یادداشتی بر ترجمه‌های کتاب‌های طنز
بی‌مزه‌سازی کتب طنز جهان!
ابراهیم کاظمی مقدم
نویسنده و طنزپرداز
اگر می‌خواهید بهترین و پرفروش‌ترین کتاب‌های رشته‌ی مورد علاقه‌ی خودتان را پیدا کنید کافی‌ست در سایت آمازون (یک فروشگاه آنلاین بین المللی) و در قسمت کتاب، ژانر یا رشته مورد نظرتان را سرچ کنید و کتاب‌های پرفروش آن را ببینید. کتاب پرفروش یعنی مطمئن باشید می‌توانید از طریق جست‌وجو در اینترنت ترجمه‌ی آن را هم پیدا کنید!
البته این ترفند به درد علاقه‌مندان به ژانر طنز و کمدی نمی‌خورد! مردم کشورهای مختلف و حتی شهرهای مختلف، فرهنگ‌های گوناگونی دارند. طنز هم در دل همین فرهنگ‌ها و برای همان زیست‌بوم زاده شده است. پس اساساً کسی با یک فرهنگ بیگانه، نمی‌تواند به آن بخندد.
برای مثال؛ جوک‌های Knock Knock که در زبان انگلیسی استفاده می‌شوند. این نوع جوک‌ها به طور معمول با تعامل بین دو شخص اجرا می‌شوند و در آن یک شخص «تق تق» می‌گوید و شخص دیگر می‌پرسد «کیست؟». سپس از طریق پاسخ‌های باحال و طنزآمیز، جوک ادامه می‌یابد.
مثال:
-Knock Knock.
- Who's there?
- Boo.
- Boo who?
- Don't cry, it's just a joke!
ترجمه:
- تق تق.
- کیه؟
- بو!
- کدوم بو؟
- گریه نکن این فقط یه جوکه!
می‌دانم بی‌مزه بود. یک ترجمه تحت الفظی مثل این به درد خنداندن نمی‌خورد! از طرفی هم نمی‌شود برای ده کلمه جوک، توضیح در پاورقی نوشت که: بو هو (Boo who) یک عبارت غیررسمی برای بیان ناراحتی یک فرد است. حال آن مترجمی که گوگل‌ترنسلیت‌وار نوشته: «کدوم بو؟» را کجای دلمان بگذاریم؟
بگذارید مثال دقیق‌تری بزنم. کتاب «اتحادیه ابلهان» نوشته‌ی آقای «جان کندی تول» از بهترین رمان‌های طنز از نظر مردم آمریکا به شمار می‌آید. ترجمه‌ای که من از این کتاب خریده بودم کلمه‌ی Glottis به معنی «دریچه بادگلو» را «دریچه» معنی کرده بود. اوایل اصلاً متوجه معنی این کلمه نمی‌شدم. بنابراین تا مدت‌ها تصور می‌کردم شخصیت اول کتاب وضویش را باطل می‌کند! تا این که بعد از دیدن عبارت انگلیسی فهمیدم دریچه معیوب شخصیت اول کتاب اتحادیه ابلهان از بالا خراب بوده!
علاوه‌بر این‌ها شوخی‌های زبانی و شباهت کلمات که باعث ایجاد طنز زبانی می‌شود نیز در ترجمه بسیار سخت منتقل می‌شوند و اغلب با توضیح دادن نمکشان را از دست می‌دهند. برای توضیح و ارجاعات تاریخی و اخبار و اتفاقات سیاسی نیز همین مشکل وجود دارد. شعر و ضرب‌المثل‌ها نیز مشکل مضاعف هستند!
از همه این‌ها که بگذریم وارد مشکلات فرهنگی و سانسور خواهیم شد و بماند که باید به متن نویسنده هم پایبند باشیم. هرچند گویا اگر پایبند نباشیم هم مشکلی نیست! برای مثال کتاب «چنین کنند بزرگان» نام ترجمه‌ای است از کتاب «انحطاط و سقوط همه‌کس» (به انگلیسی: The Decline and Fall of Practically Everybody ) اثر ویل کاپی که توسط مرحوم نجف دریابندری ترجمه شده است. اما حاشا و کلَا که مطالب این کتاب از کتاب آقای کاپی ترجمه شده باشد. مرحوم دریابندری در مقدمه این کتاب نوشته است:
«در این کتاب مترجم نه تنها اصل امانت در ترجمه را زیر پا گذاشته بلکه در حقیقت می‌توان گفت که به هیچ اصلی پایبند نمانده است. در کتاب حاضر قطعات فراوانی از متن اصلی ساقط شده، در قطعات ترجمه شده نیز جملات و عبارات جعلی فراوانی گنجانیده شده است که به علت جعلی بودن در متن اصلی به هیچ وجه دیده نمی‌شوند. هم چنین در ضبط فارسی اعلام تاریخی و جغرافیایی هیچ قاعده معینی جز سلیقه شخصی رعایت نشده و معادل لاتین اعلام نیز در پای صفحات نیامده. در عوض فضای گران‌بهای پای صفحات به توضیحات غیر لازم اختصاص یافته که غرض از آن‌ها نه تنها برای خوانندگان بلکه برای خود مترجم نیز روشن نیست.»
البته صدقه‌ی سر همین تحریفات است که کتاب بعد از ترجمه هنوز طنز است و مثل بعضی از کتاب‌های دیگر، بی‌مزه نشده است.
توضیحات بالا برای این بود که سختی کار ترجمه طنز ثابت شود و بگویم درک می‌کنم که ترجمه یک متن طنز کار آسانی نیست، چه برسد به ترجمه یک رمان طنز؛ اما حتی اگر از کار در معدن هم سخت‌تر باشد، پیش از این توسط یک عده انجام شده و دلیل نمی‌شود ترجمه‌ی بی‌کیفیت را قبول کنیم. نهایتاً می‌شود گفت کار هر مترجم نیست متن طنز کوفتن!