لودرها روی دیوار باغ ایلخانی رژه می‌روند
نیلوفر منصوری
خبرنگار
ماجرای تخریب بافت‌ها و بناهای تاریخی کلانشهرهای کشور، تحت عنوان توسعه، در سال‌های اخیر در بسیاری از شهرهای کشور رواج پیدا کرده؛ این در حالی است که این بافت‌ها، هویت منطقه‌ای و شهری محسوب می‌شوند. یکی از بافت‌هایی که خبر تخریب آن در صدر اخبار قرار دارد، تخریب بخشی از دیوار ایلخانی در بافت تاریخی شیراز است. این منطقه، یکی از جاذبه‌های شیراز به حساب می‌آید و هر توریست و مسافری را که به این شهر سفر می‌کند مجذوب خود می‌کند؛ محله‌ای قدیمی که از آن به‌عنوان موزه تاریخ شیراز یاد می‌شود، از دروازه کازرون تا چهارراه مشیر را دربر می‌گیرد و در میان اهالی شیراز به «قانی کهنه» معروف است.
باغ ایلخانی با درختان تنومند کهنسال و عمارت قدیمی عالی است که گروهی از مورخان آن را به دوران قاجار و گروهی آن را آثار به‌جا مانده از دوران زندیه می‌دانند. بخش‌هایی از این باغ در سال‌های پیش از هم جدا و به دو بخش شرقی و غربی تبدیل شده است که هر دو باغ درهای ورودی قدیمی دارند. اکنون بخشی از دیوار این باغ تاریخی به بهانه توسعه و مرمت، تخریب شده و ماشین‌آلات به راحتی به باغ وارد و به جان خشت‌های تاریخی افتاده‌اند تا نوآوری را جایگزین قدمت و کهنگی کنند.
در حالی که فعالان میراث فرهنگی از این موضوع گله‌مند هستند و می‌گویند اگرچه این اتفاق با مجوز اداره کل میراث فرهنگی استان فارس رخ داده اما مطابق قانون نبوده است. آنها به بندهای «الف» و «ب» ماده ششم قانون حفظ آثار ملی مصوب مجلس شورای ملی سال ۱۳۰۹ اشاره کرده و می‌گویند: طبق قانون «منهدم کردن یا خراب کردن آثار ملی و مستور ساختن روی آنها به اندود یا رنگ و رسم کردن نقوش و خطوط بر آنها و همچنین اقدام به عملیاتی در مجاورت آثار ملی که سبب تزلزل بنیان یا تغییر صورت آنها شود، ممنوع بوده و مرتکبان آن به موجب حکم محکمه قضایی به ادای جزای نقدی محکوم خواهند شد و به علاوه معادل خسارتی که به‌واسطه عمل خود بر آثار ملی وارد ساخته‌اند می‌توان از ایشان اخذ کرد.»
این در حالی است که سرپرست معاونت میراث فرهنگی استان فارس می‌گوید: تخریبی در این زمینه صورت نگرفته است، اما فعالان میراث فرهنگی می‌گویند که بخشی از دیوار تاریخی باغ «ایلخانی» در شیراز تخریب و یک در آهنی برای ورود لودرها گذاشتند تا راحت وارد باغ قاجاری شوند. قرار است این ماشین‌ها خاک‌های برداشت شده از گودالی را که برای ساخت آشپزخانه و رستوران، در گوشه این باغ تاریخی حفر شده است تخلیه کنند.
به گفته علی‌اکبر صادقی، به‌دلیل عدم وجود در مناسب برای عملیات خاکبرداری و حجم زیاد مصالح حاصل از ساماندهی و مرمت عمارت، دری در راهروی گوشه شمال غربی ایجاد شد که شرکت توسعه و عمران فارس (کارفرمای پروژه) ملزم شده پس از پایان مدت زمان مرمت و احیا مجدداً با استفاده از مصالح برچیده شده، در مذکور را مسدود و دیوار خارجی را به حالت اولیه بازگرداند.اما کارشناسان میراث فرهنگی معتقدند که بر فرض مثال در آهنی را بردارند، آیا این دیوار به قدمت گذشته‌اش برمی‌گردد؟ آیا هویت و اصالت آن دیوار برمی‌گردد؟ آیا قدمت دوره زندیه دوباره در این دیوار متجلی می‌شود؟ اگر هنگام تخریب بخشی از دیوار، دیوار به کلی فرو می‌‌ریخت، آیا راهی برای توجیه کردن آن وجود داشت؟
به گفته این فعال میراث فرهنگی، تخریب یک دیوار تاریخی برای ورود لودرها برای تخلیه نخاله و خاک، اصلاً منطقی نیست. همچنین با توجه به کاربری خدمات گردشگری که برای این عمارت و باغ تعریف کرده‌اند، ضمانتی وجود ندارد که این در حذف شود و در ادامه به خدمت رستوران یا مجتمع گردشگری درنیاید!
آریا می‌گوید: ورود بیل مکانیکی، لودر و ماشین‌آلات سنگین به بافت تاریخی و مکان تاریخی بر پایه قانون و ضوابط میراث فرهنگی ایراد دارد. نقد دیگری که او به این روند دارد به تغییر کاربری این عمارت تاریخی با آن همه تزئینات و ارزش معماری است که وارد شده است. به اعتقاد فعالان و کارشناسان میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی هرگونه تغییر کاربری در باغ ایلخانی بجز فرهنگی، موضوعیت ندارد و اشتباه است.
به گفته معاون میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی فارس، شرکت‌های عمران و توسعه فارس و عمران و مسکن‌سازان به‌عنوان مالکان بناها با مشارکت بخش خصوصی از نیمه اول 95 تغییر کاربری این مجموعه را به همراه تعداد چهار خانه با ارزش تاریخی در دستور کار قرار داده و پیگیر اخذ مجوزها و تبدیل به یک مجتمع گردشگری بوده‌اند. این کاربری پس از طی مراحل قانونی و ارائه طرح‌ها، تصویب و مجوز شروع اقدامات اجرایی عمارت با هماهنگی و نظارت کارشناسان این اداره کل صادر شد.
صادقی ادامه می‌دهد: با توجه به فاخر بودن عمارت اصلی و تأکید کمیته و شورا‌های مشورتی مبنی بر عدم دخل و تصرف و عدم امکان صدور مجوز احداث یا تأمین فضاهای خدماتی مجموعه باغ اعم از آشپزخانه، سرویس بهداشتی و غیره در فضاهای تاریخی و اصلی عمارت و لزوم تأمین فضاهای یاد شده در جهت احیا و تغییر کاربری مجموعه، با احداث فضاها و ریز فضاهای خدماتی به‌صورت زیرسطحی در بخش‌های فاقد پوشش گیاهی در حیاط موافقت شد. خاک‌های دپو شده در محوطه باز ضلع غربی باغ نیز حاصل گودبرداری در حال انجام برای احداث فضاهای مذکور بر اساس طرح مصوب و با هماهنگی و تحت نظارت اداره کل است.