چرخه‌ای که اپ داخلی در آن نقشی ندارد
چرا کاربران واتس‌اپ را به پیام‌رسان داخلی ترجیح دادند؟
بر اساس یافته‌های یک پژوهش، بعد از فیلتر شدن تلگرام، کاربران ایرانی یک پلتفرم خارجی دیگر را ترجیح دادند. در پژوهشی که مرضیه رحیمی و مهدی محمدی نسب از دانشگاه قم انجام داده‌اند، امکانات پلتفرم‌های خارجی یکی از دلایل اصلی گرایش کاربر ایرانی عنوان شده است.
این پژوهش می‌گوید: «در بررسی عوامل مؤثر بر مهاجرت کاربران ایرانی تلگرام به واتس‌اپ به جای مهاجرت به پیام‌رسان‌های داخلی پس از فیلتر تلگرام، سه عامل عدم نیاز واتس‌اپ به فیلترشکن، قابلیت تماس صوتی و تصویری و سازگاری واتس‌اپ با همه دستگاه‌های تلفن همراه و عدم نصب پیام‌رسان داخلی روی موبایل‌های دارای سیستم IOS در سطح پنجم، به‌عنوان تأثیرگذارترین عوامل است.»
هرچند به نظر می‌رسد برخی پیام‌رسان‌های داخلی امکانات مشابهی داشته و در واقع موارد ذکر شده نمی‌تواند دلیل گرایش به واتس‌اپ باشد، اما یکی از مهم‌ترین دلایل تأثیرگذار در استفاده از یک ابزار رسانه‌ای، جو روانی مرتبط با آن است.
تبلیغ دهان به دهان منفی در مورد پیام‌رسان‌های داخلی
به طوری که در این پژوهش اعلام شده است در کنار عوامل ذکر شده، «عادت کردن به استفاده از پیام‌رسان‌های خارجی، حضور مخاطبین من در واتس‌اپ(فراگیری)، عدم حضور مخاطبین من در پیام‌رسان‌های داخلی(عدم فراگیری)، تشکیل یا انتقال گروه‌ها به واتس‌اپ و ارسال فایل از طریق واتس‌اپ بنا به درخواست دیگران، فشار و پیشنهاد دیگران برای مهاجرت به واتس‌اپ، تبلیغ دهان به دهان منفی در مورد پیام‌رسان‌های داخلی و احساس عدم امنیت در پیام‌رسان‌های داخلی به علت رمزنگاری نشدن و هک شدن آنها در سطح اول، از تأثیرپذیرترین عوامل هستند.» اما تجربه فیلترینگ تداوم داشته و بعد از تلگرام در اتفاقات سال گذشته، اینستاگرام و واتس‌اپ نیز فیلتر شد. با وجود این پایش میدانی نشان می‌دهد مردم همچنان از این پیام‌رسان‌ها استفاده می‌کنند و باز هم به پیام‌رسان‌های داخلی متمایل نشده‌اند.
در بیشتر موارد مردم از ایرادات پیام‌رسان‌های داخلی و دلایلی مشابه پژوهش ذکر شده برای خودداری از نصب پیام‌رسان داخلی می‌گویند. پژوهش دیگری نشان می‌دهد که این بار نیز مردم از واتس‌اپ و اینستاگرام مجدداً به سمت تلگرام رفتند و در این چرخه مصرف پیام‌رسان‌های خارجی، پیام‌رسان‌های داخلی با وجود تبلیغ همچنان انتخاب نخست نیستند.
دوبرابر شدن پست‌های تلگرام
مرکز پژوهشی بتا که وضعیت عضویت در پیام‌رسان‌ها بعد از فیلترینگ واتس‌اپ و اینستاگرام را بررسی کرده است، می‌گوید: پیش از این شاهد آن بودیم که با فیلتر شدن چند ساله تلگرام همچنان جریان‌های همسو و غیرهمسو از این پلتفرم با کاربران چند میلیونی در حال استفاده بودند و هستند. فرایند فیلترینگ جدید در استفاده کاربران اثر جدی داشته است به طوری که تعداد نمایش پست‌های تلگرام از ۱.۲میلیارد در ۱۵مرداد تا ۱۶ شهریور 1401 به حدود ۲.۸میلیارد در بازه ۱۵شهریور تا ۱۵ مهر 1401 رسیده است. این افزایش بازدید نشان‌دهنده افزایش مصرف و رجوع به پلتفرم تلگرام به میزان دوبرابر است.
همچنین دیتاک در تحلیل خود از میزان عضویت و حضور در پیام‌رسان‌ها طی سال گذشته به این نتیجه رسیده است که: «بسیاری از کاربران ایرانی تصور داشتند که با فیلترینگ اینستاگرام از شهریور 1401، این شبکه اجتماعی نیز همچون فیسبوک از رده‌بندی شبکه‌های اجتماعی پرطرفدار ایرانیان خارج می‌شود.
اما داده‌های دیتاک نشان می‌دهد که پس از اغتشاشات حجم محتوای عمومی این بستر به مرور افزایش یافت.»
دیتاک که با کمک هوش مصنوعی میزان عضویت در شبکه‌های اجتماعی را رصد می‌کند، اعلام کرده است که در سال 1401، 61 میلیون ایرانی در تلگرام و 46 میلیون در اینستاگرام عضویت دارند.همچنین دیتاک اذعان می‌کند که این میزان عضویت در حالی است که سرعت اینترنت ثابت در ایران بسیار کمتر از میانگین جهانی است.
نتایج نظرسنجی ایسپا در سال 1400 نشان می‌دهد، «۷۱.۴ درصد از افراد بالای ۱۸ سال از پیام‌رسان واتس‌اپ استفاده می‌کنند. اینستاگرام با ۵۳.۱ درصد در رتبه دوم و تلگرام با ۴۰.۴ درصد در رتبه سوم قرار دارد. این موضوع نشان می‌دهد سه پیام‌رسان و شبکه اجتماعی بین‌المللی در صدر استفاده کاربران ایرانی
قرار دارند.
شبکه اجتماعی توئیتر نیز تنها سه درصد سهم در بین کاربران ایرانی دارد و کلاب هاوس که شبکه اجتماعی نسبتاً تازه نفسی در این لیست به شمار می‌رود نیز به آمار ۱.۳ درصدی رسیده است.»
این در حالی است که سال گذشته قاسم خالدی، معاون فرهنگی، اجتماعی و امور محتوای مرکز ملی فضای مجازی، با اشاره به آخرین آمار دریافتی مورد تأیید پیام‌رسان‌های داخلی گفته بود: «ایتا بیش از 13 میلیون، سروش پلاس 5.5 میلیون، بله 4 میلیون و 700 هزار و روبیکا بیش از 20 میلیون کاربر فعال روزانه
دارند. وی اذعان کرده بود که این آمارها نشان می‌دهند سکوهای داخلی به مرحله‌ای رسیده‌اند که به آن مرحله تثبیت می‌گوییم. اما بررسی رفتار کاربر ایرانی مغایر این ادعا است.
