نقد کتابی که نوشته نشده!
جست‌و‌جوی زندگی حافظ میان سطرهای کتاب
فاطمه شه‌روش
خبرنگار
به نظر می‌رسد آشنایی با زندگی و زمانه حافظ برای علاقه‌مندان به این شاعر برجسته جذاب باشد و هر کتابی در این زمینه با استقبال گسترده مخاطبان مواجه شده و سرنوشتی شبیه ملت عشق پیدا کند.
ملت عشق پرفروش‌ترین کتاب ترکیه است. اگر به کتابفروشی‌ها سر زده باشید، حتماً نام این کتاب به گوشتان آشناست. ملت عشق در ایران هم جزو کتاب‌های پرفروش بوده و تاکنون چندین نشر ترجمه‌های مختلفی از آن را روانه بازار کرده‌اند. بدون شک یکی از ویژگی‌های این رمان که در جلب توجه مخاطبین تأثیر زیادی دارد، بازروایی داستان شمس و مولوی است. مخاطب تشنه‌ای که از شعرهای مولوی لذت می‌برد، دوست دارد با زندگینامه وی و چگونگی رابطه‌اش با شمس نیز آشنا شود. بسیاری از منتقدین به واقعی‌بودن ماجرایی که شاکاف از زندگی مولوی ارائه کرده، شبهه وارد می‌کنند؛ ولی مخاطبان بی‌توجه به این سندیت تمایل دارند داستان‌سرایی شاکاف را باور کنند. ریشه این تمایل هم چیزی نیست جز قصه‌دوستی ذاتی انسان‌ها. اگرچه بین ایران و ترکیه بر سر ملیت مولوی اختلاف وجود دارد، حافظ شاعری است که در ایرانی‌بودنش شبهه‌ای نیست. از این رو به نظر می‌رسد آشنایی با زندگی و زمانه حافظ برای علاقه‌مندان به این شاعر برجسته جذاب باشد و هر کتابی در این زمینه با استقبال گسترده مخاطبان مواجه شده و سرنوشتی شبیه ملت عشق پیدا کند؛ اما افسوس که بیشترین توجه به حافظ به اشعارش صورت گرفته و بیان سرگذشت حافظ چندان مورد اقبال نویسندگان قرار نگرفته است. شاید برخی نویسندگان کمبود اطلاعات درباره حافظ را بهانه کم‌کاری خود قرار داده و از نوشتن کتابی داستانی درباره حافظ سر باز بزنند ولی به نظر می‌رسد با همین داده‌های محدود نیز بتوان زندگی او را در قالبی روایی و همه‌پسند بیان کرد. البته عبدالحسین زرین‌کوب در کتاب «از کوچه رندان» درباره زندگی و اندیشه حافظ سخن گفته ولی نثر سنگین و حجم نسبتاً زیاد کتاب آن را از زمره آثاری که برای مخاطب عام قابل‌فهم هستند، خارج می‌کند. زرین‌کوب در سال ۱۳۵۴ در مقدمه این کتاب ۲۹۶صفحه‌ای نوشته است: «در واقع شاعر شیراز در یک عمر که به پیرانه‌سری نیز رسید، چنان رندانه زیست که نه ردپای درستی از خود باقی گذاشت، نه سرگذشتی که سایه او باشد؛ آن روشنی که اثر هنری را آینه احوال هنرمند می‌کند، در شعر او نیست و از سرگذشت او نیز آنقدر کم در شعرش رسوب کرده است که نمی‌توان از خلال این اشعار سیمای واقعی او را به درستی طرح کرد.» به همین دلیل در متن کتاب هر جا که سندی قطعی برای بیان ماجرایی پیدا نمی‌کند، تردید خود را اعلام می‌کند و به عنوان مثال می‌نویسد: «توالی حوادث و پیشامدهای عبرت‌انگیز، اندک‌اندک شور و شوق جوانی او را فرو می‌کاست. آیا در این اوقات کار دیوانی نیز داشت؟ ظاهراً داشت. در واقع ارتباط با عمل و دیوان گه‌گاه از پاره‌ای اشعار وی برمی‌آید.»
با این اوصاف حتی اگر این کتاب چاپ‌تمام به لطف نسخه‌های الکترونیکی یا دست‌دوم به دست مخاطب عام ادبیات برسد، نمی‌تواند لذتی مشابه خواندن آثاری چون ملت عشق را تجربه کند. لذا امید است در آینده‌ای نه‌چندان دور و در یکی از بیستم مهرماه‌هایی که در تقویم به نام این شاعر پرآوازه نام‌گذاری شده، از کتابی رونمایی شود که به زبانی ساده و داستانی، خوانندگان را با چگونگی زیست وی آشنا می‌کند.