درباره مستند «خانه‌ای از تکه پاره‌ها»
چند وقتی امن و آرام باش کودک من
احسان مفیدی‌کیا
منتقد
بیرون این دیوارهای خسته، همیشه زمستان است. یک فضای سرد و خاکستری که گویی هیچ وقت رنگ‌های گرم را به خود نخواهد دید. درون خانه اما وضع دیگری دارد؛ کودکانی که از خشونت، اعتیاد یا فقر والدین خود متأثر بوده‌اند، چند ماهی میهمان این پناهگاه امن هستند و در آنجا پذیرایی می‌شوند تا دولت برای باقی کودکی‌شان تصمیم بگیرد.
اینجا لیسیچانسک در شرق اوکراین است؛ جایی که صدای توپ و خمپاره جنگ از فاصله‌ای نه‌چندان دور شنیده می‌شود. سایمون لرنگ ویلمونت، یک بار دیگر سراغ مشکل کودکان و تاب‌آوری آنها در شرایط بد اجتماعی بویژه زندگی آنان در مناطق جنگی اوکراین رفته است. او که پیش‌تر با مستند موفق «پارس سگ‌ها در دوردست» که درباره زندگی یک نوجوان ده ساله اهل ماریوپل در جنگ دونباس در سال 2017 بود جوایز متعددی از جمله جشنواره ایدفا را از آن خود کرده بود، این‌بار هم سراغ همان موضوع رفته است و حالا با مستند «خانه‌ای از تکه پاره‌ها» بخت خود را برای جایزه اسکار سال 2023 می‌آزماید.
فضای خانه همان‌قدر که کودکانه است و در خود معصومیت‌ها و شیطنت‌های همزمان را جای داده است، سخت و خشن نیز به نظر می‌رسد؛ جایی که پس از 9 ماه برادرها و خواهرها باید از هم جدا شوند و دوستانی که به هم خو کرده‌اند خداحافظی کنند، یا موقعی که خانم مدیر کمی با تحکم به پسرها می‌گوید: «چند تا از شما امروز به یتیم خونه می‌روید، گریه نکنید، وسایلتون رو تا ساعت 9 ببندید.» در مستند، روی چهار کودک تمرکز شده است که هر کدام سرنوشتی متفاوت دارند؛ یکی را مادربزرگ به خانه برمی‌گرداند، یکی به یک خانواده جدید سپرده می‌شود، آن دیگری را به یتیم‌خانه دولتی تحویل می‌دهند و آخری همچنان منتظر می‌ماند و مخاطب در چشم همه‌شان حسرت و دریغ را می‌بیند و این سؤال سرد و تلخ که «جرم من چیست که باید در چنین شرایطی قرار بگیرم.» همراهی مستمر ویلمونت با کودکان باعث شده او را به خلوتگاه‌های خود راه دهند؛ مثلاً هم با پسربچه‌ها در حیاط پشتی موقع پنهانی سیگار کشیدن باشد و هم در اتاق کوچک پیشگویی دخترها؛ جایی که یکی‌شان آینده دوستش را این‌طور در گوی چرخان ستاره‌ای می‌خواند: «بابا و مامانت دیگه الکل نمی‌نوشن، بعد جلسه دادگاه برگزار می‌شه و تو می‌ری خونه، اما می‌بینم که مادرت می‌میره و تو به یه خانواده سپرده می‌شی و اون‌ها تو رو به بردگی می‌گیرن.» بچه‌ها همین‌طور می‌آیند و می‌روند، اوضاع بیشتر از آنکه ناشی از شرایط جنگی باشد متأثر از شرایط اجتماعی اوکراین است و بیشتر از صدای محو انفجارها، از پدر و مادرهای بی‌مسئولیت بچه‌ها ناراحتیم، اما وقتی در فیلم‌نوشت پایانی درمی‌یابیم که یک ماه بعد از پایان فیلم و در فوریه 2022 جنگی گسترده در اوکراین آغاز شد و همه کشور را فراگرفت، با خود حدس می‌زنیم که حتماً اوضاع از اینکه هست هم بدتر خواهد شد. هرچند این مستند یکی از 5 نامزد جایزه اسکار بهترین مستند در سال 2023 بود اما در مقایسه با دیگر آثار نامزد شده و حتی آن فیلم‌هایی که به فهرست نامزدها راه نیافتند، درمی‌یابیم که انتخاب‌ها در آکادمی، مثل همیشه بیشتر متأثر از فضای سیاسی در جریان و نیز میل و سلیقه جریان حاکم بر آن است تا ارزش هنری و سینمایی آثار.