رفتار اخلاقی

حلقه گسترنده پیتر سینگر درباره منشأ و توسعه اخلاق انسانی است

پیتر سینگر فیلسوف اخلاق استرالیایی، استاد بازنشسته اخلاق زیستی دانشگاه پرینستون و از بنیانگذاران فکری جنبش حقوق حیوانات است. تخصصش در اخلاق عملی و دیدگاه فلسفی‌اش فایده‌باوری ترجیح‌گراست.
«حلقه گسترنده» سینگر، متنی تأمل‌برانگیز درباره منشأ و توسعه اخلاق انسانی است. سینگر در این کتاب که برای اولین بار سال 1981 منتشر شد به مطالعه‌ای میان‌رشته‌ای بین زیست‌شناسی تکاملی و فلسفه اخلاق می‌پردازد و ذیل آن، از تز اصلی خود دفاع می‌کند که رفتار اخلاقی ما ریشه در تکامل بیولوژیکی ما دارد اما به واسطه نیروی عقل انسانی از حیث زیست‌شناختی فراتر می‌رود.
سینگر در «حلقه گسترنده» معتقد است فداکاری به شکل رانه‌ای با بنیان ژنتیکی برای محافظت از خویشاوندان و اعضای جامعه آغاز شد اما سپس به شکل مجموعه‌ای از اصول اخلاقی درآمد که آگاهانه انتخاب شده‌اند و حلقه کسانی که در برمی‌گرفتند همواره رو به گسترش بوده است. او با کمک گرفتن از فلسفه و روان‌شناسی تکاملی نشان می‌دهد فلسفه اخلاق در انسان را تنها با زیست‌شناسی نمی‌توان تبیین کرد بلکه توانایی خردورزی است که پیشرفت اخلاقی را امکانپذیر می‌سازد. حلقه اخلاق در ابتدا فقط خود و خانواده و قبیله را در بر می‌گرفت، اما با گذشت زمان گسترش یافت تا ابتدا ملت و‌نژاد و سپس همه انسان‌های دیگر را در بربگیرد اما از نظر پیتر سینگر، این گسترش هنوز باید ادامه یابد تا «تمام موجوداتی که می‌توانند لذت یا درد را حس کنند در این حلقه گنجانده شوند... بنابراین گسترش حلقه اخلاق باید ادامه یابد تا سرانجام بیشتر جانوران دیگر را در بر بگیرد.»
سینگر در فصل‌های اول و دوم ابتدا روایتی سرراست از بنیان تکاملی رفتار فداکارانه در جانوران ارائه می‌کند و سپس نشان می‌دهد که این روایت را می‌توان بسط داد و در مورد جوامع انسانی به‌کار برد. در فصل سوم به نقد تلاش‌هایی می‌پردازد که برای گرفتن نتیجه‌های اخلاقی از واقعیت‌هایی درباره میراث زیست‌شناختی ما صورت گرفته‌اند. و در فصل چهارم استدلال می‌کند که اندیشه اخلاقی دارای یک جزء خردپذیر مرکزی است. سینگر در فصل پنجم با عنوان «خرد و ژن‌ها» روابط میان باورهای اخلاقی خردپذیر و تعاملات ژنیک را بررسی می‌کند و فصل پایانی را با ارزیابی جایگاهی به پایان می‌برد که از نظر او، در تعیین معیارها و اصول اخلاقی باید به واقعیت‌هایی درباره ویژگی‌های زیست‌شناختی ما قائل شد.
انگیزه نوشتن «حلقه گسترنده» را باید انتشار کتاب «زیست‌شناسی اجتماعی» ادوارد والینسون، زیست شناس مشهور دانشگاه هاروارد دانست. از نظر ویلسون تمام ویژگی‌های رفتاری انسان و از جمله رفتار اخلاقی، محصول جهش‌های تصادفی و انتخاب طبیعی است. اگرچه فیلسوفان اخلاق حاضر نشده‌اند به پیشنهاد ویلسون تن دهند و این رشته را به زیست‌شناسان واگذار کنند اما به دستاوردهای زیست‌شناسان در این زمینه علاقه بسیاری نشان داده و گفت‌وگوی آکادمیک با آنها را آغاز کرده‌اند. یکی از اولین فیلسوفان اخلاق که برای این گفت‌وگوی سازنده پیش‌قدم شد پیتر سینگر بود. سینگر در کتاب «چپ داروینی» نیز نشان داد که با پذیرش دستاوردهای علمی و گنجاندن آنها در فلسفه اخلاقی‌اش مشکلی ندارد. البته زیست‌شناسان تکاملی معتقدند روایت سینگر از تکامل اخلاق ناقص و نقش خرد در منظومه فکری او، غیرضروری است. این نظر مخالف را می‌توانید در پیوست اول کتاب بخوانید که مترجم برای نوشتن آن با خود سینگر و یکی دو نفر دیگر تماس گرفته و در پیوست دوم به خود ایده گسترش حلقه اخلاق پرداخته‌ است؛ اینکه پیش از سینگر چه کسانی به آن اشاره کرده‌اند و از نظر دیگران حد گسترش این حلقه تا کجاست.

 

حلقه گسترنده
فلسفه اخلاق، تکامل،
پیشرفت اخلاقی

  نویسنده: پیتر سینگر
  ترجمه: کاوه فیض‌اللهی
  انتشارات: نشر نو
  تعداد صفحه: ۲۸۱ صفحه
  قیمت: ۴۰۰ هزار تومان

ویژه نامه ویژه نمایشگاه کتاب ۱۸ اردبیهشت
 - شماره  - ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۴