خروج گاز SO2 از دودکش‌های کارخانه «ذوب مس» به مرگ هزاران دام در خاتون‌آباد کرمان منجر شد
انباشت مس در کبد گوسفندان
بیتا میرعظیمی
خبرنگار
«دشت خاتون آباد» که روزگاری یکی از مراتع اصلی دامداری در کشور و نماد همزیستی انسان و طبیعت در استان کرمان تلقی می‌شد، نزدیک به 2 دهه است که زیر بار آلودگی صنعتی کارخانه ذوب مس، قد خم کرده و به یکی از نمادهای آلودگی زیست محیطی در کشور تبدیل شده است. این کارخانه در دهه 80 بدون اخذ مجوز محیط زیستی و بی آنکه در ساخت آن از فناوری های روز دنیا استفاده شود، در محدوده شهر بابک به بهره‌برداری رسیده و درست از همان زمان تاکنون، ساکنین و دامداران روستاهای اطراف را به خاک سیاه نشانده است! این کارخانه مواد آلاینده نظیر فلزات سنگین و پساب را وارد طبیعت کرده و آب‌های زیرزمینی دشت را به شدت آلوده کرده است. اما این تمام ماجرا نیست! چرا که حجم زیادی از ذرات ریز ناشی از فلزات سنگین در دشت‌ها پراکنده شده و سالانه صدها رأس دام را تلف می‌کند. امسال نیز طبق گفته مدیرکل دامپزشکی کرمان به «ایران» حدود 950 رأس دام سبک قربانی این آلودگی‌ها شدند! اما علی رغم پیگیری این موضوع در هیأت دولت و گذشت قریب به 14 سال از آغاز آلودگی‌های زیست محیطی، طبق گفته معاون محیط زیست انسانی کرمان به «ایران»، میزان خروجی گاز SO2 (دی اکسید گوگرد) از این کارخانه همچنان بالاتر از حد استاندارد است؛ گازی خطرناک که نفس «خاتون‌آباد» را به شماره انداخته است.
میزان گاز SO2 بالا است
«نجمه نظری» معاون محیط زیست انسانی کرمان، با اشاره به بهره‌برداری کارخانه ذوب مس بدون اخذ مجوزهای زیست محیطی، به «ایران» می‌گوید: همزمان با بهره‌برداری این کارخانه در دهه 80، آلودگی‌ها در دشت خاتون‌آباد مشهود شده و از همان زمان تاکنون اداره کل محیط زیست استان کرمان به موضوع ورود پیدا کرد. مطابق پیگیری‌های متعدد انجام شده و طرح مباحثی نظیر آلایندگی محیطی و تلفات دام‌ها، این موضوع در سطح هیأت دولت مطرح و مورد بررسی قرار گفت. مقرر شد تا کارخانه ذوب مس، اقدامات اصلاحی برای رفع آلودگی‌ها در منطقه را انجام داده و مهلتی نیز برای آن در نظر گرفته شد. اقداماتی نظیر راه‌اندازی کارخانه اسید به منظور کنترل گاز SO2 و... انجام شد. اما علی رغم راه‌اندازی کارخانه اسید متأسفانه میزان گاز SO2 همچنان بالاتر از حد استاندارد گزارش شده است.
او با اشاره به پیگیری مصوبات هیأت دولت به منظور اصلاح آلایندگی‌های این کارخانه از سوی محیط‌زیست کل استان می‌گوید: هرچند ذرات خارج شده از دودکش‌های این کارخانه تا این لحظه روندی رو به اصلاح داشته است؛ اما میزان خروجی گاز SO2 همچنان بالاتر از حد استاندارد است! با توجه به بررسی‌های انجام شده به نظر می‌رسد کارخانه اسید فعلی پاسخگوی این میزان گاز SO2 خروجی نیست. زیرا اگرچه حجم زیادی از این گاز را جذب می‌کند اما مازادی نیز دارد که در نهایت مقادیر خروجی دودکش به میزانی بالاتر از استاندارد می‌رسد. برای رفع این آلایندگی‌ها، اصلاح عملکرد کارخانه، افزایش ظرفیت کارخانه فعلی و یا ساخت کارخانه اسید دیگر می‌تواند راهگشا باشد. در هر صورت پیگیری‌ها برای رفع این مشکل همچنان ادامه داشته و در این خصوص مکاتبات و اخطاریه‌های لازم نیز انجام شده است! چندین پرونده قضایی نیز طی این سال‌ها علیه کارخانه ذوب مس تشکیل شده اما تاکنون رأی قضایی بازدارنده‌ای صادر نشده است!
مرگ و میر دام‌ها!
معاون محیط زیست انسانی کرمان با اشاره به تلفات دامی در مراتع خاتون‌آباد می‌افزاید: طبق بررسی‌های انجام شده توسط دامپزشکی استان، انباشت زیستی مس در کبد دام‌ها علت اصلی مرگ و میر آنهاست. چرا که ذرات خروجی از دودکش کارخانه پس از آلودگی هوا، روی خاک و گیاهان مرتعی می‌نشیند که توسط دام‌ها مصرف می‌شود. طبق بررسی اولیه پراکنش آلودگی این کارخانه، همچنان آلودگی در محیط اطراف کارخانه وجود دارد. البته اقداماتی نظیر ساخت آغل، قرنطینه منطقه و محدود کردن چرا در نزدیکی این کارخانه انجام شده اما اغلب دیده می‌شود که دامداران بخشی از اصول سلامت را رعایت نکرده و در مناطق ممنوعه، به چرای دام‌های خود مشغول می‌شوند. در حال حاضر مراتع پیرامون خاتون‌آباد همچنان آلوده‌اند اما بحث اصلی بعدی پاکسازی منطقه از آلودگی‌هاست که همچنان از سمت محیط زیست پیگیری می‌شود؛ در این مرحله بایستی پس از مشخص شدن میزان و شعاع آلودگی، مجتمع مس خاتون‌آباد ورود کرده و با استفاده از خدمات شرکت‌ها و مراکز علمی ذیصلاح، پروژه‌هایی برای پاکسازی منطقه ارائه دهد تا بهترین آن برای نجات اکوسیستم منطقه برگزیده شود. این موضوع هنوز در مرحله ارائه پروپوزال است و از آنجا که پاکسازی خاک از فلزات ساز کار پیچیده‌ای دارد، انتخاب پروپوزال برتر نیاز به بررسی‌های دقیق علمی دارد.
950 رأس دام سبک تلف شد!
در همین حال، دکتر «حسین رشیدی» مدیرکل دامپزشکی کرمان به آخرین آمار تلفات دام‌ها (گوسفند و بز) در منطقه خاتون‌آباد شهربابک اشاره کرده و به «ایران» می‌گوید: طبق تأیید دامپزشک معتمد شرکت مس و فرمانداری شهر بابک، در سال‌جاری تاکنون میزان تلفات ثبت شده دام‌ها در این منطقه حدود 950 رأس دام سبک گزارش شده است. البته باید این نکته را یادآور شد که آمار تلفات دام‌ها طی سال‌های گذشته سالانه بین
2000-1700 در سال‌های مختلف متغیر بوده است. معمولاً آمار تلفات دام در فصل زمستان و بعد از بارندگی‌ها احتمالاً به‌دلیل استفاده دام‌ها از علوفه خشک با میزان بالاتر آلاینده‌ها و نیز استرس‌های سرمایی افزایش می‌یابد و در ۶ ماهه اول سال به علت استفاده از علوفه‌های تازه و نورس و شرایط بهتر آب و هوایی کمتر است.
او در پاسخ به این سؤال که چرا کارخانه ذوب مس خاتون آباد، علی‌رغم ایجاد آلایندگی‌های پایدار در هوا و خاک، همچنان مشغول به فعالیت است، می‌گوید: بنا به اظهارات مسئولان کارخانه، تعمیرات لازم برای اصلاح الکترو‌فیلترهای کارخانه برای کاهش میزان آلودگی انجام شده است. همچنین جلوی خروج گاز 2 so گرفته شده و به اسید سولفوریک تبدیل می‌شود؛ در هر صورت تأیید میزان آلودگی کارخانه در صلاحیت سازمان حفاظت محیط زیست است.
آلودگی‌های پایدار در مراتع
به گفته دکتر رشیدی، شدت آلایندگی این کارخانه در سال 1386 و 1387 بر اساس میزان تلفات دامی منطقه بالا بوده است؛ که بنا به اظهارات مسئولان کارخانه پس از آن اقدامات اصلاحی انجام شده است. همچنین بخشی از آلودگی‌های زیست‌محیطی ایجاد شده، همچنان در مراتع اطراف کارخانه باقی مانده است؛ که البته شرکت مس با نظارت محیط زیست طرح‌هایی برای پاکسازی در دست اقدام دارند.
مدیرکل دامپزشکی کرمان می‌افزاید: همه ساله دامپزشکی استان برای کاهش مسمومیت دام‌های منطقه، یک نوع کنسانتره حاوی آمونیوم مولیبدات برای کاهش جذب مس از دستگاه گوارش دام‌های منطقه توصیه می‌کند که توسط شرکت مس تهیه و در اختیار دامداران گذاشته می‌شود؛ اقدامی که در کاهش مسمومیت دام‌های منطقه مؤثر است. همچنین در سال‌های اخیر تمهیداتی برای دور نگه داشتن دام‌ها از مناطق آلوده توسط مسئولان شهرستان اندیشیده شده است.