عطیه لباف
خبرنگار
کار در این منطقه با جدیت تمام جریان دارد. هر روز هزاران نفر با طلوع خورشید دست به‌کار می‌شوند تا هرچه زودتر پروژه به اتمام برسد. ذات کار سخت و فیزیکی است و تحریم‌ها سخت ترش می‌کند؛ اما بازهم با جدیت جریان دارد. آنقدر که یکی از 3 طرح اولویت دار صنعت نفت است.
اگر خط لوله گوره - جاسک و پایانه صادراتی نفت خام بندر جاسک بهره‌برداری شود، فصل جدیدی در صادرات نفت خام کشور آغاز می‌شود و نفت خام از دریای عمان به بازارهای هدف می‌رود. به‌همین خاطر در اولویت‌ها قرار گرفته است اما برگ برنده اش، ایرانی بودن پروژه است. خط لوله‌ای است که کیلومتر به کیلومتر آن تماماً ایرانی است و موقعیت ویژه‌ای برای کشور ایجاد می‌کند.
البته موضوع به‌سادگی اتصال چند لوله و پمپ به یکدیگر نیست. این طرح وسیع از سه استان بوشهر، فارس و هرمزگان عبور می‌کند تا نفت را از بندرعباس به جاسک برساند. کارخانه‌ها و کارگاه‌های متعددی درگیر پروژه‌اند تا «اولین ها» را در صنعت نفت ثبت کنند. از داخلی‌سازی لوله‌های سرویس ترش و شیرین بعد از 111 سال گرفته تا پایانه‌ای که قرار است بزودی پایگاه مهمی برای صادرات نفت ایران شود. اما یک اتفاق مهم دیگر نیز در دل خود دارد.

 تردد کمتر از تنگه هرمز
در جریان بررسی این خط لوله، سراغ یکی از فعالان این طرح بزرگ و ملی رفتیم که البته تمایلی به ذکر نام خود نداشت. اما یک موضوع مهم را در مورد این طرح می‌گوید: «ایران با این خط لوله موقعیت ممتازتری در صادرات نفت خام پیدا خواهد کرد. به‌طوری که بخشی از نفت ایران از دریای عمان صادر می‌شود و ریسک صادرات از یک پایانه و عبور از خلیج فارس و تنگه هرمز کمتر می‌شود.»
صادرات از پایانه جاسک به معنی امنیت بیشتر، هزینه کمتر، نزدیکی به بازارهای هدف و در نهایت تضمین استمرار صادرات نفت خام کشور است و به‌همین خاطر بهره‌برداری هرچه زودتر از این خط لوله و پایانه به امنیت صادرات نفت ایران کمک خواهد کرد.
مسأله دیگر، به آینده صادرات مربوط می‌شود. زمانی که ایران ظرفیت صادرات نفت خام بیشتری پیدا کند، پایانه جاسک به‌کمک پایانه خارک می‌آید و توان صادراتی را افزایش خواهد داد.

وحدت صنایع پروژه را جلو می‌برد
طرح انتقال نفت خام گوره به جاسک، 1100 کیلومتر خط لوله 42 اینچ است که پنج ایستگاه پمپاژ، تجهیزات اندازه‌گیری و مخازن ذخیره‌سازی نفت‌های متنوع را در برمی گیرد. شنیده می‌شود که بیش از 300 کیلومتر از طرح احداث شده و سال آینده بخشی از آن آماده و تمام طرح در 1400 بهره‌برداری می‌شود. کارشناسان پیشرفت این پروژه را که سال‌های اخیر در دستور کار قرار گرفته، نتیجه وحدت صنایع می‌دانند. کارخانه‌ها از فولاد مبارکه و فولاد اکسین گرفته تا لوله‌سازی اهواز همگی در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند. حتی در جریان این پروژه، یک شرکت لوله‌سازی که تعطیل شده بود هم به جریان کار بازگشته است. به همین خاطر شرکت‌های ایرانی فعال در طرح هم از اعتمادی که به آنها شده و رونقی که در کسب و کارشان ایجاد شده، راضی هستند.
در همین حال، یکی از دست اندرکاران طرح می‌گوید که این بومی‌سازی از خروج بیش از 400 میلیون یورو ارز از کشور جلوگیری کرده است. از تولید شمش، تختال و ورق، متناسب با استانداردهای مورد نیاز از سنگ معدن آهن گرفته تا تولید لوله طبق استانداردهای روز دنیا (API 5 L) و (NACE) برای نخستین بار در کشور رقم خورده و به اقتصاد کشور کمک کرده است. آن هم در شرایطی که به خاطر تحریم امکان واردات وجود نداشت.
البته پمپ‌های طرح هم توسط سه شرکت داخلی در حال ساخت است و اتفاق بزرگی است که در نتیجه آن هزاران نفر در این بخش‌ها مشغول به کار شده‌اند.
ایجاد ظرفیت صادرات یک میلیون بشکه در روز
آنچه در نهایت از ساخت این خط و اسکله صادراتی به‌دست می‌آید، ظرفیت صادراتی به میزان روزانه یک میلیون بشکه نفت خام است. نفت خامی که از پایانه نفتی گوره در استان بوشهر به منطقه جاسک در ساحل دریای عمان منتقل خواهد شد. با این پروژه، جاسک دومین پایانه صادراتی نفت خام کشور می‌شود و هم احداث خط لوله و هم ساخت این پایانه به موازات پیشرفت دارد. پایانه جاسک در طرح توسعه مکران دیده شده است.

جاسک و بازارهای هدف
سال‌ها نفت خام از پایانه خارک صادر می‌شد و در مورد محصولاتی مانند میعانات گازی هم شرایط پیچیده‌تر بود، تولیدات از عسلویه به خارک می‌رفت و از آنجا صادر می‌شد. چرا که عمق دریا در پایانه خارک مناسب بود. اما همه اینها در خلیج فارس قرار داشت و الان در دریای عمان با راه افتادن پایانه جاسک کار آسان‌تر می‌شود.

جاسک ضمن داشتن عمق مناسب برای بارگیری کشتی، از موقعیت راهبردی و منحصربه‌فرد ژئوپلیتیکی برخوردار است. به آب‌های اقیانوسی و بین‌المللی دسترسی آسانی دارد. به کشورهای شبه‌قاره هند و بازارهای بزرگ هند و چین نزدیک‌تر است. این ویژگی‌ها امتیاز بزرگی را در اختیار ایران قرار می‌دهد. امتیازی که به ایران قدرت چانه‌زنی و نفوذ بیشتر در بازار را می‌دهد.
چرا ایران تنگه هرمز را دور می‌زند؟
خط لوله ۱۱۰۰ کیلومتری گوره-جاسک که از پروژه‌های مهم نفتی کشور به‌شمار می‌رود؛ مورد توجه بسیاری از رسانه‌های داخلی و خارجی قرار گرفته است. در این خصوص ایرناپلاس نیز روز گذشته گزارشی منتشر کرد و از چرایی ساخت این خط لوله و علت دور زدن تنگه هرمز توسط ایران نوشت.
بر اساس این گزارش، خط لوله گوره-جاسک با ایجاد یک پایانه صادراتی جدید نفتی در سواحل مکران، علاوه بر توسعه این منطقه، امکان صادرات خدمات فنی و مهندسی کشور را نیز فراهم می‌کند. سید شمس‌الدین موسوی چاشمی، مدیرعامل شرکت پایندان، پیمانکار پروژه گوره- جاسک، به ایرنا گفته است: «این تنها خط لوله انتقال نفت در منطقه نیست که مسیر جایگزین تنگه هرمز را ایجاد می‌کند. عربستان و امارات نیز از این ظرفیت استفاده می‌کنند. اما این پروژه از چند منظر یک پروژه استراتژیک برای کشور است. اول اینکه ما را از وابستگی به پایانه خارک جدا می‌کند. در حال حاضر ۷۵ تا ۸۰ درصد صادارت نفت خام کشور از جزیره خارک انجام می‌شود و این خط لوله، پایانه جدیدی را در جاسک ایجاد می‌کند که بعد از تنگه هرمز قرار دارد و دسترسی به آب‌های آزاد اقیانوسی را ایجاد می‌کند. نکته دیگر اینکه در سواحل مکران مجموعه‌های پتروشیمی تشکیل خواهند شد و این خط لوله، خوراک بخشی از مجموعه‌های پالایشگاهی این منطقه را تأمین خواهد کرد. علاوه بر اینها، بحث ذخیره‌سازی نفت خام در پایانه‌های صادراتی نیز با این پروژه ممکن می‌شود.» موسوی چاشمی در مقایسه این پروژه با موارد مشابه توضیح می‌دهد: «به‌طور میانگین روزانه حدود ۱۷ میلیون بشکه نفت خام از تنگه هرمز عبور می‌کند. در گذشته بحث‌هایی بود که کشورهای حوزه خلیج فارس و به‌طور مشخص، عربستان و امارات با اجرای خطوط لوله، تنگه هرمز را دور بزنند و با انتقال نفت از سرزمین خودشان به دریای عمان بتوانند از گلوگاه تنگه هرمز عبور کنند. هم‌اکنون ظرفیت خطوط لوله منطقه خاورمیانه حدود ۱۰ تا ۱۱ میلیون بشکه در روز است.»

یادداشت
ایده‌ای از دهه 60

مرتضی بهروزی‌فر
عضو هیأت علمی مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی ایران
در جریان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، جزیره خارک بیش از 2 هزار و 800 مرتبه بمباران شد. شرایط سختی بر صادرات نفت ایران از این جزیره حاکم بود. هرچند که فعالان صنعت نفت در آن دوره استقامت کردند و خارک به‌عنوان پایانه صادرات نفت کشور به کار خود ادامه می‌داد. از آن زمان تاکنون بارها این دغدغه در ذهن مسئولان بوده که به جز پایانه خارک باید پایانه دیگری برای صادرات نفت ایجاد کنیم. پایانه دومی که دورتر از خلیج فارس باشد؛ ریسک صادرات نفت را در مقابل بحران‌ها کاهش دهد و تضمین‌کننده ثبات صادرات نفت کشور باشد. اما به هر دلیلی تا همین چند وقت اخیر، طرحی برای ایجاد پایانه جدید اجرا نشد.
البته دیگر مسأله جنگ نیست؛ چرا که جنگ‌های امروز بسیار مخرب‌تر از جنگ‌های 4 دهه گذشته است و اگر اتفاقی در خلیج فارس رخ دهد، تمام کشورها را درگیر خواهد کرد. اما با یک پایانه جدید در فواصلی دورتر، می‌توان تأثیر اتفاقاتی مانند حادثه تروریستی، مشکلات تکنیکی و فنی در خطوط انتقال و ذخیره و بحران‌های طبیعی مانند طوفان‌ها، را در روند صادرات نفت کشور حداقل کرد. حال، قرار است که پایانه جاسک و خط انتقال گوره-جاسک این موقعیت را در اختیار کشور بگذارد.
به‌طور کلی تنوع در مبادی صادراتی می‌تواند یک مزیت باشد. به طوری که می‌بینیم کشور امارات اکنون یک پایانه در دریای عمان دارد و عربستان هم پایانه‌ای در دریای سرخ ایجاد کرده است که علاوه بر مسائلی نظیر نزدیکی به بازار هدف، امنیت و کاهش ریسک را نیز شامل می‌شود. این اقدام ایران یعنی ساخت پایانه‌ای در دریای عمان به ایران نیز موقعیت ممتازتری در بازار نفت خواهد داد.

طی هفته‌های اخیر، 25 اقتصاددان در نامه‌های سرگشاده به مردم و دولت و درواکنش به تفکری که اداره اقتصاد را بدون ارتباط با جهان خارج تئوریزه می‌کند، راهکارهایی را برای توسعه اقتصادی ارائه کردند که در آن، روی ضرورت ارتباط با جهان خارج و الحاق به تجارت جهانی تأکید شده بود. قدرت‌الله امام وردی، عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد تهران مرکز، یکی از اقتصاددانان امضا‌کننده این نامه است. دراین راستا وی در گفت‌و‌گویی با «ایران» توضیحات بیشتری درباره الزامات ارتباط با اقتصاد جهانی ارائه می‌دهد. به اعتقاد این اقتصاددان، پارادوکس بی‌ارتباطی اقتصادی با جهان و توسعه اقتصادی هرگز اتفاق نیفتاده است و هیچ تئوری اقتصادی هم وجود ندارد که توسعه اقتصادی را در شرایط تحریم و بسته بودن اقتصادی توضیح داده باشد.

 دیروز از نظر عددی روز تاریخی برای بازار بود. بعد از نوسانات بسیار، شاخص کل این بازار در ساعات میانی معاملات در این بازار از سطح 459 هزار واحد در روز پنجشنبه گذشت و به سطح 461 هزار و 988 واحد رسید.

وحید اشرفی موغاوی
پژوهشگر اقتصاد رفتاری در دانشگاه دوک
برای یافتن بهترین مکتب اقتصادی برای اداره اقتصاد ایران باید ابتدا شناختی جامع از خصوصیات فرهنگ کار در ایران و نیز ویژگی‌های سرزمینی آن به‌دست آورد، زیرا اقتصاد در خلأ عمل نمی‌کند و مکتب اقتصادی مورد استفاده در یک کشور باید با خصوصیات مردم آن کشور تناسب داشته باشد.