مریم شهبازی |  روزنامه‌نگار

مصلای تهران بار دیگر قلب تپنده حوزه فرهنگ کتاب و کتاب‌خوانی شده است، جایی که کتاب، نه تنها میان صفحات کاغذی، بلکه در میان هزاران نگاه مشتاق جریان پیدا می‌کند. از امروز با حضور جمعی از ناشران ایرانی و خارجی، سی‌وششمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران آغاز به کار کرده است؛ رویدادی که مخاطبانش فقط عاشقان ادبیات و اهل علم نیستند. این نمایشگاه، جشنی بزرگ برای همه است؛ فرصتی برای کشف ایده‌ها، پیوند فرهنگ‌ها و جشن گرفتن زندگی در دل کلمات.
 
 تاریخ نمایشگاه
نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، سال ۱۳۶۶، زیر بمباران بعثی‌ها و در یکی دو سال منتهی به آتش‌بس قدم به عرصه فرهنگی کشور گذاشت. اولین دوره این نمایشگاه در محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران(سئول) برگزار شد، این میزبانی تا سال ۱۳۸۵ در همین مکان ادامه یافت اما به دلیل رشد چشم‌گیر بازدیدکنندگان و گسترش دامنه حضور ناشران، پس از سال‌ها به مصلی امام خمینی(ره) انتقال یافت. البته در این جابه‌جایی دلایل دیگری هم مؤثر بود، از جمله گلایه‌هایی به افزایش بار ترافیکی خیابان‌های اطراف محل میزبانی و مختل شدن رفت‌وآمدها. با این حال مسئولان وقت، مهم‌ترین دلیل این جابه‌جایی مکانی را گسترش فضای نمایشگاه و تبدیل آن به قلب فرهنگی پایتخت عنوان کردند.
اهالی نشر انتقال به مصلی را در سال ۱۳۸۶ نقطه عطفی در تاریخ نمایشگاه خواندند چرا که فضای وسیع‌تر امکان حضور گسترده‌تر ناشران و مخاطبان بیشتری را فراهم آورد. ولی این پایان داستان جابه‌جایی‌ها نبود. در سال ۱۳۹۵، به منظور دسترسی به محیطی تخصصی‌تر و مدرن‌تر، نمایشگاه کتاب تهران به مجموعه نمایشگاهی شهر آفتاب، مجموعه‌ای جدید در جنوب تهران منتقل شد.
 
 ناتوانی شهر آفتاب
این مجموعه برای دو سال، دوره‌های بیست‌ونهم و سی‌ام، میزبانی از نمایشگاه کتاب تهران را به عهده داشت؛ انتقالی که موفقیت‌آمیز نبود، استقرار در سازه‌های ناتمام و البته فاقد ایمنی لازم، هم صدای ناشران را درآورد و هم گلایه بازدیدکنندگان را به دنبال داشت؛ به خصوص که وقوع طوفان و باران هم به غرفه‌های ناشران آسیب زیادی وارد کرد و بازدیدکنندگان سالن کتاب‌های‌های کودک و نوجوان که اغلب آنها را مخاطبان کم سن و سال تشکیل می‌دادند، در معرض بروز وقایعی از جمله برق گرفتگی قرار داد. این وقایع در سال دوم حضور نمایشگاه کتاب در شهر آفتاب بیش از سال اول خود را نشان داد، چراکه اولین تجربه مسئولان شهرداری نبود و آنان تجربه خسارت‌های ناشی از باران را پیش‌تر هم تجربه کرده بودند. در نهایت، با توجه به وقایع آن دوسال میزبانی، نمایشگاه کتاب تهران بنا به تصمیم مسئولان وقت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و البته خواست ناشران به مصلی تهران بازگشت چراکه اگر این بازگشت صورت نمی‌گرفت، هم ناشران تأکید به انصراف از حضور در دوره بعد کرده بودند و هم بازدیدکنندگان عطای شرکت در این رویداد را به لقای آن می‌بخشیدند.
تنها دو سال بعد، یعنی در سال ۱۳۹۷، مصلی تهران برای مرتبه‌ای دیگر میزبانی این رویداد علمی- فرهنگی را به عهده گرفت. بازگشت به مصلی گویای ناتوانی مجموعه شهرآفتاب و مسئولان شهرداری وقت در تحقق وعده‌های چند ساله‌شان بود؛ بازگشتی که به لطف آن تجربه دوساله ناخوشایند با استقبال گسترده ناشران و بازدیدکنندگان همراه شد.
 
  دو توقف
برپایی نمایشگاه کتاب تهران، با وجود استقبالی که از همان ابتدا، حتی زیرسایه جنگ تحمیلی صورت گرفت با چند توقف کوتاه نیز همراه شد؛ اولین توقف آن به سال ۱۳۶۷، بازمی‌گردد، نمایشگاه کتاب که در سال‌های اول در آبان ماه برگزار می‌شد، در سال ۱۳۶۷، پس از پایان جنگ تحمیلی در تابستان این سال، ویرانی‌های به جای مانده از ۸ سال جنگ تحمیلی، مشکلات اقتصادی و اجتماعی برآمده از آن دوران و تلاش برای بازسازی خسارت‌هایی که بعثی‌ها وارد کرده بودند، مجالی برای برگزاری دوره دوم این رویداد فرهنگی باقی نگذاشت. دومین وقفه در برپایی‌اش به سال ۱۳۹۹ و در ایستگاه پاندومی کرونا رخ داد؛ شیوعی جهانی که نه تنها این رویداد، بلکه دیگر نمایشگاه‌های کتاب بزرگ جهان از جمله فرانکفورت و بولونیا را هم بنا به ضرورت رعایت پروتکل‌های بهداشتی به تعطیلی کشاند. ایران در این دوره تجربه‌ای جسورانه را پشت سرگذاشت؛ لغو برگزاری فیزیکی و برپایی نمایشگاه کتاب تهران به شکل مجازی و بر بستر وب.
سی‌وسومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران که قرار بود با شعار«کتاب یعنی زندگی» برگزار شود با ادامه شیوع بیماری کرونا، با تصمیم شورای سیاست‌گذاری برگزاری این رویداد فرهنگی پس از ۳۲ سال منتفی و اعلام شد که به شکل مجازی میزبانی علاقه‌مندان را به عهده خواهد گرفت. هرچند که برگزاری دور نخستین این رویداد با کاستی‌هایی همراه بود، از جمله افزایش بار ترافیکی بر شبکه‌های اینترنتی و اختلال در خرید فروش کتاب، با این حال توفیقی اجباری برای بهره‌مندی از تکنولوژی‌های نوین ارتباطی را در اختیار متولیان، ناشران و همچنین مردم قرار داد. از آن هنگام علاقه‌مندان شاهد برپایی همزمان نمایشگاه کتاب در دو بخش مجازی و حضوری هستند؛ آن‌چنان که برخی خرید خود را از طریق بخش مجازی انجام می‌دهند و با خیال آسوده و بدون نیاز به حمل پلاستیک‌های مملو از کتاب‌های مورد علاقه‌شان، به بازدید از غرفه‌ها و سالن‌ها می‌پردازند. در طول سال‌ها، این نمایشگاه که در عرصه جهانی به جهت وسعت برگزاری و تعداد بازدیدکنندگان، به اذعان برخی بعد از نمایشگاه کتاب فرانکفورت، در جایگاه دوم قرار دارد؛ تغییرات زیادی شاهد بوده است. نمایشگاه کتاب تهران هنوز خانه به‌دوش است، با این حال برگزاری‌اش در مصلی تهران همچنان با رضایت بیشتری از سوی بازدیدکنندگان و ناشران برخوردار است. امروزه، نمایشگاه کتاب تهران نه تنها نقشی ملی دارد بلکه مکانی برای گفت‌وگوهای بین‌المللی شده است، جایی که فرهنگ سرزمین‌مان فرصتی برای معرفی جهانی خود پیدا می‌کند. نمایشگاه کتاب تهران، امروز نمادی است از تعامل فرهنگی میان ملت‌ها و تلاشی مشترک برای بسط کتاب و دانش.
 از امروز تا ۲۷ اردیبهشت، مصلی تهران، میزبان هزاران عنوان کتاب است، میزبانی داستان‌های بی‌شماری از فرهنگ‌ها و تمدن‌های مختلف را بر عهده دارد؛ داستان‌هایی که از کلمات آغاز و به زندگی تبدیل می‌شوند.