نگاهی به پنج پلتفرم داخلی کتاب
وضعیت کتابهای طنز در مارکت‌های کتاب الکترونیک چگونه است؟
با پیشرفت تکنولوژی بسیاری از محصولات دنیای عادی نیز با هدف تسهیل شرایط پا به عرصه مجازی گذاشتند. کتاب نیز از این قاعده مستثنی نیست و در سال‌های اخیر کتابخوان‌های مختلفی با اهداف مختلف پا به عرصه ظهور گذاشتند. به مناسبت هفته کتاب و کتابخوانی بر آن شدیم تا وضعیت کتابهای طنز را در برخی از این پلتفرم‌ها بررسی کنیم.
سید محمدجواد کیش‌بافان
روزنامه‌نگار و طنزپرداز
فیدیبو
یکی از دو اپلیکیشن اصلی حوزه کتابخوانی مجازی است اما متأسفانه در دسته‌بندی‌هایی که برای کتاب‌ها ارائه کرده است دسته‌بندی طنز به طور مستقیم وجود ندارد که برای اپلیکیشنی با این حجم از طرفدار ضعف بزرگی است. اگر به کتاب خاصی از این ژانر علاقه دارید پس از انتخاب موضوع داستان و رمان با توجه به کتاب مدنظرتان زیردسته‌ی فارسی یا خارجی را انتخاب کنید و در نهایت بین هشت دسته نمایش داده شده، دسته طنز را انتخاب کنید. در بین کتابهای متنی این مارکت هیچ کتاب طنزی در لیست پرفروش‌ها قرار ندارد و در بین کتابهای صوتی فقط کتاب «مغازه خودکشی» از پرفروش‌ترین کتاب‌هاست.
با نگاهی به دسته‌های مختلف موضوع طنز در این اپلیکیشن متوجه می‌شویم «مردی به نام اوه» در بخش صوتی داستان و رمان طنز خارجی، «مغازه خودکشی» در بخش متنی داستان و رمان طنز خارجی، «ماشاالله خان در بارگاه هارون الرشید» در بخش صوتی داستان و رمان طنز ایرانی، «ضدحالات» در بخش شعر طنز و «دایی جان ناپلئون» در بخش متنی داستان و رمان طنز ایرانی پرفروش‌ترین اثر هستند.
برای بررسی دسترسی‌پذیری کتابهای طنز در فیدیبوپلاس (کتاب‌هایی که با تهیه اشتراک اپلیکیشن می‌توان به آن‌ها دسترسی داشت و نیازی به خرید تکی نیست) اگر هشت کتاب پرفروش هرکدام از این پنج دسته را مورد بررسی قرار دهیم؛ از مجموع چهل کتاب فقط ده مورد در فیدیبوپلاس وجود دارد اما باتوجه به تفاوت شدید قیمت کتاب کاغذی و الکترونیکی اگر کسی اهل کتاب الکترونیک باشد باز هم خرید اشتراک می‌تواند برایش مفید باشد.
طاقچه
اپلیکیشن دسترسی آسان‌تری را نسبت به رقیب اصلی خود فراهم کرده‌است چراکه زیردسته طنز در دسته اصلی ادبیات قرار دارد. وضعیت پرفروش‌های این مارکت نیز دقیقا مانند فیدیبو است؛ یعنی «مغازه خودکشی» در صوتی‌ها و بدون نماینده در متنی‌ها.
اما در نگاه به خود دسته طنز تفاوت‌ها زیاد می‌شود. جایی که سه کتاب نه چندان مطرح «آقای باکلاه و آقای بی‌کلاه»، «دردسرهای یک وکیل» و «کتابهای جادو؛ قسمت اول» در بخش متنی به ترتیب پردریافت‌ترین کتابهای این دسته هستند که کتابهای رتبه دوم و سوم رایگانند! در ده رتبه‌ی اول پرفروش‌ها نیز چهار اثر رایگان هستند و فقط سه اثر مطرح مغازه خودکشی، آبنبات دارچینی و گچ پژ قرار دارند. در بخش کتابهای صوتی این مسئله شدیدتر است و از بین ده کتاب پر دریافت هفت مورد رایگان هستند. رتبه‌ی اول این بخش به «مغازه خودکشی» تعلق دارد و «سریال شنیدنی شوایک؛ قسمت اول» و نمایش صوتی «قصه منظوم موش و گربه» از عبید زاکانی به ترتیب در رتبه‌ی دوم و سوم قرار دارند. دو اثر دیگر غیر رایگان این لیست ده‌تایی، آبنبات هل‌دار و آبنبات دارچینی هستند. از این گزاره‌ها شاید این‌طور بتوان نتیجه گرفت که کتابهای طنز بین مردم جایگاه بالایی ندارند و کتاب‌هایی که مورد استقبال قرار گرفتند یا به خاطر رایگان بودن مطالعه شدند یا کتابهای خیلی باکیفیتی بودند که در فضای عمومی کشور نیز بولد شده‌اند.
در پایان برای بررسی دسترسی‌پذیری کتابهای این دسته در طاقچه بی‌نهایت (معادل فیدیبوپلاس در فیدیبو) اگر معروف‌ترین‌های این دسته را که خود اپلیکیشن ارائه کرده است، به عنوان نمونه در نظر بگیریم؛ در می‌یابیم از بین شش کتاب متنی، پنج کتاب در طاقچه بی‌نهایت قرار دارند که دو مورد از آن‌ها گران‌ترین کتابهای دسته‌ی طنز نیز هستند. اما در قسمت صوتی از بین دو کتاب هیچکدام‌شان در طاقچه بی‌نهایت نیستند. پس می‌توان گفت تهیه اشتراک این اپلیکیشن برای علاقه‌مندان به ژانر طنز اگر اهل کتاب الکترونیک هستند مفید است اما اگر اهل کتاب صوتی هستند، چندان مفید نیست.
کتابراه
در این سرویس هم همانند طاقچه موضوع طنز زیردسته ادبیات است. یکی از نقاط قوت اصلی این اپلیکیشن نسبت به نمونه‌های بررسی شده این است که خود دسته طنز را به مجموعه‌های مختلفی از جمله طنز اجتماعی، داستان و رمان طنز و ... تقسیم کرده است تا دسترسی به کتاب‌ها برای مخاطبان ساده‌تر گردد. در بخش پرفروش‌های دهه 90 دو کتاب «آبنبات هل دار» و «آبنبات دارچینی» در ده کتاب اول قرار دارند و در بخش پرفروش‌های ادبیات نیز کتاب «آبنبات پسته‌ای» در رده دوم است و قاعدتا رتبه اول بخش پرفروش‌ترین ادبیات طنز را نیز به خویش اختصاص داده‌است. در سایر مجموعه‌های مربوط به طنز نیز پرفروش‌ترین کتاب‌ها به شرح زیر هستند: کتاب صوتی «آبنبات هل‌دار» در بخش داستان و رمان طنز ایرانی، کتاب صوتی «جز از کل» در بخش داستان و رمان طنز خارجی، کتاب صوتی «قصه‌های مجید 1» در بخش داستان و رمان طنز نوجوان، کتاب صوتی «گزیده طنز عبید زاکانی» در بخش شعر طنز، کتاب «چگونه بر جهان حکومت کنیم؟» در بخش طنز سیاسی و فرهنگی، کتاب «کَأن لَم یَکُن» در بخش‌های طنز اجتماعی و داستان کوتاه طنز و کتاب «388 لطیفه در سرزمین خنده» در بخش‌های لطیفه و طنزپردازی.
البته کتاب جز از کل در سایر مجموعه‌ها معمولا در دسته درام قرار می‌گیرد و معلوم نیست با چه متر و معیاری اینجا طنز محسوب شده‌است.
با کمی تامل می‌توان متوجه شد که مخاطبان این پلتفرم به کتابهای صوتی طنز و کتابهای متنی طنز اقبالی تقریبا یکسان دارند.
کتابناک
یکی دیگر از پلتفرم‌های دانلود کتاب الکترونیکی است که برای دسترسی به کتابهای طنز می‌توان پس از انتخاب زیر دسته رمان و داستان از رسته ادبیات بین گزینه‌های نمایش داده شده طنز را انتخاب کرد. در میان آثار پرفروش این مجموعه هم هیچ نشانی از کتابهای طنز نیست. در بین خود کتابهای طنز نیز سه اثر پرفروش به ترتیب «پخمه»، «صحرای محشر» و «دایی جان ناپلئون» هستند. در میان ده اثر پرفروش این دسته چهار اثر از عزیز نسین و چهار اثر از ایرج پزشکزاد قرار دارد تا به نوعی این دو نویسنده بازار کتابهای طنز این مجموعه را قرق کرده‌باشند.
کتابچین
در این نرم افزار دو دسته برای کتابهای طنز وجود دارد که یکی از آن‌ها زیرمجموعه داستان و رمان و دیگری زیرمجموعه ادبیات است. این مجموعه نیز مزیت کتابراه در تقسیم کتابهای طنز به دسته‌های متنوع دارد.
سه اثر پرفروش بخش داستان و رمان طنز «رد پای خداوند در زندگی ما»، «خنده لهجه نداره» و «داستان‌های کوتاه پندآموز – سوپ جوجه» هستند و در بخش پرفروش‌های طنز و لطیفه سه کتاب «هشتگ خنده»، «قره بادیمجان» و «حکایت طنز» بر صدر جدول تکیه‌زده‌اند.