روزنامه ایران می‌شود! این در حالی است که در زیر نقشه پیوست شده به مصوبه کمیسیون ماده 5 که به امضای مدیرکل میراث فرهنگی فارس هم رسیده، دقیقاً این عنوان نوشته شده است: خط پیشنهادی پژوهشگاه میراث فرهنگی، گردشگری و مصوبه کارگروه ویژه بررسی طرح مجموع 57 هکتاری حرم مطهر شاهچراغ(ع).

مصوبه 7 صفحه‌ای چه می‌گوید؟
آیا آنطور که رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی اطمینان می‌دهد در طرح توسعه حرم مطهر شاهچراغ(ع) هیچ بنای تاریخی تخریب نمی‌شود؟ صفحه سوم مصوبه کمیسیون ماده 5 نکات نگران‌کننده‌ای دارد: «طرح شبکه‌بندی معابر، ساماندهی 8 امامزاده و مسیر ارتباطی بین آنها با رویکرد حفظ وضعیت موجود، رعایت اصول پدافند غیرعامل و ایمنی مورد تصویب قرار گرفت. مسیر زیارتی تعریف شده از مسجد طبالیون تا معبر موجود شمال حرم مطهر سید علاءالدین حسین روانبخشی ادامه می‌یابد.»
محمد مهدی کلانتری، به «ایران» می‌گوید: «مسیر مسجد طبالیون تا معبر موجود شمال حرم سید علاءالدین حسین یک بافت متراکم است. بنابراین شما نمی‌توانید بین 8 امامزاده مسیر ارتباطی به‌وجود بیاورید، بدون آنکه بناهای موجود سر راه را تخریب نکنید.»
او به معبر موجود شمال حرم سید علاءالدین حسین اشاره می‌کند و می‌گوید: «در اینجا یک کوچه بن‌بست خیلی باریک وجود دارد. حالا می‌خواهند این کوچه بن‌بست را به آستانه برسانند، قطعاً روانبخشی مسجد طبالیون تا شمال حرم آستانه نیاز به تخریب دارد!» در صفحه 5 مصوبه هم آمده است: «با توجه به نامه وزیر راه و شهرسازی مبنی بر اتصال حرمین در قالب یک «میدان پیاده‌راه» با هندسه مناسب محدوده پیشنهادی از شمال به خط مشکی ترسیم شده روی نقشه (خط تعیین شده توسط پژوهشگاه میراث فرهنگی) و از شرق به حرم حضرت سید علاالدین حسین(ع) و ازغرب به مسجد عتیق و طبالیون و از جنوب به ساختمان موجود مشهور به بین‌الحرمین طبق طرح پیوست به تصویب رسید.»
کلانتری می‌گوید: «ایجاد یک میدان در این بافت بدون تخریب انجام‌پذیر نیست. خط تعیین شده توسط پژوهشگاه میراث فرهنگی هم بالای 5 بنای ثبتی و 30 بنای واجد ارزش کشیده شده است. بنابراین هر چیزی را که زیر خط است را در طرح نادیده گرفته‌اند. اگر قصد تخریب این 35 پلاک را نداشتند خط زیر بناها می‌کشیدند نه بالای آن!»

آیا خط پیشنهادی پژوهشگاه به تخریب بیشتر بافت می‌انجامد؟
کلانتری به تفاوت میان متن مصوبه کمیسیون ماده 5 و نقشه مصوب مشاور حرم شاهچراغ اشاره می‌کند و می‌گوید: «مسیر ارتباطی از مسجد طبالیون تا شمال آستانه سید علاءالدین حسین روی نقشه مشاور طرح 57 هکتاری شاهچراغ نیست اما در متن مصوبه آمده است. همچنین ایجاد راه ارتباطی بین 8 امامزاده در نقشه پیوست مشاور طرح نیست اما در متن مصوبه امضا شده توسط میراث فرهنگی وجود دارد.»
او این تفاوت را نشانه تخریب بیشتر بافت تاریخی شیراز می‌داند و می‌گوید: «تنها در صورتی این بافت تخریب نمی‌شود که میدان «پیاده‌راه» هوایی یا زیرزمینی ساخته شود! اگر روی زمین ساخته شود حتماً 35 بنا تخریب می‌شود!»
در صفحه 7 مصوبه کمیسیون ماده 5 استان هم آمده است: «محدوده تدقیق شده (حدفاصل خط مشکی تا مجموع بین‌الحرمین) طراحی شهری میدان پیاده‌راه مناسب با لحاظ نمودن مداخلات کالبدی متعارف همچون مرمت، حفاظت، نوسازی، بازسازی، تجدید بنا، تغییر عملکرد به فضای باز شهری تهیه و به تأیید کمیسیون ماده 5 استان برسد.»
کلانتری می‌پرسد: «چطور چنین پیاده‌راهی بدون تخریب بناهای تاریخی ساخته می‌شود؟ اگر بناهای مسیر قرار است حفظ شوند چرا اخطاریه کتبی و شفاهی به مالکین زده و از آنها خواسته‌اند تا ملک را تخلیه کنند در غیر این صورت برق، آب و گاز آنها قطع می‌شود؟ اگر قصد تخریب ندارند چرا اجازه نمی‌دهند مالکین در خانه‌های خود بمانند؟»

بــــرش

«کدام قانون و چه کسی صلاحیت بازنگری در ثبتی بودن و تعیین واجد ارزش بودن بناهای تاریخی را به مسئولان استانداری، راه و شهرسازی، شورای شهر و... واگذار کرده است؟! آیا میراث فرهنگی با وجود یک نماینده در این کمیته می‌تواند از خروج بناهای ارزشمند با فهرست ثبت ملی جلوگیری کند؟ آن هم در زمانی که می‌دانیم مدیران استانی تحت فشار زیادی هستند.»