درباره کتاب‌های ترجمه شده بازار
بخش دوم ترجمه استعاره‌ها و واژه گزینی برای آن
فاطمه منصوری نصرآباد
مترجم
در یکی از مطالب پیشین درباره ترجمه اصطلاح‌ها و معادل‌یابی برای آن صحبت کردم. در ادامه آن موضوع دوست داشتم به این مورد هم اشاره کنم که در هر زبانی برای هر موضوعی تعدادی عبارت و استعاره وجود دارد که در اصطلاح تخصصی‌تر برای ترجمه اینگونه عبارات و اصطلاح‌ها باید به شیوه برجسته‌سازی شده آن توجه کنیم. یکی از راه‌های متداول برجسته‌سازی استفاده شیوه بیان تصویری است. بیان تصویری به نوعی همان استفاده از معنای مجازی کلمات درنظر گرفته می‌شود که نویسنده با استفاده از حواس پنجگانه سعی در انتقال یک مفهوم دارد. همان‌طور که گفتم در هر زبان این نوع جملات و اصطلاحات متفاوت است. مثلاً برای موضوعی مانند شادی و خوشی در زبان فارسی اصطلاحاتی نظیر «دنیا را به کسی دادن»، «در آسمان‌ها سیر کردن»، «با دم گردو شکستن» و یا «از خوشحالی بال درآوردن» استفاده می‌شود. طبق صحبتی که شد در همین چند اصطلاح از عناصر تصویری مثل آسمان، سیر کردن، دم، گردو، شکستن و بال استفاده شده؛ حالا همین عناصر درفضای تصویری مثل حرکت کردن، دست یافتن به چیزی ناممکن، تغییر یک وضعیت و یا فضا گنجانده شده‌اند. برای روشن‌تر شدن موضوع باید بگویم اصطلاح «دنیا را به کسی دادن» از عنصری تصویری به نام «دنیا» در فضایی تصویری به شکل «دستیابی به چیزی ناممکن» آورده شده است. در زبان‌های دیگر از جمله انگلیسی مثال‌های مشابهی وجود دارد. کار اصلی مترجم بررسی کردن این اصطلاح‌ها در فضا و عنصر تصویری استفاده شده و یافتن معادلی نزدیک به آن‌ها است. فرض کنید یک مترجم در متنی به زبان انگلیسی با اصطلاحی مثل
«he was walking on air…» برخورد کند. اگر بحث ترجمه سرسری باشد از معادل‌های معمول و عادی مثل «خیلی خوشحال بود» یا «ذوق زده شده بود» می‌توانند جایگزین‌های احتمالی باشند. اما مترجم حرفه‌ای به نوع تصویرسازی توجه کرده و در زبان مقصد (فرض کنید فارسی) دنبال معادل‌های مشابه می‌گردد. خوشبختانه برای اغلب این اصطلاحات معادل‌های نزدیک و مشابه وجود دارد. همین نمونه انگلیسی می‌تواند به راحتی با «از خوشحالی بال درآورده ...» جایگزین شود. در انتهای این مطلب فکر می‌کنم باید به این موضوع هم اشاره کنم که استفاده از این عناصر و خلق فضایی انتزاعی در همه زبان‌ها رایج است اما گاهی کلمات و فضای ساخته شده می‌تواند تحت تأثیر عوامل فرهنگی یک زبان قرار بگیرد و در ترجمه به زبانی متفاوت این تفاوت فرهنگی به راحتی معادل‌سازی نمی‌شود.