سعید لیلاز/ اقتصاددان و استاد تاریخ
راز عصر صفوی
کتاب «تغییرات اجتماعی - اقتصادی در ایران عصر صفوی» که نشر نی آن را با ترجمه هاشم آقاجری منتشر کرده، در واقع رساله دکترای داریوش نویدی در یکی از دانشگاههای آمریکاست. این کتاب با یک نگاه جدید به تحولات اقتصادی دوره صفویه نوشته شده است. اگر بخواهید ایران امروز را بشناسید بدون اینکه از صفویه شروع کنید، غیرممکن است و آقای نویدی به زیرزمین تاریخ جدید ایران رفته و فونداسیون را از یک نگاه جدید شکافته و سعی کرده توضیح دهد ایران باوجود همه پیشرفتهای بزرگ و شگرفی که در دوره صفویه داشت چرا نتوانست از دوران پیشاسرمایهداری جلوتر بیایید و مانند اروپا وارد مناسبات سرمایهداری بشود. آقای نویدی اساس مسأله را به استبداد سلطنتی نسبت میدهد و اینکه تقریباً تمام ارزشافزودههای تولیدشده در کارگاههای صنعتی چه متعلق به دستگاه سلطنت و چه بیرون از سلطنت به دربار منتقل میشد و بهجای اینکه بهصورت انباشت سرمایه برگردد به چرخه اقتصاد و اقتصاد را بهحرکت دربیاورد، به قول ویتفوگل در دربار خرج شکوهمندسازی میشد. اگر خواننده تاحدودی با مسائل تاریخی و اقتصادی آشنا باشد ممکن است با همه نظرات نویسنده همراه نباشد ولی از این حیث که این کتاب پرتو جدیدی را به تاریخ بسیار مهم دوره صفویه میاندازد؛ بویژه از منظر اقتصادی که اصل کارکرد صفویه است، کتاب بسیار مهم و قابل تأملی است چون در این حوزه متأسفانه کتابهای بسیار کمی نوشته شده و البته معدود افرادی چون ویلم فلور و رودی مته هم آثار قابل توجهی در این حوزه نوشتهاند.