گزارشی از تئاتر تعزیه «علیامخدره» به کارگردانی مریم شعبانی
«هنرمقدس» راه سومی که دختران هنرمند مسلمان برگزیدند
فاطمه محمودی
خبرنگار حوزه زنان و خانواده
کسانی که در حوزه زنان تورقی داشته‌اند عصر قاجار در ذهن‌شان حکایت دیگری دارد؛ عصری که در آن زنان در انقیاد سنت‌های بدون مبنا محصور بودند، باید در پستوی خانه‌ها می‌ماندند و حتی حق تحصیل هم نداشتند. اما در همان عصر برخی از زنان روحیه تحول‌خواهی‌شان شعله کشید و سعی می‌کردند که با قلم و کنش‌هایی وضعیت خود را تغییر دهند. در آن زمان بود که چند تن از زنان برای مدرسه رفتن و علم‌آموزی دختران قد علم کردند و شروع به مطالبه و تشکیل مدرسه کردند. نشریه‌ها و جراید زنانه نیز برای اولین بار با تمام فراز و نشیب‌هایش در آن زمان کلمه به کلمه تکمیل می‌شد و در جوامع دست به دست می‌چرخید. برخی با رویکردهای صحیح و مطابق نگاه اسلام به زن و برخی نیز با رویکردهای فمینیستی و تحت تأثیر غرب. به هر حال نام زنان عصر قاجار با جریان‌سازی گره خورده است. اما کمتر کسی از این خبر دارد که آنها علاوه بر قلم از قالب صحنه و نمایش نیز بهره بردند. در زمانی که ناصرالدین شاه ترجیح می‌داد زن‌ها در فضای روزمره و تجملی خودشان سیر کنند؛ دو دختر او و خواهرش تلاش کردند تا خودشان پولی را جمع کنند و تعزیه و شبیه‌خوانی راه بیندازند. این سه زن در کاخ ناصرالدین شاه در برابر مشکلاتی که در قصر سد راهشان می‌شد، ایستادند و تعزیه‌ای برپا کردند. اکثر ما از این اتفاق بی‌خبر بودیم تا حال که پس از گذشت حدود یک سده در روزگاری دیگر که بساط سلطنت‌ها جمع شده و سایه پرچم جمهوری اسلامی بر سر این سرزمین افتاده است؛ زنان هنرمندی برخاسته‌اند که با اجرای نمایش «علیامخدره» روایتگر آن اتفاق باشند. مریم شعبانی کارگردانی است که دست در دست اعضای گروه «تئاتر مقدس» این نمایش را ساخته است و چگونگی به وجود آمدن تعزیه زنانه در دربار ناصرالدین شاه را روایت کردند که این نمایش در مردادماه در حوزه هنری روی صحنه رفت. پس از آن از 22 تا 24 شهریور ماه نیز در سالن نمایش باغ کتاب اجرا شد و این هنرمندان از آن جا پلی زدند به تاریخ ایران در کاخ ناصرالدین شاه و تاریخ اسلام در دشت نینوا. آنها در این نمایش تعزیه حضرت قاسم(ع) و حضرت علی‌اکبر(ع) و شبیه‌خوانی حضرت زینب(س) را نیز اجرا کردند. اگر در زمان کودکی تعزیه‌هایی می‌دیدیم که در آنها مردان نقش حضرت زینب(س) را بازی می‌کردند و اگر نمی‌توانستیم با آن تعزیه ارتباط برقرار کنیم؛ اما الان می‌توانیم دخترانمان را به دیدن نمایش‌ها و تعزیه‌هایی ببریم که زنان برای زنان می‌سازند و اجرا می‌کنند. گروه هنر مقدس پیش از علیامخدره، نمایش‌های آیینی خلود و فاطمه(س) را نیز روی صحنه بردند. حتی نمایش لکچرپرفورمنس فاطمه(س) را در عراق نیز اجرا کردند و در آن سوی مرزهای ایران زندگی حضرت فاطمه(س) را برای زنان عراقی به تصویر کشیدند. تماشاگران نمایش‌های گروه هنر مقدس زنان هستند و این به معنای پرده‌نشینی و محرومیت از دیده شدن هنر این هنرمندان نیست. این خواست آن‌هاست که هنرشان را برای زنان اجرا کنند و جلوی مردان، روی صحنه بازیگری نکنند. مریم شعبانی، مسئول گروه هنر مقدس، با این ایده توانست برای دختران بستر سالمی ایجاد کند تا بتوانند در چهارچوب عقاید مذهبی خود روی صحنه نمایش آیینی بروز و ظهور داشته باشند.