طرح فناورانه کشاورزی در چه مرحله‌ای است
هوش مصنوعی تأکید کارشناس، بیگانه با کشاورز
چند ماه قبل معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری از اجرای طرح‌های فناورانه حوزه کشاورزی به منظور رونق این صنعت خبر داد؛ موضوعی که یک ضرورت برای بهینه‌سازی تولیدات کشاورزی است و هنوز بسیاری از کشاورزان اطلاعی از آن ندارند. معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان در تشریح اهمیت استفاده از هوش مصنوعی در کشاورزی اعلام کرد: «کشاورزی صنعتی است راهبردی و کهن که بشر تا به امروز با کمک آن توانسته بخش بزرگی از نیازهای غذایی خود را از طبیعت و دل زمین تأمین کند. اما با توجه به کمبود منابع طبیعی و غذایی ضروری است که این صنعت اثرگذار در زندگی مردم، به سمت هوشمند شدن و استفاده از فناوری و نوآوری حرکت کند. ستاد توسعه زیست‌فناوری معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری نیز در همین راستا و بر اساس مأموریتی که در زمینه توسعه استفاده از فناوری‌های زیستی در صنایع مختلف دارد؛ تلاش کرده تا با رسوخ فناوری‌های زیستی به صنعت کشاورزی، زمینه بازدهی بیشتر محصولات را فراهم کند و در افزایش سودآوری و پایداری در کشاورزی و ارتقای اعتبار محصولات میان مصرف کنندگان و کاهش هزینه‌ها نقش‌آفرینی داشته باشد. بسته طرح‌های مشترک حوزه کشاورزی هوشمند جزو اهداف معاونت علمی است. در این مأموریت طرح‌های «تشخیص هوشمند عوامل خسارت‌زای کشاورزی»، «تهیه بن‌سازه مدیریت آفات»، «سیستم‌های کنترل هوشمند گلخانه‌ای»، «تولید پهپادهای گرده‌افشان»، «پایش تصویری مزارع» و «طرح الگویی سامانه پشتیبانی تصمیم‌گیری»، اجرایی میشوند». الزامات این طرح به حدی مورد نیاز است که به تعبیر کارشناسان می‌تواند بسیاری از خسارت‌های بخش کشاورزی که به دلایل مختلف از جمله حوادث غیرمترقبه طبیعی حادث میشود را مهار کند.
اما کشاورزی هوشمند چه تفاوتی با کشاورزی سنتی دارد؟
روبات‌ها در زمین‌های کشاورزی مشغول به کار میشوند
بر اساس تعاریف شرکت سبک زندگی هوشمند «تپلایف»، که نسبت به هوشمندسازی و آموزش حوزه‌های مختلف زندگی اقدام میکند، «کشاورزی هوشمند مفهومی نوظهور است که به مدیریت زمین‌های زراعی با هوش مصنوعی، اینترنت اشیا و روباتیک اطلاق میشود. هدف استفاده از هوشمندسازی در کشاورزی بهبود بخشیدن به کمیت و کیفیت محصولات و کاهش نیروی انسانی مورد نیاز طی فرایند تولید است.
کشاورزی هوشمند تکنولوژی‌های مختلفی مانند سنسورها، نرم‌افزارها، روبات‌ها، اتصالات، موقعیت‌یابی و تجزیه و تحلیل داده‌ها را برای کشاورزان فراهم میکند. به این ترتیب کشاورزان می‌توانند در هر کجا زمین خود را کنترل کرده و با اطلاعات مفید به دست آمده از ابزارها بهترین تصمیم را بگیرند.
اینترنت اشیا می‌تواند کشاورزی را راحت‌تر، دقیق‌تر و با کیفیت بیشتری همراه سازد یعنی ماشین‌ها و سنسورهای هوشمند نیازهای گیاهان را به شکل جداگانه تشخیص می‌‌دهند و کشاورزان می‌توانند برای هر متر مربع از زمین خود یا حتی هر حیوان و محصول تصمیمات جداگانه بگیرند.
مزایای تعریف شده برای کشاورزی هوشمند شامل موارد زیر است:
افزایش تولید: کاشت و برداشت دقیق و بموقع، آبیاری به میزان مورد نیاز و استفاده صحیح از آفت‌کش‌ها باعث افزایش نرخ تولید میشود.
صرفه‌جویی در مصرف آب: پیش‌بینی وضعیت آب و هوا و سنسورهای رطوبت خاک اجازه نمی‌‌دهند بیشتر از میزان مورد نیاز آب مصرف شود.
جمع‌آوری داده‌های واقعی و اطلاعات مفید: کشاورزان می‌توانند حتی از راه دور به اطلاعاتی مانند سطح تولید، شدت نور، میزان رطوبت خاک و... دسترسی داشته باشند.
کاهش هزینه‌های عملیاتی: خودکارسازی فرایندهای کاشت، داشت و برداشت محصول باعث کاهش منابع مصرفی، خطای انسانی و در نتیجه هزینه‌های کلی میشود.
بهبود کیفیت محصول: تحلیل دقیق کیفیت محصول و بررسی ارتباط آن با مراحل کاشت و داشت به کشاورزان کمک میکند با تنظیم درست فرایندها، کیفیت محصولات را افزایش دهند.
ارزیابی دقیق زمین‌های کشاورزی: کشاورزی هوشمند با ارزیابی دقیق نرخ تولید در طول زمان، امکان پیش‌بینی دقیق‌تر برای کشت‌های بعدی را فراهم میکند.
نظارت و کنترل از راه دور: کشاورزان می‌توانند از طریق اینترنت زمین‌های مختلف خود را در هر کجای دنیا نظارت کرده و آنها را مدیریت کنند که این امر موجب صرفه‌جویی در وقت و انرژی کشاورز میشود.
حفاظت از محیط زیست: بهره‌وری بالای زمین‌های کشاورزی فعلی نیاز به جنگل‌زدایی برای ایجاد زمین‌های زراعی بیشتر را کاهش می‌‌دهد.»
فعالیت 19 شرکت دانش‌بنیان برای توسعه کشاورزی دیجیتال
در مقابل ضرورت بهره‌گیری از شیوه‌های جدید کشاورزی، معاونت علمی و فناوری و دانش‌بنیان اعلام کرده است که 19 شرکت دانش‌بنیان، در صنعت کشاورزی دیجیتال فعالیت دارند.
بر این اساس اعلام شده است که ماهیت کشاورزی دیجیتال، ارتباطی مستقیم با کاربرد داده‌های اطلاعاتی دارد یعنی در این شیوه از کار، کشاورزان با کمک فناوری‌های نوینی چون هوش مصنوعی، روباتیک و اینترنت اشیا، با حضور خود یا به شکل غیرحضوری کار خود را انجام می‌‌دهند.
کشاورزی دیجیتال راه را برای یک انقلاب کشاورزی جدید هموار و آن را دقیق‌تر، کارآمدتر و پایدارتر میکند. هرچه داده‌های موجود با تجربیات کشاورز بیشتر ترکیب شود، گزینه‌های عملیاتی ارتقا می‌‌یابد. بهینه‌سازی فرایند تصمیم‌گیری در بخش کشاورزی از محیطزیست محافظت میکند و محرکی برای رشد اقتصادی با افزایش رقابت در این بخش است که آن هم با افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها صورت می‌گیرد.
سامانه پایش رطوبت خاک و گیاه برای آبیاری هوشمند بر پایه (IOT) یکی دیگر از این دستاوردها است که توسط شرکت هوش آبخوان صنعت البرز به تولید رسیده است. سنسورهای خاک و رطوبت و گیت وی با پروتکل لورا به همراه نرم افزار اینترنت اشیا برای مدیریت زمین‌های کشاورزی نیز در شرکت فناوری آوید محصول دیگر این حوزه است.
از دیگر محصولات حوزه کشاورزی دیجیتال می‌توان به پکیج هوشمند چاه کشاورزی شرکت فراسنجش افزار پردیس، نود سنسوری بیسیم اینترنت اشیا در کشاورزی شرکت هوبر آریا تک، نرم افزار طراحی شبکه‌های آبیاری شرکت دانش تدبیرآسیا، امداد کشاورز (سامانه مشاوره و ارتباط بین کشاورزان و کارشناسان خبره) توسط شرکت مشاوره مهندسی سیستم‌های اطلاعاتی صنعت یار و سیستم اتوماسیون و کنترل واحدهای کشاورزی شرکت کنترل گستر کهربا اشاره کرد.
طراحی و پیاده‌سازی هوشمندسازی گلخانه‌های کشاورزی، ساختمان‌های مسکونی، تجاری و دامپروری گروه فنی مهندسی ساعیان صنعت نوین یزد، باغ بازار- سامانه آنلاین رویدادهای کشاورزی شرکت ارزش‌آفرینان کوهستان جنوبی، پارسی گل- سامانه تخصصی عرضه مجازی گل و سایر ملزومات گل و گیاه شرکت به روزاندیشان پارسی گل و کشاورزی هوشمند مبتنی بر IOT شبکه ایرانیان هوشمند تمدن سبز نیز از دیگر دستاوردهای این حوزه است.
شرکت‌های پالیز گستر ویرا، کیانا فردوس شهر، آوش ایده بهسان، صدرا تجارت سروش، طبیعت دوستان نوین کشت پالیز، پرواز یاران سیرنگ، تلاشگران سرو پایدار و توسعه تجارت دشت میوه بلوط هم در این حوزه فعالیت می‌کنند و محصولاتی چون فروشگاه اینترنتی محصولات کشاورزی و باغبانی، فروشگاه اینترنتی گل و گیاه و سرویس گل اشتراکی و پهپاد کشاورزی تولید کرده‌اند.
با وجود آغاز به همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان به نظر می‌رسد هنوز پیام ضرورت هوشمندسازی کشاورزی در بین فعالان این صنعت همگانی نشده است تا جایی که موضوع آموزش، اطلاع‌رسانی و حمایت می‌‌بایست گام دوم اجرای طرح هوشمندسازی قرار گیرد.
این تأکیدات از سوی رئیس انجمن اقتصاد کشاورزی ایران، نیز مطرح شده و صفدر حسینی استفاده از هوش مصنوعی در توسعه بخش کشاورزی را یک مقوله جدی و مورد نیاز می‌‌داند.
وی در کنفرانس ملی اقتصاد کشاورزی دانش‌بنیان و کارآفرین اظهار کرد: آینده تحولات حوزه کشاورزی بستگی به استفاده از فناوری‌های نو در این بخش دارد و باید برنامه‌ریزی برای بکارگیری هوش مصنوعی در این بخش را در دستور کار خویش قرار دهیم.
حسینی اضافه کرد: سیاستگذاران، مدیران، کارشناسان، مدیران پارک‌های علم و فناوری و نسل جوان خودشان را برای تحولات در بخش کشاورزی آماده کنند و زیرساخت‌های لازم در این زمینه ایجاد و نسبت به افزایش بهره‌وری در این زمینه باید اقدامات مناسبی انجام شود.
رئیس انجمن اقتصاد کشاورزی ایران اضافه کرد: استفاده از فناوری‌های نو زمینه افزایش بهره‌وری در تولید را فراهم کرده و زمینه تحولات اساسی در کاشت، داشت و برداشت را رقم می‌‌زند.
وی اضافه کرد: برای توسعه استفاده از اینترنت اشیا در حوزه کشاورزی باید جامعه را برای پذیرش این موضوع آماده کرده و بستر‌سازی مناسب به همراهی شرکت‌های دانش‌بنیان و دانشگاه‌های مختلف کشور داشت.
کشور ما حدود 165 میلیون هکتار خاک را دربرمی‌‌گیرد که از این میزان 5/18 میلیون هکتار آن سطح زیرکشت را به خود اختصاص داده است. تقریباً 85 درصد از زمین‌های کشاورزی ایران در مناطق خشک و نیمه‌خشک واقع شده‌اند. دانشمندان علوم خاک معتقدند، باید پذیرفت که خشکی و شوری جزء عوامل محدود‌کننده کشاورزی هستند، اما نباید به دید یک مشکل صرف به آنها نگاه کرد. تقویت تکنولوژی و گام برداشتن از کشاورزی سنتی به سمت کشاورزی پایدار می‌تواند حتی موانع طبیعی را نیز از بین ببرد.