ظرفیت‌ها و چالش‌های حمل و نقل ریلی در بنادر
بهروز آقایی
مدیرکل بنادر و دریانوردی خوزستان
حمل و نقل ریلی به علت برخورداری از مزیت‌های منحصربه فرد از جمله صرفه‌جویی در مصرف انرژی، سازگاری با محیط زیست و توسعه پایدار، کاهش هزینه‌ها و امنیت بیشتر همواره مورد توجه کشورها قرار داشته و دراین راستا تلاش می‌کنند با ایجاد یا توسعه و بهبود زیرساخت‌ها و روساخت‌های ریلی، سهم قابل توجهی از حمل‌ونقل بار و مسافر را در سطح ملی و بین‌المللی بدین روش انجام دهند.
در کشور ما نیز بهره‌گیری از این روش حمل‌ونقل همواره اولویت مسئولان بوده و این مهم در برنامه توسعه ششم با هدف افزایش سهم ریلی (به 30 درصد) در حمل‌ونقل داخلی و جذب بار ترانزیتی مورد توجه ویژه قرار گرفته است. با وجود برخورداری از زیرساخت‌های مناسب ریلی در سطح کشور و دسترسی به شبکه ریلی بین‌المللی در مرزهای ترانزیتی (رازی به کشور ترکیه - جلفا به کشور آذربایجان-اینچه برون، لطف‌آباد و سرخس به کشور ترکمنستان- شمتیغ به کشور افغانستان- بندر امیرآباد به بنادر واقع در سواحل دریای خزر و بنادر خرمشهر، بندر امام خمینی و بندر رجایی به آب‌های آزاد) و قرار گرفتن در مسیر کریدورهای ترانزیتی بین‌المللی شرق به غرب و شمال به جنوب، میزان بهره‌گیری از این ظرفیت‌ها و قابلیت‌ها بسیار محدود بوده (سهم 11 درصد) و تلاش‌های صورت گرفته در این حوزه نتوانسته به اهداف مد نظر منتج شود. از مهم‌ترین دلایل این عدم توفیق می‌توان به سرعت بسیار پایین حمل‌ونقل ریلی، فرسودگی و عمر بالای تجهیزات سیرو حرکت (لکوموتیو و پوشتراک)، تک‌خطه بودن مسیر‌های ریلی، عدم تجهیز ایستگاه‌های ریلی کشور به امکانات لازم جهت تخلیه و بارگیری و نگهداری انواع کالا، انحصاری بودن ارائه خدمات سیر و حرکت توسط بخش دولتی، عدم توسعه مویرگی شبکه ریلی کشور، عدم ارائه خدمات door to door توسط شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی و اختلاف اندک هزینه‌های حمل‌ونقل ریلی در مقایسه با هزینه حمل‌ونقل جاده‌ای می‌توان اشاره کرد.
بندر امام خمینی به‌عنوان بزرگترین بندر تجاری کشور با برخورداری از بیش از 100 کیلومتر راه‌آهن داخلی، امکان دسترسی مستقیم شبکه ریلی کشور به بیش از 300 هزار متر مربع انبار سرپوشیده، 300 هزار تن مخزن روغن خوراکی، 120 هزار تن سیلوی غلات، 140 هزار تن مخزن مواد نفتی و بیش از یک میلیون متر مربع محوطه و بارانداز را فراهم کرده و امکانات تخلیه و بارگیری روزانه بیش از 50 هزار تن انواع کالا را دارد. با وجود این ظرفیت‌ها، سهم حمل ریلی از حمل‌ونقل بار کمتر از 15 درصد و روزانه کمتر از 10 هزار تن است. از راهکارهای پیشنهادی جهت افزایش سهم ریلی در کوتاه مدت و بلندمدت می‌توان به این موارد اشاره کرد:
1- تأمین لکوموتیو پرقدرت و ارائه قطارهای برنامه‌ای از طرف شرکت راه‌آهن ج.ا.ا. جهت افزایش سرعت انتقال کالا، بهبود کیفیت و افزایش سرعت ارائه خدمات حمل‌ونقل ریلی در محدوده بندر توسط راه‌آهن ج.ا.ا. با تأمین و تخصیص تجهیزات سیر و حرکت و مانورینگ و نیروی انسانی متبحر و کافی
2- ایجاد یا توسعه ایستگاه‌های ریلی مجهز به تجهیزات تخلیه و بارگیری و اماکن نگهداری کالاها (خصوصاً کالاهای اساسی) در استان‌های واقع در مسیر کریدور ریلی غرب توسط شرکت راه‌آهن ج.ا.ا یا شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی
3- ارائه مشوق‌های جذاب تعرفه‌ای به صاحبان کالاهای خارج از شبکه ریلی توسط راه‌آهن ج.ا.ا. و شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی با هدف جبران هزینه‌های مضاعف مترتب بر حمل‌ونقل ریلی این نوع کالاها (شامل هزینه‌های تخلیه و بارگیری، حمل جاده‌ای، کسر بار، افزایش زمان و...)
4- الزام صاحبان کالای عمده از جمله شرکت‌های دولتی (پشتیبانی امور دام، بازرگانی دولتی و...) به استفاده همزمان از ظرفیت‌ها و توان شرکت‌های متعدد حمل‌ونقل ریلی به جای استفاده از توان یک شرکت
5- توسعه شبکه ریلی در محور غرب کشور از جمله دو خطه کردن مسیر و گسترش دسترسی ریلی به مراکز تولید و مصرف کالاها و مرزهای ترانزیتی در غرب کشور و تسریع در ایجاد و بهره‌برداری از مراکز لجستیکی به استناد سند آمایش لجستیک کشور.