محمدعلی یزدانیار
      دبیر گروه کتاب

ادبیات جنایی چیست؟
ویکی‌پدیای فارسی این‌گونه نوشته است «ادبیات داستانی جنایی یکی از سبک‌های ادبی است که اعمال مجرمان و انگیزه‌های آنان را روایت می‌کند. این سبک خود به چندین زیر سبک از جمله ادبیات پلیسی تقسیم می‌شود. در داستان‌های جنایی معمولاً قتل یا قتل‌هایی اتفاق می‌افتد و فرد یا افرادی مأمور می‌شوند که راز آن قتل‌ها را کشف کنند. اغلب این داستان‌ها هم به‌منظور قصه‌گویی صرف و سرگرمی نوشته می‌شوند.» و تعریف دیگری هم که می‌توان به آن رجوع کرد می‌گوید «ادبیات جنایی برگردان واژه crime fiction است که درواقع  به جرم اشاره دارد. پس هر جرمی مانند دزدی، اختلاس، کلاهبرداری، جعل اسناد و هویت و… می‌تواند هسته مرکزی داستان جنایی قرار بگیرد. البته این جرم باید اثر زیادی بر زندگی کاراکترها داشته باشد و برای مخاطب مهم به‌نظر برسد. کارآگاه داستان رد سرنخ‌ها را می‌گیرد تا بتواند هویت قاتل (مجرم) را فاش کند. حتی اگر داستان ما از دیدگاه مجرم یا قاتل نوشته بشود، باز هم داستان همان است؛ منتها اینجا «قاتل چه کسی است» مهم نیست، بلکه تعلیق داستان بر سؤال «آیا قاتل گیر می‌افتد؟» استوار می‌شود.»

ادبیات جنایی از کجا شروع شد؟
از کتب مقدس ادیان و داستان‌های باستانی معاصر! اگر نخواهیم اینقدر به عقب برگردیم، می‌رسیم به یکی دو قرن پیش و عالیجناب «ادگار آلن پو». او را بحق پدر ادبیات جنایی مدرن می‌دانند، در واقع با او بود که ادبیات جنایی به بخشی از برنامه مطالعه مخاطبان ادبیات داستانی تبدیل شد.

ادبیات جنایی شامل چه شاخه‌هایی است؟
به‌طور کلی ادبیات جنایی دارای 5 شاخه اصلی است: معمایی- کارآگاهی، کارآگاهی خشن، داستان پلیسی، تریلر جنایی و رمان جنایی- تاریخی.

رمان معمایی- کارآگاهی چیست؟
به طور کلی این دسته از رمان‌های جنایی مجموعه‌ای از سرنخ‌های اصلی و فرعی و حتی گمراه‌کننده مقابل روی مخاطب قرار می‌دهد و با دایره‌ای بسته از مظنونان یک بازی حدس و گمان راه می‌اندازد. آثار کنن دویل و کریستی از این دسته هستند.

 اصلاً رمان کارآگاهی خشن
هم داریم ؟
تفاوت این دسته از کارآگاهی‌ها با نوع قبلی این است که کارآگاه خشن، کاراکتری است که به‌جای مغزش، بیشتر از زورش استفاده می‌کند، معمولاً یک سرباز یا پلیس سابق است، محیط داستان یک شهر پرآشوب است که جنایت در آن بی‌داد می‌کند و کارآگاه ما برای به سرانجام رساندن پرونده، دست به جرم‌های مختلفی می‌زند. از نمونه‌های خوب این سبک، می‌توان به آثار دشیل همت اشاره کرد.

داستان پلیسی بگو ببینم!
در داستان‌های پلیسی کارآگاه ما به یک کارآگاه عمومی حرفه‌ای بدل می‌شود که شغلش برقراری عدالت برای جامعه است. در این میان شاید انگیزه‌های شخصی مثل انتقام از قاتلی که خانواده‌‎اش را به قتل رسانده هم در میان باشد. برخلاف داستان‌های کارآگاهی که معمولاً کارآگاه به تنهایی پرونده‌اش را پیش می‌برد یا تنها یک دستیار دارد، در داستان پلیسی اغلب شاهد تلاش تیمی از پلیس‌ها هستیم. برخی از آثار سینمون یا چهارگانه هانیبال از توماس هریس دراین دسته جای می‌گیرند.

تریلر جنایی؟ مگه تریلر ماشین نیست؟
خیر! آن تریلر با این تریلر فرق دارد! در تریلرهای جنایی تمرکز بر تعلیق و غافلگیری است و شیوه تزریق اطلاعات به داستان است که نوع دقیق این‌گونه تریلرها را مشخص می‌کند. برخی از آثار پاتریشیا‌های اسمیت یا موج جدیدی از جنایی‌های نسل جدید نویسندگان امریکایی و انگلیسی از این دسته هستند.

جنایی- تاریخی هم داریم؟
بله، این یکی تعریف خاصی ندارد، یکی از شیوه‌های روایی که بالاتر نام بردیم، با امکانات و فضای یک دوره تاریخی خاص ترکیب شده و یک داستان خوب را تشکیل می‌دهند، معمولاً یک قتل یا خیانت تاریخی واقعی به عنوان ریشه اصلی داستان انتخاب شده و توسط نویسنده به شکل داستانی ادبی در می‌آید. اومبرتو اکو در« آنک نام گل» این‌گونه داستانی نوشته است.