استفاده از جادوهای تازه برای ترویج کتاب در بین نوجوانان!
چطور با روش‌های خلاقانه نوجوان‌ها را به کتابخوانی ترغیب کنیم
مریم رحیمی‌پور
خبرنگار
اگر نظر من را بخواهید نوجوانی، طلایی‌ترین دوران کتابخوانی است. زمانی که نه این قدر کوچکی که خواندنت کم و محدود باشد، نه آن‌قدر بزرگ شدی که وقت کافی برای خواندن یا خواندن آنچه دوستش داری نداشته باشی. از اینها مهم‌تر کتاب‌های نوجوانی تا ابد با ما می‌مانند. تا آخر عمر هر قدر هم بخوانیم مزه آن کتاب‌هایی که در دوازده-سیزده سالگی از دوستمان قرض گرفتیم یا گوشه کتابخانه مدرسه پیدا کرده‌ایم را ندارد ولی نکته اینجاست که نوجوانی مثل برق می‌گذرد. اگر کسی دستت را نگیرد و تو را میان کتاب‌ها نکشاند به خودت می‌آیی و می‌بینی از آن طلایی‌ترین روزها با سرعت عبور کردی و این را وقتی می‌فهمی که کتاب‌های درسی، ساعت‌های کاری طولانی، درگیری‌های زندگی در بزرگسالی و ... دور و برت را شلوغ کرده‌اند. با این مقدمه نسبتاً طولانی می‌خواهیم در این متن دست نوجوان‌ها را بگیریم و به دنیای کتاب‌ها ببریم.
کتابخوانی را با درس خواندن اشتباه نگیریم
تابحال از خودتان پرسیدید که چرا کتاب می‌خوانید؟ بیشتر از هر چیزی برای اینکه از این کار لذت می‌برید. لذت از اینکه یک روز تعطیل همین طور که روی صندلی‌تان نشسته‌اید، در ذهنتان به دنیاهای جدید سفر کنید. «لذت» شاید مهم‌ترین رکن کتاب‌خواندن باشد که اگر از بین برود برایمان هیچ فرقی با درس خواندن نخواهد داشت. نوجوان‌ها را مجبور نکنید که لیستی که شما برایشان تدارک دیدید را بخوانند یا خلاصه کتاب بنویسید یا از کتاب‌های داستان امتحان بگیرید و سؤال بپرسید که مطمئن شوید آنها خوانده‌اند. در درجه اول تلاش کنید که آنها با حس لذتِ شما همراه بشوند. بگذارید احساس کنند که جا ماندن از دنیای کتاب‌ها، حسرت برانگیز است. بعد از آن تلاش کنید علایقشان را بشناسید. به کتاب‌های طنز علاقه دارند یا واقع‌گرا؟ از شخصیت‌های مهربان و آرام خوششان می‌آید یا شجاع و جنگجو؟ و متناسب با همین ویژگی‌ها به آنها کتاب معرفی کنید.
برای کتابخوان کردن باید کتابخوان بود
تابحال کتاب نوجوان نخوانده‌اید؟ با فضای کتاب‌های این گروه سنی آشنا نیستید؟ پس چه لزومی دارد که نوجوان‌ها را به کتابخوانی تشویق کنید؟ اولین و جذاب‌ترین کار برای کتابخوان کردن نوجوان‌ها این است که همیشه یک قدم از آنها جلوتر باشید. کتاب‌هایی که خوانده‌اند و دوست دارند را بشناسید و در موردش با آنها گفت‌وگو کنید.
نوجوانی فرصت آزمون کردن موضوعات جدید است
در کنار اینکه علایق بچه‌ها را به رسمیت می‌شناسید آنها را با موضوعات و قالب‌های جدید آشنا کنید. نوجوانِ مقابل شما کتاب فانتزی دوست دارد؟ خیلی هم عالی، این قفسه کتاب‌های فانتزی است اما یک سفرنامه تازه چاپ شده هم داریم که شاید خوشش بیاید. یک بار امتحانش کند اگر راضی نبود می‌توانیم باهم درموردش صحبت کنیم.
از نوجوان‌ها بخواهید در مورد کتاب‌ها نظرشان را بگویند
فرقی نمی‌کند نوجوانی که مقابل شماست کتابی که خوانده را دوست داشته یا نه. از او بخواهید که برایتان بگوید چرا کتاب به نظرش خوب یا بد بوده و نظراتش را به طور جزئی و دقیق شرح بدهد. خیلی وقت‌ها آنها به نکاتی توجه می‌کنند که نویسنده‌های بزرگ توجهی ندارند. در ادامه می‌شود راجع به محتوای کتاب گفت‌وگو کنید و نظرات خودتان را هم برای او شرح بدهید.
از گروه‌های کتابخوانی همسالان استفاده کنید
لازم نیست حتماً یک حلقه، یک کلاس یا یک گروه ثابت داشته باشید. قرارهای غیررسمی برای دست به دست کردن یک کتاب خاص هم کافی است. اینکه چند نوجوان همسال در یک زمان، کتاب‌های مشخصی را بخوانند و در مورد آن باهم گفت‌وگو کنند. این گفت‌وگو می‌تواند شامل نظرات تخصصی در مورد فرم و محتوای کتاب باشد یا صرفاً به بیان احساسات نسبت به داستان و شخصیت‌ها و ... محدود شود.
بین کتاب‌ها مسابقه برگزار کنید
به مسابقه‌های خلاقانه‌ای مثل لیگ کتاب‌ها یا دادگاه کتاب فکر کنید. در بین نوجوان‌ها جام جهانی کتابخوانی برگزار کنید و از آنها بخواهید که برای برنده شدن کتاب مورد علاقه‌شان همه تلاششان را بکنند. کتاب‌ها را به دادگاه بکشانید و از بچه‌ها بخواهید که از کتاب‌هایی که دوست ندارند شکایت کنند یا مدافع کتاب‌های دوست‌داشتنی‌شان باشند. مسابقاتی مثل بیست سؤالی، پانتومیم و ... با موضوعات داستان‌ها طراحی کنید و یا در جشن‌های خاص از بچه‌ها بخواهید که هر کدام با لباس و ویژگی‌های یک شخصیت داستانی حضور پیدا کنند.
با داستان‌ها بازی کنید
از بچه‌ها بخواهید که پایان بعضی کتاب‌ها را با سلیقه خودشان تغییر بدهند. یک شخصیت فرعی در داستان را انتخاب کنند و او را در یک داستان جدید به عنوان شخصیت اصلی بگذارند. شخصیت‌های دوست داشتنی چند داستان را جدا کنند و همه را در یک قصه جدید رو به روی هم قرار بدهند. مثلاً داستانی بنویسند که در آن شرلوک هولمز با جودی ابوت ملاقات کند.
مناسبات تقویمی را جدی بگیرید
براساس اتفاقات تقویم برنامه‌های مشخص با حال و هوای کتابخوانی داشته باشید. مثلاً برای روز مادر از مادرهای خوب داستان‌ها تشکر کنید. تولد شخصیت‌های داستان‌ها و نویسنده‌ها را جشن بگیرید و به این مناسبت راجع به آثار آنها صحبت کنید. تاریخ بعضی اتفاقات که در داستان‌های معروف رخ داده را در تقویم مشخص کنید و برای آن روز برنامه‌ای ویژه داشته باشید. مثلاً روزی که قهرمان فلان داستان بالاخره بزرگترین دشمنش را شکست داده روز خوبی برای شیرینی پخش کردن است.
از داستان‌ها برای فضاسازی استفاده کنید
کلاس، مدرسه، یا کتابخانه را با نمادهای کتاب‌های محبوب بچه‌ها فضاسازی کنید. مثلاً تصاویری از شخصیت‌های محبوب داستان‌ها روی دیوار کتابخانه بزنید یا اسم کلاس‌های درس را براساس نام نویسنده های شناخته شده بگذارید.
از ظرفیت رسانه و قالب‌های نمایشی استفاده کنید
رسانه در اینجا معنای گسترده‌ای دارد. یک تابلو روی دیوار مدرسه که کتاب‌های جدید را معرفی می‌کند. یک نشریه دانش‌آموزی در مورد کتاب. یک کانال یا صفحه مجازی برای معرفی کتاب‌های تازه خوانده شده. ساخت یک کلیپ در مورد کتاب‌های مختلف. نمایش یک تئاتر که براساس کتاب مشخصی نوشته شده است. همه بهانه‌های خوبی برای چرخیدن در دنیای داستان‌هاست.
بچه‌ها را با پدیدآورندگان کتاب‌ها آشنا کنید
از نویسنده‌های کتاب‌ها دعوت کنید که در یک جمع با نوجوان‌ها صحبت کنند، حرف‌هایشان را بشنوند و نوشته‌هایشان را بخوانند. برای نویسنده‌های غیرایرانی می‌شود نامه نوشت و ایمیل فرستاد و اگر پاسخی به این ایمیل‌ها داده شود برای بچه‌ها بی‌نهایت هیجان‌انگیز است. از مترجم‌ها، ناشرها، تصویرسازها، کتابفروش‌ها و حتی چاپخانه‌دار‌ها دعوت کنید تا با بچه‌ها در مورد فرآیند تولید کتاب گفت و گو کنند. بگذارید بچه‌ها از پشت صحنه تولید کتاب‌های دوست داشتنی‌شان بیشتر بدانند.
و فراموش نکنید که فرصت نوجوانی خیلی زودتر از آنکه به خودمان بیاییم تمام می‌شود.