بازدید از شاخص‌ترین معماری پیرو سبک آرت‌دکو در ایران؛
از تاریخ نامه‌رسانی توسط انگرئیون‌ها تا خدمات امیرکبیر در ارتباطات
موزه ارتباطات در محل خیابان ملل متحد شاخص‌ترین بنای تاریخی به سبک آرت‌دکو است که بسیاری از واقعیت‌های تاریخ ارتباطات ایران را در خود جای داده است. در سال ۱۳۰۷ با بودجه ۵۳۶ هزار تومان و مساحت ۱۵۰۰ مترمربع بنایی کلنگ‌زنی شد که امروز از آن به عنوان یکی از آثار معماری شاخص کشور یاد می‌شود. طراحی این بنا که در زمان پهلوی اول ساخته شده، توسط نیکلای مارکوف، معمار ایرانی گرجستانی صورت گرفته و گفته می‌شود یکی از برجسته‌ترین آثار اوست. شناسه سبک آرت‌دکو، بکارگیری اشکال هندسی دقیق و جسورانه و رنگ‌های روشن است و آمیخته‌ای است از نوگرایی و طراحی‌های زینتی و گرانبها. معمار سازنده موزه پست نیز، مهندس مظلومیان بود. موزه پست و تلگراف‌خانه که بخشی از ساختمان وزارتخانه پست و تلگراف بوده است در سال ۱۳۱۳ افتتاح شد. این موزه تا سال ۱۳۴۹ پذیرای بازدیدکنندگان بود. بعد از تخریب بنای وزارتی ابزارها و اشیای موزه به بال غربی عمارت اداره پست منطقه باغ ملی منتقل شد و موزه ارتباطات (پست و مخابرات) در تاریخ دهم بهمن ۱۳۶۹ گشایش یافت. در سال ۱۳۷۸ نام این موزه به موزه پست و ارتباطات تغییر کرد. مالک فعلی موزه ارتباطات تهران، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات کشور است. در این موزه آثار گوناگونی از پیشینه ارتباطات و فناوری اطلاعات در کشور نمایش داده شده است و روند پیش‌رونده ابزارهای ارتباطاتی را در بستر تاریخ نشان می‌دهد. در موزه ارتباطات ابزارها، افزارها و اشیای پستی و تلگرافی به مانند سایر کشورهای دنیا گردآوری و نگهداری می‌شود.
تاریخچه موزه ارتباطات
(پست و تلگراف)
تاریخچه تشکیلات پستی ایران به دوره هخامنشیان بازمی‌گردد که مجموعه‌ای منظم تحت عنوان چاپار برای برقراری ارتباط و تبادل نامه و پیام‌ها فعالیت می‌کرد. در واقع در ایران باستان، چاپارخانه‌ها یکی از حساس‌ترین تشکیلات اداری هخامنشیان بود. گروه چابک‌سواران با اسب‌های تندرو و در مسافت‌های طولانی، ارتباطی دائمی میان مرکز و ایالات را برقرار می‌کردند و خبرها و گزارش‌های واصله از گوشه و کنار ممالک را در کوتاه‌ترین زمان به مرکز و از مرکز به دورترین نقاط کشور می‌بردند. مأموران پست طبق اسناد به «انگرئیون» مشهور بودند که برگرفته از دو واژه سفیر و ایزد بوده که به معنای فرستادگان ایزد است، یعنی فرستادگان و حاملان آن سیستم ارتباطی از مرتبه و جایگاه بالایی برخوردار بودند که نمایندگان و پیام‌رسانان خدا نامیده می‌شدند.
پست در ایران تا پیش از سال ۱۲۵۸ به صورت یک اداره بوده و تمامی امور پستی توسط آن انجام می‌شد تا اینکه ناصرالدین شاه قاجار دستور تأسیس وزارت پست را صادر کرد. کشور ایران در سال ۱۲۶۴ دارای ۷ خط اصلی و پنج خط فرعی پستی بوده است.
راه‌اندازی پست نوین توسط امیرکبیر
با تأسیس اتحادیه پستی جهانی، ایران به عنوان یکی از نخستین کشورهای دنیا به عضویت این اتحادیه درآمد. در دوره امیرکبیر تحولات تازه‌ای در پست کشور رخ داد و پست نوین بنیانگذاری شد. در این دوره سرویس‌های پستی منظم بین شهرها ایجاد، تعرفه‌های پستی تعیین و قوانین پستی نیز به تصویب رسید.
در سال ۱۲۸۸ وزارت پست تشکیلاتی نو یافت و با اداره تلگراف ترکیب و وزارت پست و تلگراف نامیده شد. در اواخر سال ۱۳۰۸ با خرید سهام شرکت تلفن، وزارت پست و تلگراف و تلفن شکل گرفت، سپس در سال ۱۳۶۷ شرکت پست با عنوان «شرکت پست جمهوری اسلامی ایران» به عنوان یک شرکت مستقل دولتی تأسیس شد. این شرکت در سال ۱۳۹۴ از «شرکت پست جمهوری اسلامی ایران» به «شرکت ملی پست» تغییر ساختار داد تا امکان فعالیت دو اپراتور خصوصی به عنوان اپراتورهای پستی کشور فراهم شود. هدف از تغییرات قانونی و ورود بخش خصوصی به این حوزه، کاهش هزینه‌ها برای شرکت پست بوده است. در موزه ارتباطات می‌توان بسیاری از آثار، تصاویر و اطلاعات پیرامون شکل‌گیری پست در ایران را مشاهده کرد.
در سال ۱۳۷۴ سازمان امور اداری و استخدامی کشور رأی مثبت خود را نسبت به تغییر نام موزه پست به موزه پست و تلگراف تهران اعلام کرد. در سال ۱۳۷۸ نام آن را موزه پست و مخابرات گذاشتند و نهایتاً در سال ۱۳۹۳ به موزه ارتباطات تغییر نام داد.
معماری و پلان موزه ارتباطات تهران
بنای اداره پست سابق که به آن موزه پست و تلگراف تهران می‌گفتند در میدان مشق یا مارش است. قدمت تمامی ساختمان‌های قدیمی این میدان به دوران قاجار تا پهلوی اول می‌رسد. تنها قدمت ساختمان وزارت جنگ سابق مربوط به دوران ناصری است.
مصالح اصلی مورد استفاده در معماری و پلان ساخت موزه ارتباطات مشابه با سایر ساختمان‌های اطراف است. از سنگ به عنوان متریال پایه در پی ساختمان و از آجر برای بخش‌هایی از بدنه و از چوب برای درب، پنجره و سقف شیروانی کمک گرفته‌اند. ستون نمای این ساختمان همگی دارای سرستون‌هایی به شکل دو کله گاوی هستند که نماد درخشانی از سبک ساخت هخامنشیان است. طاق نماها نیز با قوس‌های شاه عباسی خود نماد معماری دوران صفویه هستند. ورودی‌های موزه پست و تلگراف تهران در بخش شمالی، جنوبی و شرقی است.
پلان و طرح این ساختمان براساس اصول معماری ایرانی – اروپایی است. روش و سبک ساخت التقاطی از ویژگی‌های بارز ساختمان‌های اداری و دولتی است که در دوره پهلوی اول ساخته می‌شدند.
کل ساختمان موزه ارتباطات یک محور مرکزی دارد که آن را به دو قسمت شرق و غرب تبدیل می‌کند. ورودی این محور منطقه ۱۱ است که بخش‌های شرقی و غربی آن را دقیقاً شبیه به هم ساخته‌اند. ساختمان پست و گمرک تهران مجموعه‌ای از بخش پست ایالتی تهران در ضلع شرقی، گمرک امانات پستی و دو بخش دیگر است که طبق اعلام مسئولان قرار است در آینده نزدیک به موزه پست و مخابرات تهران اضافه گردند.
موزه ارتباطات تهران در دو طبقه و یک زیرزمین برای بازدید در دسترس است که مجموعاً با ۸ غرفه پذیرای بازدیدکنندگان است.
غرفه تشریفات و وزرا : اولین غرفه در طبقه اول، به تشریفات و وزرا اختصاص پیدا کرده است. در این غرفه شاهد ۷۲ نفر از وزرای گذشته ایران تا کنون هستید. از نمونه این وزرا می‌توان به علی قلی خان مخبرالدوله اشاره کرد که اولین وزیر تلگراف ایران بود.
غرفه تمبرهای داخلی : غرفه مورد نظر شامل تمبرهای بسیار قدیمی از دوران قاجار تا دوران معاصر است. این غرفه را می‌توانید در کنار ویترین‌های کلیشه ادیسون و کلیشه تمبر احمدشاه، ماکت پستچی قاجاریان و نماد کوچه پست مشاهده کنید.
غرفه اشیای پستی : غرفه سوم در طبقه اول ساختمان موزه پست و تلگراف تهران، غرفه اشیای پستی است. در این غرفه شما شاهد انواع صندوق پست در زمان پهلوی، از نمونه‌های ایرانی تا اروپایی هستید. همچنین مهر ادارات پست خارج از کشور، انواع مهر دستی، دستگاه باطل کردن دستی و برقی تمبر، انواع نمونه‌های جذاب ترازو قدیمی پست برای محاسبه وزن مرسوله، لباس‌های قدیمی کارکنان اداره پست در ایران و کشورهای مختلف، مهر جمهوری اسلامی، انواع وسایل و پاکت‌های پستی به همراه نمونه‌هایی از ارسال مرسوله‌ها را در این غرفه شاهد هستید.
غرفه راه ابریشم : این غرفه در سالن مرکزی موزه پست و تلگراف تهران به چشم می‌خورد. در این غرفه شاهد تمام وسایل ارتباطی قدیمی و وسایل مورد نیاز برای حمل مرسوله‌ها مثل ارابه، ماشین سه‌چرخ و هواپیما هستید، همچنین می‌توانید چند نمونه از پستچی‌های زمان قاجار، نقشه راه‌های ارتباطی و پستی، وسایل و هدایای ارسالی از سوی کشورهای مختلف را هم ببینید.
در طبقه اول علاوه بر غرفه‌هایی که توضیح دادیم هنوز هم جذابیت‌های تاریخی بی‌شماری وجود دارد. تصاویر بسیار قدیمی از کارکنان اداره پست، پستچی‌ها و وسایل اهدایی سایر افراد و کشورها برای بازدید وجود دارند. بخش اداری، کتابخانه، تمبر و منابع قدیمی به سه زبان دنیا شامل انگلیسی، فارسی و فرانسوی و فروشگاه نیز برای بازدید وجود دارند.
سالن تمبرهای بین‌المللی : در طبقه دوم موزه مخابرات تهران، سالن تمبرهای بین‌المللی را می‌بینید که در آن ۱۳۰ تمبر را که هر کدام از کشورهای مختلف هستند، نگهداری می‌کنند. ویترین طبقه دوم موزه حاوی پاکت‌هایی است که از سوی شخصیت‌های مختلف مهم تاریخی مهر شده‌اند. همچنین تمبر و پاکت‌های ارسالی نیز برای بازدید عموم قرار دارند. غرفه اشیای پستی هم در نزدیکی غرفه‌های ۱ و ۲ مخابرات در طبقه دوم است.
غرفه ۱ مخابرات : این غرفه در موزه پست و تلگراف تهران، وسایل ارتباطی بسیار قدیمی مثل مورس، تلگراف، فکس، نمونه‌ای از تیر و سیم و ماهواره زهره را در خود جای داده است. یکی از این ویترین‌ها دستخط امام خمینی را در خود نگهداری می‌کند. موضوع این دستخط مربوط به ثبت تلفن منزل برای اداره تلفن شهرستان قم است که به سال ۱۳۴۱ بازمی‌گردد.
غرفه ۲ مخابرات : وسایل و دستگاه‌های تلفن مغناطیسی ۱۰۰ شماره‌ای، دستگاه‌های فرستنده و گیرنده، میز سوئیچ‌بورد، تلفن بیسیم و غیره را مشاهده می‌کنید. اگر علاقه‌مند به یادگیری و مشاهده سیر تحول مخابرات هستید، غرفه ۲ مخابرات در طبقه دوم را فراموش نکنید. در طبقه دوم، می‌توانید بخش‌های اداری و سالن اجتماعات با ظرفیت ۱۰۰ نفر را هم ببینید.
حیاط مرکزی : این بخش از موزه پست و مخابرات تهران یکی از جذاب‌ترین قسمت‌های این ساختمان است. حیاط مرکزی این ساختمان محلی برای برگزاری مراسم مختلف بوده است. به عنوان مثال برگزاری مراسم مربوط به تمبر مشترک با کشورهای مختلف و نمایشگاه‌های موقتی تمبر در این قسمت انجام می‌گرفت. ضمناً نگهداری آرم پستی کشورهای مختلفی که در اتحادیه جهانی پست عضویت دارند، در این بخش قابل مشاهده است.