عشایر دیجیتالی ایران مقصد ندارند
ونوس بهنود
دبیر تحریریه
vbehnood@gmail.com
در گوشی هوشمند خود چند پلتفرم دارید؟ اینستاگرام؟ تلگرام؟ واتساپ؟ توئیتر(x)؟ بله؟ ایتا؟ سروش؟ عملاً بسیاری از شبکه‌های اجتماعی در اختیار شما و ذخیره در تلفن همراهتان است به واسطه اینکه امروز تمامی امورات شما از محل محتواهای تولید شده در این پلتفرم‌ها سپری می‌شود؛ از سرگرمی گرفته تا دریافت اخبار و حتی سرک کشیدن در زندگی و کار فلان دوست و همسایه. آمار‌ها نشان می‌دهد ایرانی‌ها هر چند در برهه‌های زمانی مختلفی از یک پلتفرم بیش از دیگری استفاده می‌کنند اما مقصد غایی نداشته و تقریباً در هر کجا که بتوانند عضو می‌شوند و محتوا تولید می‌کنند. این رفتار در فضای مجازی موجب شده سبک سؤال‌برانگیز و قابل توجهی رقم بخورد.
مرکز پژوهشی بتا در سال 1400 تعداد کاربران تلگرام فارسی را 49 میلیون نفر، کاربران توئیتر(x) فارسی را 3.2 میلیون نفر و کاربران اینستاگرام فارسی را 48 میلیون نفر اعلام کرد. همچنین مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران در همین سال اعلام کرد، 71.4 درصد از جمعیت بالای 18 سال در واتساپ، 53.1 درصد در اینستاگرام، 40.4 درصد در تلگرام، 3 درصد در توئیتر(x)، 1.3 درصد در کلاب‌هاوس، 8.6 درصد در روبیکا و 5.1 درصد در سروش فعالیت دارند.
این اعداد گویای این است که از جمعیت حدود 88 میلیون نفری کشور، هر کاربری حداقل در دو پلتفرم حضور دارد و از قضا خارجی‌ها به داخلی‌ها ترجیح داده می‌شود. اگر از شما بپرسند کدام پلتفرم را ترجیح می‌دهید؟ پاسخ بستگی به شخصیت و روحیات شما در شبکه اجتماعی دارد. ممکن است دنبال جملات جنجالی باشید و سراغ توئیتر(x) بروید. ممکن است دنبال ارسال فایل‌های حجیم باشید و نخواهید ردی از شما باقی بماند و سراغ تلگرام بروید. ممکن است علاقه‌مند به اشتراک‌گذاری عکس و فیلم باشید و اینستاگرام را نام ببرید و غیره. اما آنچه قابل توجه است اینکه ایرانی‌ها مانند عشایر دیجیتالی هستند که تا می‌توانند در پلتفرم‌های مختلف خیمه می‌زنند و در هیچ کجا نیز بند نمی‌شوند. در واقع هیچ مقصد مشخصی ندارند و بسیاری صرفاً برای گذران امورات تبادل محتوا در جاهای مختلف عضو می‌شوند. از طرفی هیچ پلتفرمی نتوانسته به عنوان شاخص‌ترین در ایران باشد و تفاوت اعضای آن با سایر رقبایش به شکل ملموسی رقم بخورد. تا جایی که حتی فیلترینگ نیز نتوانسته موجب حذف یک پلتفرم از زندگی دیجیتالی مردم شود و اگر با محدودیت کاربر و محتوا در برهه‌ای مواجه بوده اما دوباره کاربران خود را به دست آورده است.
از طرفی به نظر می‌رسد این حضور بیش از فعال بودن، منفعل است و به عنوان مثال هیچ رویداد و اتفاقی نمی‌تواند موجب شود تا کاربر ایرانی، پلتفرم خاصی را غیرفعال کند، تا جایی که این باور وجود دارد ممکن است همان پلتفرم یک زمانی دوباره به درد بخورد. در واقع تغییر سیاست‌ها، رویکردها و حتی اتفاقاتی که در سطح بین‌الملل در خصوص مدیریت و برنامه‌های پلتفرم‌ها شنیده می‌شود نیز نمی‌تواند خیمه کاربر ایرانی را جابه جا کند. این در حالی است که به عنوان مثال بعد از اعمال سیاست‌های خاصی در خصوص حریم خصوصی کاربران توئیتر(x) گروه قابل توجهی از کاربران آن را ترک کردند. آیا این انفعال به دلیل این است که ما هنوز جایگاه خود را در اتمسفر دنیای مجازی نیافته‌ایم؟