گروه اقتصادی/ شناسایی اراضی مازاد در کشور با هدف ساخت واحد مسکونی و عرضه آن در طرح‌های خانه‌سازی مانند نهضت ملی مسکن، از برنامه‌های بخش مسکن است. هدف این طرح کاهش سهم هزینه زمین در ساخت واحدهای مسکونی است. افزایش قیمت زمین، در سال‌های اخیر یکی از عوامل اصلی افزایش قیمت تمام شده مسکن بوده است. بر اساس اطلاعاتی که وزارت راه و شهرسازی ارائه کرده است سهم زمین در قیمت تمام شده مسکن به ۶۰ درصد در کشور و ۷۰ درصد در تهران رسیده است، این در حالی است که میانگین جهانی این سهم ۳۰ درصد است. با توجه به افزایش قیمت زمین، یکی از محورهای ساخت مسکن حمایتی تأمین زمین از طرف دولت است تا هزینه تمام شده ساخت و عرضه مسکن بخصوص برای تحویل به دهک‌های هدف با قیمت کمتری به‌دست این اقشار هدف برسد.
قانون جهش تولید مسکن، واگذاری زمین مازاد دولتی تمامی دستگاه‌ها را برای ساخت مسکن الزام‌آور دانسته و بر اساس این قانون، در برنامه جهش تولید مسکن دستگاه‌های دولتی مکلف شده‌اند تا زمین مازاد را در اختیار وزارت راه و شهرسازی قرار دهند، با اینکه دستگاه‌ها در برابر واگذاری زمین مازاد مقاومت می‌کنند اما شناسایی، واگذاری و صدور سند برای اراضی دولتی آغاز شده است و طبق آخرین آمار، برای 2.5 میلیون مسکن نهضت ملی زمین فراهم شده است.
آخرین آمار سازمان ملی زمین و مسکن از شناسایی اراضی دولتی هم نشان می‌دهد تاکنون ۱۰ هزار و ۱۷۳ هکتار اراضی مازاد دستگاه‌ها شناسایی شده است. بخشی از این اراضی برای تأمین زمین کارکنان دستگاه‌ها تخصیص می‌یابد به این ترتیب تأمین زمین کارکنان دولت هم در این طرح دیده شده است.
علاوه بر تأمین زمین از طریق اراضی مازاد دستگاه‌های دولتی، وزارت راه و شهرسازی تأمین زمین برای ساخت واحدهای مسکونی با اجرای برنامه افزایش یک دهم درصدی محدوده شهرها را مطرح کرده است. بنابر این گزارش در حاشیه بازدید رهبر معظم انقلاب از نمایشگاه توانمندی‌های داخلی، تبیین وضعیت مسکن در کشور مبتنی بر تعداد ازدواج‌های ۱۰ سال آینده، لزوم نوسازی بافت فرسوده و تعداد مستأجران کشورتحلیلی از شاخص‌های بخش مسکن ارائه شد.
در این بازدید بر نقش و سهم زمین در قیمت مسکن در ایران و تراکم بالای جمعیتی اشاره شد به طوری که در حال حاضر مساحت کل محدوده شهرها نیم درصد با در نظر گرفتن واحدهای تجاری، اداری و مسکونی است که اگر این به شش دهم درصد برسد این امکان وجود دارد که سه میلیون و ۶۰۰ هزار قطعه زمین ۲۰۰ متری با هزینه صفر واگذار کنیم.
سیاست‌های وزارت راه و شهرسازی در حوزه مسکن، واگذاری زمین، طرح‌های خودمالکی و نوسازی بافت فرسوده و صنعت شهرها است. در برنامه نهضت ملی مسکن، بر این نکته تأکید شده که با اجرای این برنامه محدوده شهرها اضافه نشود، اما در طرح جدیدی که وزارت راه و شهرسازی ارائه کرده است اعلام کرده احتمالاً یک دهم درصد به محدوده شهرهای با تراکم جمعیتی بالا اضافه خواهد شد. از سوی دیگر با توجه به برآورد وزارت راه و شهرسازی، تا 10 سال آینده 12 میلیون مسکن خانه اولی برای زوج‌ها نیاز است، در طرح تأمین 3 میلیون و 600 هزار قطعه زمین از محل افزایش محدوده شهرها، بدون هزینه و با اولویت خانه اولی‌ها است. با توجه به افزایش نزدیک به 8 برابری قیمت مسکن در یک دهه اخیر و کاهش آمار ساخت و ساز، تأمین زمین رایگان برای ساخت مسکن با هدف واگذاری به خانه اولی‌ها و اقشار هدف، زمان انتظار خانه دار شدن را بخصوص برای اقشار کم درآمد کاهش می‌دهد. شاخص دسترسی به مسکن با ذخیره کردن یک سوم درآمد خانوار به‌دست می‌آید که در ایران از ۱۵ سال به ۳۴ سال رسیده است.
برنامه عملیاتی بخش مسکن در حال حاضر در مناطق مختلف کشور ۴ پروژه اصلی شامل روستاها و شهرهای زیر ۲۵ هزار نفر جمعیت، سایر شهرها، تهران و سواحل مکران است که بر اساس تأمین زمین و پرداخت تسهیلات پیش می‌رود.
به منظور ساماندهی اراضی کشور و تأمین زمین برای ساخت واحد مسکونی، ارسلان مالکی سرپرست سازمان ملی زمین و مسکن از تسریع در تبدیل اسناد دفترچه‌ای سازمان ملی زمین و مسکن به سند تک‌برگ و تهیه نقشه‌های حدنگار برای اراضی دولتی کشور خبر داد.
وی گفت: در سال‌های گذشته تحویل اسناد دفترچه‌ای اراضی دولتی به واحد‌های ثبتی توسط ادارات کل راه و شهرسازی انجام شده و در جهت تسریع در فرایند صدور اسناد مالکیت تک برگ، مقرر شد این موضوع با توجه به تأکید دستگاه‌های نظارتی تا حصول نتیجه نهایی پیگیری شود.
مالکی در خصوص تخصیص اعتبار سازمان ثبت اسناد و املاک کشور برای تسریع در اجرای ماده ۹ قانون جامع حدنگار نیز اظهار کرد: بودجه لازم به تفکیک استان‌ها به‌منظور انعقاد قرارداد با کارگزاران دارای صلاحیت واحد‌های ثبتی در دست بررسی و ابلاغ است.
ساخت ۱۸ شهرک جدید در ۹ استان کشور
برنامه دیگر ساخت و ساز که در نهضت ملی مسکن نیز دنبال می‌شود، تأسیس شهرک‌های جدید مسکونی در کشور است. در این خصوص علیرضا جعفری، مدیرعامل شرکت عمران شهرهای جدید گفت: در دهه فجر مراحل اخذ پروانه تأسیس ۱۸ شهرک جدید دولتی در استان‌های البرز، فارس، مازندران، یزد، همدان، کرمان، گیلان، کردستان و اردبیل توسط شورای عالی معماری و شهرسازی به سرانجام می‌رسد و از فروردین سال آینده کارهای ساخت آنها آغاز خواهد شد.
وی اظهار کرد: در روزهای آینده گام سوم طرح نهضت ملی مسکن در شهرهای جدید به تعداد ۱۰۰ هزار واحد را با حضور وزیر راه و شهرسازی کلنگ‌زنی خواهیم کرد. تعداد ۲۰۰ هزار واحدی که تا کنون به مرحله اجرا رسیده در بخش آماده‌سازی زمین به طور متوسط دارای پیشرفت ۶۵ درصد است. در حوزه ساخت مسکن هم بالغ بر ۱۵ درصد به‌صورت میانگین پیشرفت فیزیکی دارد و در مواردی مثل پروژه ۱۴۰۰ واحدی پرند که خردادماه امسال و در گام اول آغاز شده به بالای ۳۰ درصد پیشرفت فیزیکی رسیده است.
معاون وزیر راه و شهرسازی تصریح کرد: اقدام دیگر که امیدواریم در دهه فجر به سرانجام برسد اخذ پروانه ۱۸ شهرک دولتی است که تلاش داریم آن را به ۲۰ مورد برسانیم. این ۱۸ شهرک مراحل مصوبات شورای عالی شهرسازی را می‌گذراند و تهیه طرح‌های تفصیلی آن در حال انجام است. یک برنامه مفصل در رابطه با عملیات اجرایی شهرک‌سازی دولتی داریم که پس از دریافت پروانه تأسیس در دهه فجر، عملیات کلنگ‌زنی آنها تا فروردین و اردیبهشت انجام می‌شود.
جعفری با بیان اینکه شهرک‌های جدید در اراضی دولتی جانمایی شده است گفت: این شهرک‌ها برای ایجاد ظرفیت‌های جدید سکونتگاهی در استان‌ها جانمایی شده که واحدهای آن به متقاضیان طرح نهضت ملی مسکن اختصاص می‌یابد.
به گفته وی، ۱۸ شهرک جدید در استان‌های البرز، فارس، مازندران، یزد، همدان، کرمان، گیلان، کردستان و اردبیل قرار دارد.