نقش حاشیه‌ای زنان عصر پهلوی در سیاست
ماجرای سازمان زنان در سریال شبکه مخفی زنان
فاطمه امی
خبرنگار
قبل از به رسمیت شناختن فعالیت‌های زنان در اجتماع، زنان با این فکر و فرهنگ بزرگ می‌شدند که زن جماعت حسابش از سیاست جداست. با وجود این، حیات اجتماعی زنان در ایران از سال‌ها قبل پابرجا بود؛ خارج از چهاردیواری خانه، حتی در شرایطی که به طور رسمی حق مشارکت اجتماعی نداشتند. از این نظر اواخر دوره قاجار دوره مهمی برای زنان به شمار می‌رود؛ از نقش آنها در انقلاب مشروطه گرفته تا تشکیل انجمن‌هایی مانند انجمن نسوان و انجمن مخدرات وطن. در دوران پهلوی سروصدای جمع‌های زنانه که ریشه در عصر مشروطه و قاجار داشت، برای زنان و احقاق حقوقشان بالا می‌گیرد و سازمان زنان تأسیس می‌شود. سریال شبکه مخفی زنان هم دست روی همین موضوع گذاشته است؛ یعنی انجمن‌های فعال زنان در دوران پهلوی اول و در سال ۱۳۱۰.
این سریال محصول سال ۱۴۰۱ است و ۲۰ قسمت از آن تاکنون در شبکه نمایش خانگی نماوا پخش شده است. البته آنچه به‌عنوان موضوع این سریال معرفی می‌شود با محتوای آن تفاوت‌هایی دارد؛ شخصیت اصلی این سریال یعنی میرزا محمود خان زنبورکچی مردی بوالهوس است که ۴ زن دارد و از قضا مسئول هدایت انجمن‌های زنانه به سمت و سوی دلخواه مردان بزرگ سیاست است. درواقع با اینکه فعالیت‌های زنان به‌صورت غیررسمی در حال انجام بود و زنان جایی در سیاست نداشتند اما قرار بر این شد با تشکیل سازمان رسمی زنانه توسط افراد حاکمیتی، زنان بازیچه‌ای برای اهداف سیاسی قرار گیرند و در نهایت اگر هم اقدامی برای احقاق حقوقشان صورت می‌گیرد از صافی دولت و حاکمیت رد شود که آن هم به طور کامل تحت اختیار مردانی است که زن را با معیار پسرزا بودن می‌سنجند. همان گونه که محمدحسین حافظیان در مقاله‌ای با عنوان سازمان‌های زنان در ایران عصر پهلوی این طور می‌گوید: «در مدت ۱۶ساله سلطنت رضا شاه با وجود تحولات اجتماعی، وضعیت سیاسی زنان هم از نظر رسمی و هم به طور عملی تغییر چندانی نیافت. در نبود جامعه مدنی برای زنان، تنها زنان وابسته به دربار و اقمار آن، گاهی چتر حمایت خود را می‌گشودند و جماعات، سازمان‌ها و انجمن‌های زنانه وابسته را تأسیس می‌کردند.» دقیقاً همین زنان وابسته و نامدار جای شخصیت‌های زن این سریال را پر کرده‌اند. زنانی که در خلال طنزِ حاصل از غرب‌زدگی ایرانیان آن دوره، در مجموعه‌ای با موضوع زنان، بسیار سطحی و ابزاری برای مردان نمایش داده می‌شوند. در حدی که تا اینجای سریال، نقش چندین زن شهره آن دوره را یک بازیگر، یعنی باران کوثری، در سکانس‌های کوتاه بازی می‌کند؛ نقش پروین اعتصامی به‌عنوان شاعر نامدار آن دوره و اولین زن پزشک قانونی کشور، دو مورد از نقش‌هایی بود که کوثری، تنها با لباس‌های متفاوت به معرفی سطحی آنها پرداخت؛ درحالی که نویسنده می‌توانست به حضور و فعالیت یک زن فعال و مشهور آن دوره بسنده کند و او را به طور کامل و شایسته شخصیت‌پردازی کند.
سریال شبکه مخفی زنان گرچه در سکانس‌هایی همچون سکانس مصاحبه میرزا محمود و دلبرجان با زنان داوطلب عضویت در سازمان به مشکلات زنان در آن دوره پرداخته اما به طور کلی نه تنها با طنز سطحی خود، بلکه با ورود اشتباه به موضوع، یعنی با پرداختن به شخصیت مردان و غرق شدن در زندگی روزمره میرزا محمود زنبورکچی از کنار مسأله زن و انجمن‌های زنانه به سادگی عبور کرده‌است و تأکید خود را فقط روی نقش حاشیه‌ای زنان در سیاست گذاشته است. مسأله انجمن‌های زنانه و ابعاد فعالیت‌های آنها یا مشکلات زنان عموم جامعه به خودی خود می‌توانست داستانی مفصل برای گفتن داشته باشد اما در حاشیه این سریال تلف شد.
طبق داستان که اقتباسی از تاریخ فعالیت‌های زنان آن دوره است ورود زنان به سیاست با انتخاب اولین سفیر زن ایران اتفاق می‌افتد اما این امر به‌دلیل وابستگی آن زن به دربار است، نه شایستگی و حتی فعالیت‌های او. در واقع زنان در این سریال داستان دیگری را برای خود در پیش گرفته و به‌دنبال احساسات خود روانه شده‌اند. به نظر می‌رسد قصه این مجموعه در مواقعی خواسته علیه مردان حرفی زده باشد اما این امر را در کنار ساده‌لوحی‌هایی که از زنان نشان می‌دهد، قرار داده و در نهایت معنایی در تضاد با هدفش ساخته است.
این سریال اولین تجربه کارگردانی افشین هاشمی است. به نظر می‌رسد همزمانی پخش مجموعه شبکه مخفی زنان با اغتشاشات اخیر، بدبیاری عوامل این سریال بوده که منجر به توقف پخش آن شده است. البته حالا که چند بازیگر این سریال پس از وقایع اخیر دست دوستی‌شان با غربی‌ها رو شده است شاید موفق نشویم ۱۰ قسمت پایانی این سریال را تماشا کنیم تا آخر و عاقبت ۴ زن و ۷ دختر میرزا محمود زنبورکچی را بفهمیم.