اربعین تجلی مفهوم ازخود گذشتن
بررسی رفتار بلاگر و حجاب‌استایل‌ها در مواجهه با راهپیمایی اربعین
ریحانه‌سادات گرامی
دانشجوی دکترای علوم‌اجتماعی دانشگاه تهران
گزافه نیست اگر ادعا کنیم که هر جامعه و اجتماع انسانی که از ابتدای حیات بشر تاکنون شکل گرفته، دارای نظامی از ارزش‌هاست. درواقع، این‌گونه به نظر می‌رسد که نظام ارزشی(value system)، شرط لازم برای تشکیل و بقای اجتماعات انسانی بوده و هست. به‌طور مشخص وقتی از نظام ارزشی می‌گوییم و می‌نویسم، مقصود و منظور، مجموعه‌ای از ارزش‌ها و هنجارهای محوری است که اعضای یک جامعه به آن پایبند هستند. اهمیت سیستم‌ها یا نظام‌های ارزشی زمانی روشن‌تر می‌شود که بدانیم، غالب روابط و سازکارهای موجود در اجتماعات و جوامع انسانی، در راستای نظام‌های ارزشی می‌باشد که شکل می‌گیرند و معنا می‌یابند.
در این میان اما، به نظر می‌رسد که اجتماع سالیانه اربعینی‌ها، نمونه‌ای بارز از یک اجتماع انسانی است که البته مانند هر اجتماع انسانی دیگر دارای سیستم و نظام ارزشی خاص خود است. نظامی ارزشی که غالب سازکارها در جمع انسانی مذکور را معنا می‌بخشد و جهت‌دهی می‌کند. اگر نگوییم محوری‌ترین، حداقل اما، یکی از مهم‌ترین ارزش‌های مشهود در اجتماع اربعینی‌ها، ازخودگذشتگی، ایثار و فداکاری است. در واقع، گذشتن از خود و ندیدن خود، به‌عنوان ارزشی محوری در نظام هنجاری و ارزشی مذکور، سامان‌بخش بسیاری از رفتارها، سکنات و روابط اجتماعی زائران در مسیر مشایه است و در فضای مفهومی این «از خودگذشتن» است که بسیاری از رفتارهای اربعینی‌ها، معنا می‌یابد و قابل فهم می‌شوند. کردارهایی که چه‌بسا، بیرون از این فضای مفهومی، بی‌معنی، بی‌ارزش و حتی ضد ارزش خواهند بود.
بنابراین، هر فرد یا هر جریانی که بدون توجه به نظام ارزشی و معنایی اجتماع انسانی اربعین، قدم در مسیر مشایه بگذارد، با مسائلی جدی مواجه خواهد بود. به نظر می‌رسد که بسیاری از بلاگرها و حجاب‌استایل‌ها که این روزها، با تبلیغ محصولاتی گران‌قیمت و آن‌چنانی، نسخه‌های اربعینی برای پوشش زائران مشایه می‌پیچند، از همین دسته باشند. تشویق زائرین برای تهیه سالیانه لباس اربعین یا خرید عباهای پرزرق و برق، شال و روسری‌های گران‌قیمت یا ست‌های خانوادگی لباس‌های اربعینی، توسط بلاگرها و حجاب‌استایل‌ها، چیزی نیست که با فضای ارزشی و معنایی اجتماع اربعینی‌ها، هماهنگی داشته باشد. همان‌گونه که پیش‌تر اشاره شد، «ازخود گذشتن»، «ندیدن خود» و حتی تلاش برای «دیده نشدن»، مفهومی است که نقشی محوری در نظام ارزشی اجتماع انسانی اربعین دارد. در حالی که فضای بلاگری و حجاب استایلی نظام ارزشی متناسبی با اهداف آن ندارد. در واقع، فضاهایی مانند شبکه‌های اجتماعی و یا مارکتینگ که بستر قوام و دوام حجاب استایل‌ها و بلاگرها هستند، منطق و نظام ارزشی خاص خود را دارند. منطق فضاهای مذکور ایجاب می‌کند تا از قضا، «دیده شدن» و حتی تلاش برای «دیده شدن»، از ارزش‌های محوری و مرکزی باشند. بنابراین بلاگر یا حجاب‌استایلی که مخاطب خود را برای خرید و تهیه محصولات مذکور تشویق می‌کند، در واقع خواسته یا ناخواسته، زائر مشایه را به سوی «دیده شدن» فرا می‌خواند، چیزی که از قضا در تضاد با فضای مفهومی و ارزشی اجتماع اربعینی‌هاست. البته این نکته جدا از برطرف کردن سختی‌ها و تلاش برای راحتی زائران در نوع لباس انتخابی برای مسیر راهپیمایی اربعین است.
کوتاه سخن آنکه، به نظر می‌رسد، پیش‌شرط ورود به اجتماع انسانی اربعین، دانستن و داشتن زبان مشترک با اهالی این اجتماع است و این زبان مشترک چیزی نیست جز فهم و پذیرش نظام ارزشی و معنایی حاکم بر اجتماع ذکر شده. بنابراین این‌گونه به نظر می‌رسد که حجاب‌استایل، بلاگر یا هر فردی که بدون درک و پذیرش فضای معنایی و ارزشی مذکور، قدم در مسیر مشایه می‌گذارد، به‌راحتی قادر به، برقراری ارتباط با اجتماع انسانی اربعین نخواهد بود چرا که زبان مشترکی با اهالی این اجتماع ندارد.