اهمیت آموزش سواد مالی در کودکان
پول توجیبی یا درآمد؟
الناز موسوی یکتا
نویسنده
شیوه والدگری نوین مدت‌هاست که توجه همه والدین را به خودش جلب کرده تا جایی که سعی می‌کنند سطح مهارت‌های خودشان در تربیت فرزند را با شرکت در کلاس‌ها و دوره‌های مختلف یا مطالعه کتاب‌های حوزه روانشناسی کودک و نوجوان افزایش دهند. کنترل خشم، شناخت احساسات، ترجیح حق انتخاب، اولویت‌بندی فعالیت‌ها، سواد مالی، تربیت جنسی و... از جمله مهارت‌هایی هستند که در این روزگار نیاز به آموزش دارند و والدین آگاه که به‌دنبال نسلی بالنده و سرشار از آرامش و شادی هستند در پی آموختن بهترین راه متناسب با سبک زندگی خود از هزارتوی تربیتی هستند.
چند روز پیش به‌دنبال تصویر عجیبی که از یک کودک حدوداً 9 یا ۱۰ساله در فضا مجازی دیدم، ذهنم درگیر درآمد و چگونگی آموزش سواد مالی به کودکان شد تا آنها با حفظ حریم‌های خانواده برای تلاش‌کردن و دستمزد گرفتن و لذت‌بردن از این فعالیت آماده شوند و در ذیل آن بدی کسب درآمد از هر راهی هم برایشان آشکار شود. با حسنی عبدالهی روانشناس در مورد این موضوع گفت‌و‌گو کردم و پاسخ‌هایی که گرفتم، چراغ‌های راهی را برایم روشن کرد که قصد دارم آنها را در ادامه مطرح کنم.
اولین چیزی که بسیار مهم است این که ما تفاوت یک‌سری مفاهیم رو به‌عنوان والد حتماً بدانیم. اصطلاح پول‌توجیبی با درآمد متفاوت بوده و سن تعلق‌گرفتن این دو هم در کودکان متفاوت است. پول‌توجیبی همان مقدار مبلغی است که هر خانواده به‌تناسب شرایط و ارزش‌هایش برای بچه در نظر گرفته و می‌تواند ماهانه یا هفتگی از 5 یا 6 سالگی باتوجه‌به شناخت والدین از فرزندشان در اختیارش قرار گیرد تا با نظارت مستقیم خانواده مصرف شود.
درآمد هم یعنی فرزند در ازای کاری پول به دست بیاورد. حالا می‌تواند از خود پدر و مادر یا از افرادی که صلاحدید خانواده بوده مثل پدربزرگ و مادربزرگ یا... باشد.
در مورد کسب درآمد، داشتن قواعد مشخص و شفاف که هر دو طرف بدانند و به آن پایبند باشند بسیار مهم است. یکی از این قاعده‌ها این است که ما به‌ازای خلق ارزش یا کسب مهارتی پول دریافت می‌کنیم.
مقبولیت فعالیتی که صورت می‌پذیرد باید حتماً در چهارچوب ارزش‌ها و قوانین پدر و مادر باشد و بنا بر اعتمادی که خانواده به فرزند دارند و این را صریحاً اعلام می‌کنند، می‌تواند از آن فعالیت کسب درآمد کند. این نوع کسب درآمد سن خاصی نداشته و معمولاً با تفاوت‌های فردی در خانواده سنجیده می‌شود. کودکی از 9 یا 10 سالگی این توانایی را داشته و خانواده می‌توانند با گفت‌و‌گو و مشخص‌کردن حریم‌ها او را به انجام فعالیت‌های مشخص و کسب درآمد سوق دهند. شخصی هم تا سنین بالاتر و نزدیک به جوانی این توانایی را نداشته و بنا بر صلاحدید خانواده هنوز از پول‌توجیبی استفاده می‌کند. آموزش سواد اقتصادی یکی از موارد مهمی است که باید از سنین خیلی کم به کودک آموزش داده شود. برای مثال خانواده با توانایی‌های مالی و سبک زندگی، قانون خرید اسباب‌بازی با یک بازه عددی مشخص را هر ماه یکبار می‌تواند داشته باشد. یا برای خوراکی‌های موردعلاقه کودک در هفته دو بار می‌تواند هزینه کند. برای خرید از فروشگاه‌های بزرگ و مراکز خرید قبل از ورود به آن مکان قوانین بازنگری شده و به طور شفاف با کودک مطرح شود که ما برای خرید چه چیز آمده و حد خرید کودک چقدر است. یکی از راهکارهایی که در این مسیر مؤثر است، استفاده از کوپن‌های کوچکی است که در ازای رفتار یا کار خوبی به او تعلق می‌گیرد و برای هر کوپن عدد یا مقداری مشخص می‌شود. به طور مثال هر 5 کوپن معادل 50 هزار تومان است یا روش‌های دیگری که به‌تناسب خانواده، سبک زندگی و... متفاوت است. اما نکته‌ای که بسیار حائزاهمیت است توجه به زنگ خطرهایی بوده که فرزند با اعلام نیازی قصد دارد والدین را متوجه آن کند. باید دید که این نیاز به کسب درآمد از نشانه کم‌بودن پول‌توجیبی بوده یا موارد دیگری در این نگرش تأثیر داشته است. آسیب‌شناسی این موضوع و توجه به آن به والدین کمک می‌کند تا بیشتر در رفتار کودک و نوجوان خود دقت کرده و از خطرات احتمالی جلوگیری کنند. در ابتدا این آسیب‌شناسی، والدین می‌توانند با افزایش نسبی مبلغ پول‌توجیبی این نیاز را برطرف کنند. پس از آن در ازای افزایش مقدار پول یکی از هزینه‌ها را که قبلاً توسط خود آنها صورت می‌گرفته کاهش دهند. برای مثال خوراکی روزانه هم باید خود کودک تهیه کند و از سبد خرید خانواده حذف می‌شود. معمولاً کودکان و نوجوانانی که در دوره اول سن نوجوانی از حدود 10 تا 12 سالگی هستند اگر با پول‌توجیبی مناسبی از سوی خانواده مواجه باشند کمتر به سمت کسب درآمد سوق پیدا می‌کنند. البته خود کسب درآمد از سنین ابتدای نوجوانی به‌خودی‌خود بد نیست تا جایی که بنا بر ارزش‌های خانواده و در قالب چهارچوب مشخص باشد.
هرچقدر خانواده به نیازهای کودکان در سنین مختلف توجه کند و سعی کند آن را به‌تناسب ارزش‌گذاری کرده و با راهکارهای مختلف و جذاب حل کند، احتمال جذب کودک به فعالیت‌های جنبی و کارهای غیرعرفی مثل درآمدزایی از راه بلاگری یا... کمتر خواهد بود.
در آخر باید گفت که ارزش‌های خانواده، گفت‌و‌گوهای زمان‌مند، فعالیت‌های متناسب با سن و روحیه، شناخت دوره‌های مختلف سنی و حتی جنسیت فرزندان از جمله موارد مهمی هستند که در هر مسأله و نیازی باید جدی گرفته شود تا فرزندان، والدین خود را امن و پناه دانسته و از پنهان‌کاری که یکی از علائم آغاز دوره استقلال‌طلبی است، جلوگیری شود.