زهرا کشوری
دبیر گروه زیست بوم

وزارت میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع‌دستی در حالی تخریب بافت تاریخی شیراز با هدف توسعه حرم مطهر شاهچراغ را تکذیب می‌کند که بررسی سخنان و گفت‌و‌گوی مسئولان مختلف استان فارس نشان می‌دهد در این طرح، حداقل 150 بنای تاریخی تخریب خواهد شد. «عزت‌الله ضرغامی» و «علی دارابی» معاون میراث فرهنگی کشور مسئولیت پاسخ‌دهی به سؤالات رسانه‌ها به آنچه در محدوده 57 هکتاری طرح توسعه حرم شاهچراغ اتفاق می‌افتد را به عهده مصیب امیری رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی گذاشتند. مصیب امیری رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور و سید موید محسن‌نژاد مدیر اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی فارس در حالی تخریب بافت تاریخی را تکذیب می‌کنند که عکس و فیلم‌های منتشر شده توسط «محمد مهدی کلانتری» پژوهشگر مرمت و احیای بناها و بافت‌های تاریخی حداقل تخریب یکی از خانه‌های تاریخی را اثبات می‌کند. فردی که فیلم را تهیه کرده تاریخ تخریب را در فیلم 17 بهمن‌ماه سال‌جاری عنوان می‌کند اما امیری و محسن‌نژاد به «ایران» می‌گویند: «عکس منتشر شده متعلق به دهه 90 است و در سال‌های 93 تا 95 گرفته شده است.» پژوهشگاه میراث فرهنگی در حالی به نمایندگی از وزارت میراث فرهنگی تخریب خانه‌ها را تکذیب می‌کند که براساس اسناد ارسال شده به روزنامه ایران ، این اداره حداقل با تخریب 35 پلاک تاریخی در این طرح موافقت کرده است!
کارزاری برای جلوگیری از تخریب بافت تاریخی شیراز
200 نفر از فعالان حوزه‌هاى معمارى، شهرسازى و میراث‌فرهنگى در نامه‌ای خواستار جلوگیری از تخریب بافت تاریخی شیراز با هدف توسعه حرم مطهر شاهچراغ در شیراز شده‌اند. 21 هزار نفر هم در یک کارزار مجازی، نامه‌ای را به امضا رسانده‌اند که طی آن از عزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور خواسته شده تا جلوی تخریب بافت تاریخی شیراز گرفته شود. با وجود این واکنشی از سوی وزیر میراث فرهنگی به این کارزار به گوش نمی‌رسد.
تخریب بیشتر بافت
محمد‌مهدی کلانتری، پژوهشگر مرمت و احیای بناها و بافت‌های تاریخی خبر خوبی از بافت تاریخی شیراز در گفت‌و‌گو با «ایران» ندارد. به گفته او بجز طرح 57 هکتاری که اتصال حرم شاهچراغ به سید علاءالدین حسین را مد نظر دارد، حرف‌های سخنگوی شورای شهر شیراز نشان می‌دهد که مسئولان استانی چند طرح دیگر را همزمان با طرح 57 هکتاری جلو می‌برند که به تخریب بیشتری در بافت تاریخی شیراز منجر می‌شود. سخنگوی شورای شهر شیراز در گفت‌و‌گو با رسانه‌ها طرح اتصال دو حرم شاهچراغ و علاءالدین حسین، اتصال حرم مطهر شاهچراغ به سید تاج‌الدین غریب (دروازه کازرون)، اتصال شاهچراغ به علی بن حمزه(بالاتر از دروازه اصفهان) و اتصال علی بن حمزه دروازه قرآن (طرح عرفان) را از جمله سه طرح داخل بافت تاریخی دانسته و از تملک خانه‌های تاریخی مشمول این سه طرح خبر داده است. کلانتری می‌گوید: «سخنگو درحالی از تملک خانه‌های تاریخی خبر می‌دهد که حتی یک خط مصوب راجع به این سه طرح در شورایعالی شهرسازی و کمیسیون ماده 5 وجود ندارد!»
کلانتری به حرف‌های سه سال پیش دکتر علی‌ آبادی از دانشکده هنر و معماری دانشگاه شیراز و طراح طرح توسعه حرم شاهچراغ اشاره می‌کند. علی‌آبادی آن روزها از برگزاری جلسه‌ای در آستان قدس رضوی سخن به میان می‌آورد که در آن تصمیم گرفته‌اند با توجه به تعدد امامزاده‌ها در شیراز، این شهر را به بزرگ‌ترین شهر زیارتی خاورمیانه تبدیل کنند. شهردار و شورای شهر نیز در بازدیدی که 6 ماه پیش از بافت تاریخی داشتند و اخبار آن در چند خبرگزاری منتشر شد اعلام کردند که قصد دارند با هدف تردد زائرین یک مسیر هزار متری را از امامزاده ابراهیم تا شاهچراغ باز کنند. کلانتری می‌گوید: «عکس و فیلم تهیه شده در تاریخ 17 بهمن که توسط رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و میراث فرهنگی استان تکذیب شد دقیقاً از مسیر امامزاده ابراهیم به شاهچراغ گرفته شده است.»
خط پیشنهادی پژوهشگاه میراث فرهنگی
او به جلسه‌ کمیسیون ماده 5 استانی که در 15 اردیبهشت تشکیل شد اشاره می‌کند و می‌گوید: «در این جلسه طرحی که مشاور وزارت راه و شهرسازی تهیه کرده بوده با اعمال فشار در کمسیون ماده 5 مواجه می‌شود و یک خط پیشنهادی هم توسط پژوهشگاه میراث فرهنگی و کارگروه ویژه بررسی طرح 57 هکتاری روی نقشه مشاور انداخته می‌شود. به موجب این خط پیشنهادی 5 پلاک ثبت ملی و 30 پلاک واجد ارزش که در مجموع 35 پلاک تاریخی هستند، تخریب خواهد شد.»
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی فارس درحالی در گفت‌وگو با «ایران» از جزئیات طرح 57 هکتاری اظهار بی‌اطلاعی می‌کند که امضای او پای این طرح است!
کلانتری می‌گوید: «به جز این خط پیشنهادی، در متن مصوبه مواردی آمده است که موجب تخریب بیشتر هم می‌شود. مثلاً در متن مصوبه ایجاد یک مسیر دسترسی از شمال آستانه تا شرق شاهچراغ و نیز اتصال 8 امامزاده به یکدیگر تحت عنوان طرح 8 بهشت آورده شده است. این موارد در نقشه لحاظ نشده اما در متن مصوب آمده است. بنابراین با یک حساب سرانگشتی و حدودی می‌توان نتیجه گرفت که بیش از 150 پلاک تاریخی در این طرح از بین خواهد رفت.»
به گفته کلانتری اداره راه و شهرسازی استان فارس بلافاصله پس از این مصوبه اقدام به تملک بناهای این محدوده‌ کرده است. به دنبال این تملک‌ها، در قالب اخطاریه‌هایی (که تصویر آن در گزارش چاپ شده است) گفته شده است که یا باید بناهای خود را با رضایت شخصی واگذار نمایند و یا در صورت عدم رضایت وجه کارشناسی شده توسط کانون وکلای دادگستری به حساب دادگستری ریخته شده و ملک آنها تخریب خواهد شد.
او نتیجه‌گیری می‌کند: «این موارد نشان می‌دهد حجم تملک‌ها حتی فراتر از خط پیشنهادی پژوهشگاه و کارگروه ویژه است بنابراین حجم تخریب‌ها بیشتر از 35 پلاک تاریخی خواهد بود.»
اخطاریه به ساکنان
 او می‌گوید: «در تاریخ 11 بهمن 1401 در بازدید میدانی که به اتفاق دکتر غلامحسین معماریان و 60 نفر از دانشجویان معماری دانشگاه شیراز از بافت تاریخی شیراز در محدوده طرح داشتیم، متوجه دادن اخطار شفاهی سه روزه به ساکنین 60 خانه تاریخی شدیم که به ساکنین آنها گفته شده بود در صورت عدم تخلیه در موعد سه روزه آب، برق و گاز خانه‌های آنها قطع خواهد شد. این اخطار شفاهی توسط نماینده اداره راه و شهرسازی استان فارس مستقر در شاهچراغ انجام شده است.» معماریان بلافاصله پس از فهمیدن ضرب‌الاجل برای تخریب 60 خانه تاریخی در قالب دو نامه به استاندار فارس و «مهرداد بذرپاش» وزیر راه و شهرسازی نسبت به تبعات ملی و بین‌المللی این اقدام غیر فرهنگی هشدار می‌دهد.
کلانتری می‌گوید: «در حالی که مسئولان استان فارس در تکذیبیه‌های گوناگون از هرگونه قصد برای توسعه حرم شاهچراغ شانه خالی می‌کنند موضع‌گیری‌های قبلی آنها خلاف این موضوع را نشان می‌دهد. به‌عنوان مثال در جلسه مورخ 4 خرداد 1401 استاندار فارس اعلام می‌دارد که پروژه ایجاد «صحن محمدی» حرم شاهچراغ باید به یک پروژه ملی با پیوست بودجه در سال 1402 تبدیل شود. به گفته کلانتری منظور استاندار فارس از صحن محمدی حرم شاهچراغ صحنی بوسعت 9 هکتار(90 هزار متر مربع) حد‌فاصل حرم شاهچراغ و تا حرم سید علاءالدین حسین است. او در نهایت می‌پرسد: «اگر قصدی برای تخریب بناهای  این محدوده شهری وجود ندارد علت تملک‌های صورت گرفته از خرداد 1401 تاکنون چیست؟»

عضو هیأت امنای آستان‌های مقدس و مشاور تولیت حرم مطهر شاهچراغ (ع) عنوان کرد

کمترین تداخل با بافت تاریخی!

توضیح

با اجرای طرح ساماندهی پیرامون حرم مطهر حضرت احمد ابن موسی شاهچراغ(ع) حدود دو دهه قبل توسط یک شرکت سرمایه‌گذاری، پروژه‌ای تجاری و اقامتی در حد فاصل حرم حضرت احمد ابن موسی شاهچراغ و سید علاءالدین حسین علیهما السلام و در جنوب این دو حرم مطهر تحت عنوان «بین‌الحرمین» اجرا گردید. این پروژه بافت تاریخی شیراز در محدوده دو حرم را به دو نیمه تقسیم و ارتباط دو بخش شمالی و جنوبی را محدود کرد و لطمه‌ای جدی به بافت تاریخی مرکز شیراز وارد آورد.آن روزها صدای اعتراض تولیت وقت آستان مقدس شاهچراغ(ع) در مخالفت با این طرح که علاوه بر پیگیری موضوع از طرق مختلف، حتی با نصب بنری در ابعاد بزرگ چندین متری در کنار درب ورودی صحن مطهر، مخالفت جدی خود را با اجرای این طرح اعلام می‌کرد به جایی نرسید.آنهایی هم که امروز در مقابله با طرح ساماندهی پیرامون حرم مطهر، که اقدامی است در جهت مناسب‌سازی محیط، احیای زندگی در بافت پیرامونی، حفظ و مرمت آثار ارزشمند تاریخی و ایجاد محیطی فرهنگی و معنوی در خور سومین حرم اهل بیت(ع)، به مخالفت برخاسته‌اند و با انتشار مطالب خلاف واقع جوسازی می‌کنند، اقدام در خوری برای جلوگیری از اجرای آن پروژه به عمل نیاوردند!
همان‌ها که بعضی‌شان آن زمان بر کرسی‌های مسئولیت میراث فرهنگی کشور تکیه زده بودند و امروز طلبکارانه در جایگاه مدعی ایستاده‌اند!
سایر بخش‌های بافت پیرامون حرم مطهر نیز طی سال‌های گذشته در چنبره بی عملی مسئولین دستگاه‌های مختلف، دیدگاه‌های متنوع، کارشناسان دور و غریبه با محیط و فضاسازی‌های غرض آلود گرفتار شده است و روز به روز فرسوده‌تر و زندگی در آن سخت‌تر می‌گردد. امروز شیرازی‌های قدیم ساکن قسمت‌هایی از این محدوده، جای خود را به اتباع بیگانه داده‌اند یا خانه‌هایشان مأمن معتادان و بزهکاران شده است.
بعضی هم که چه بسا شیراز را همان شیراز برگزاری جشن هنر در ماه مبارک رمضان و شیراز برپایی جشن‌های دو هزار و 500 ساله می‌پسندند، توجه به ظرفیت والای معنوی سومین حرم اهل بیت(ع) را برنمی‌تابند و مایل نیستند ساماندهی پیرامون حرم‌های مطهر به نتیجه مطلوبی برسد.سفر مقام معظم رهبری در سال 87 به شیراز، نقطه عطفی بود در توجه دادن به میراث گرانبهای معنوی شیرازیان، در کنار دیگر داشته‌های ارزشمند تاریخی و فرهنگی مردم این خطه که همان مجاور و ساکن حرم اهل بیت (ع) بودن‌شان است.پس از آن سفر بود که شورای عالی شهرسازی و معماری مصوب نمود طرح تفصیلی شیراز در محدوده 57 هکتاری اطراف حرم با رویکرد احیای هویت فرهنگی- مذهبی مرکز تاریخی شهر شیراز تهیه گردد. گرچه طی 15 سال گذشته عناصری اجازه ندادند این تصمیم به نتیجه مطلوب خود برسد.57 هکتار وسعت منطقه‌ای است محدود به خیابان‌هایی که حرم مطهر در آن واقع شده است و هرگز به معنای توسعه دادن صحن و شبستان و رواق در این وسعت نیست. (که بعضی به دروغ نشر می‌دهند). در فاصله میان دو حرم حضرت شاهچراغ(ع) و سید علاءالدین(ع) محدوده‌ای حدود 20 هزار متر مربع که بیش از نیمی از آن نیز امروز فضای باز است، با هندسه‌ای که کمترین تداخل با ساختمان‌های واجد ارزش داشته باشد، به عنوان میدان پیاده راه شهری، نه صحن میان دو حرم (که بعضی به دروغ نشر می‌دهند) پیش‌بینی شده است و بر اساس مصوبه کمیسیون ماده پنج، معدود آثار تاریخی ثبت شده یا واجد ارزش واقع در این محدوده نیز تماماً باید حفظ و مرمت گردد. آنجا صحن نیست که در سطح یا با احداث زیر زمین قبری در آن ساخته و فروخته شود (که بعضی به دروغ نشر می‌دهند) بلکه یک فضای عمومی شهری است که موجب احیای زندگی در بافت تاریخی اطراف خود خواهد شد و تحت مدیریت آستان‌های مقدس نیز قرار نخواهد گرفت و در اختیار مدیریت شهری خواهد بود.