گروه اجتماعی- کیفیت هوای تهران دیروز با عبورازعدد 158 از مرز ناسالم برای همه گذشت. در تهران بار دیگر 22 ایستگاه به رنگ قرمزدرآمد و طرح زوج و فرد برای چندمین روز پیاپی اجرا شد. با این‌ همه تنها تفاوت هوای تهران با چند روز قبل، افزایش جریمه 150 هزار تومانی خودروهای متخلف و ورود به محدوده زوج و فرد بود که البته باید تعطیل نشدن مدارس را هم به آن اضافه کرد.
پس از چند هفته تعطیلی متوالی، بالاخره نوبت به باز شدن مدارس رسید، آن‌هم درشرایطی که هوای تهران همچنان آلوده بود و شاخص‌ها نسبت به گذشته روند کاهشی نداشت. «تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها» راهکاری که از سال‌های گذشته به‌عنوان مسکن آلودگی هوا اجرا می‌شد، بالاخره با مقاومت مسئولان آموزش و پرورش مواجه شد و قرار بر این شد اگر نمی‌توانیم به بهانه شاخص آلودگی مدارس را تعطیل کنیم، حداقل به سراغ تغییر «شاخص‌ها» برویم تا طبق قانون، دستمان برای باز بودن مدارس باز باشد. بنابراین از روز دوشنبه مدارس به استقبال طرح جدیدی رفتند که در اساس با وجود شاخص‌های نزدیک به 150 و حتی بالاتر از آن باز و دانش‌آموزان در مدرسه حاضر شدند.
 موفقیت آموزش حضوری البته ثابت شده است، حتی اگر نخواهیم به آمار نگران‌کننده کاهش سطح کیفیت آموزشی نگاه کنیم هم می‌بینیم که باز نبودن مدارس یک اخطار جدی است، اما آیا تغییر شاخص‌ها قرار است سطح کیفی آموزش را به یکباره بالا ببرد؟! کارشناسان البته تأکید دارند وضعیت آلودگی به حدی جدی است که داخل یا خارج خانه باشید چندان به حال ریه‌هایتان فرقی نمی‌کند، اما این نگرانی هم وجود دارد که اگر شاخص‌ها را تغییر دهیم، همین حساسیت نصف‌ونیمه هم از بین برود! همه ما حالا منابع آلاینده را می‌شناسیم و امسال اتفاقاً اغلب مسئولان دولتی به جای پنهانکاری صریحاً درباره منابع آلایندگی هشدار داده‌اند. اگرچه حل این مسأله زمانبراست، اما واقعیت این است که باید برای آن فکری کرد. تعطیلی و مجازی شدن مدارس علاوه بر افت کیفیت آموزشی باعث آسیب‌های روحی و روانی زیادی به دانش‌آموزان شده است، اما چاره آن حضوری کردن مدارس هم اگر باشد، با تغییر شاخص‌ها توجیه نمی‌شود!
چندی پیش رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با اشاره به عدم کنترل منابع انتشار آلودگی در شهر تهران گفته بود که شاهد افزایش ۳تا۵ برابری دی‌اکسید گوگرد درهوای تهران هستیم، اما آیا تعطیلی مدارس توانسته است از گوگرد هوای تهران کم کند؟! البته راهکارهای قانونی و بازدارنده دیگری هم در این مدت مدنظر قرار گرفته است. برای مثال ۲۳ آذرماه علی القاصی‌مهر، رئیس کل دادگستری استان تهران در پی تشدید آلودگی هوای تهران و به‌ مخاطره افتادن سلامت عمومی جامعه به‌عنوان یکی از مصادیق حقوق عامه، دستور تشکیل کمیته مشترک برای شناسایی اهمال و ترک فعل احتمالی دستگاه‌ها درحوزه قانون هوای پاک را صادر کرد. با این‌ همه هنوز معلوم نیست مقصر این وضعیت در کلانشهرها کیست. آن‌هم زمانی که آلودگی هوا در ایران سالانه جان 45 هزار نفر را می‌گیرد.
در عین حال سخنان وزیر کشور از طرح پیشنهادی دولت از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست برای تغییر استانداردهای شاخص آلودگی هوا هم جالب توجه است. این اظهارات را باید در ادامه سخنان وزیر آموزش و پرورش گذاشت که گفته بود مدارس در دنیا به خاطر شاخص آلودگی هوای 150 تعطیل نمی‌شوند. این سخنان البته با واکنش کاربران در فضای مجازی مواجه شد اما واقعیت این است وقتی قوانین کارسازی وجود ندارد، باید تعطیلی مدارس را جدی‌تر گرفت! چرا که ظاهراً این تعطیلی‌ها باعث کاهش ترددها و ترافیک نشده و البته معلوم نیست در سلامت دانش‌آموزان تأثیر مثبت گذاشته است یا نه! راه‌حل اصلی همان پاسخگو کردن دستگاه‌های مسئول است، چراکه تعطیلی مدارس حالا به نسخه ناکارآمدی تبدیل شده است که تنها در معدود کشورهایی مثل چین، هند، پاکستان و بنگلادش استفاده می‌شود. حتی در ایام کرونا در ایران ۲۲ هفته تعطیلی کامل و ۳۱ هفته تعطیلی نسبی داشتیم در‌حالی‌که در ژاپن مدارس فقط 11 هفته تعطیل بودند! در هند که 9 شهر آن در فهرست آلوده‌ترین شهرهای جهان قرار دارد نیز روزهای تعطیل به مراتب کمتر از ایران گزارش شده است!
مطالعاتی که در سال 96 منتشر شده است نشان می‌دهد تنها 12 درصد مردم جهان در شهرهایی زندگی می‌کنند که میزان غلظت آلاینده‌های 10PM و 2.5PM آن، کمتر از سطوح استاندارد سازمان بهداشت جهانی است. در بین شهرهای مورد مطالعه در قاره آسیا، 387 شهر در رتبه 228 آلودگی از لحاظ آلاینده 2.5PM قرار گرفته بودند.
یکی از سیاست‌هایی که برخی شهرهای آلوده در پیش گرفته‌اند، مکان‌یابی مدارس برای محافظت آنها از آلودگی است. شاخص‌ها در تهران نیز مناطق آلوده و بسیار آلوده را مشخص می‌کند! هر چند مکان‌یابی مدارس در برنامه‌ریزی کلانشهرهای ایران پیش‌بینی نشده است اما می‌توان به صورت منطقه‌ای مدارس را تعطیل کرد؛ اگرچه پراکندگی دانش‌آموزان از یک منطقه درمنطقه‌ای دیگر هم این تصمیم را دشوار می‌کند! در کشورهای توسعه یافته ایمن‌سازی مدارس به طور جدی دنبال می‌شود.
برای مثال ایجاد موانع و پوشش گیاهی در مدارسی که در مناطق آلوده و پرتردد هستند، گزینه چندان سختی نیست. نصب دستگاه‌های تصفیه هوا در کلاس‌های درس و برقراری مدارس در ساعات کم‌تردد نیز از جمله راهکارهای پیشنهاد شده است. محققان می‌گویند تصفیه‌کننده‌های هوا در کلاس‌های درس غلظت آلودگی داخلی را تا ۵۷ درصد کاهش می‌دهند. رایگان کردن هزینه‌های استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی برای مردم شهر، تشویق مردم به استفاده از دوچرخه، محدود کردن فضاهای پارکینگ، جایگزینی اتوبوس‌های فرسوده با اتوبوس‌های بدون آلودگی، برخی راهکارهای کشورهای آلوده دنیا برای خارج شدن از این لیست است.
گرچه برخی کارشناسان گفته‌اند که «تغییر شاخص آلودگی هوا، پاک کردن صورت‌مسأله است» همان‌طور که نمایندگان مجلس شورای اسلامی سال 96 در برابر طرح‌هایی مثل تعطیلات زمستانی یا سال تحصیلی شناور و تغییر تقویم آموزشی با همین استدلال هیچ تغییری در قوانین ایجاد نکردند، اما «مبنای رسیدن غلظت آلاینده‌های هوا به ۱۵۰ برای اعلام غیرحضوری شدن مدارس در قانون آمده است؛ قانونی که در راستای قانون هوای پاک مصوب هیأت وزیران در سال ۱۳۹۶ است. بنابراین بهتر است به جای تغییر قانون، به وضعیت هوای آلوده تهران برسیم و در عین حال به راهکارهایی که بتواند بچه‌ها را از مدرسه دور نکند.