سفر به جهان شعر و قصه‌ها همراه با مکتب‌های ادبی
سفر ششم با مکتب هیجان‌انگیز ناتورالیسم
ریحانه میرحسینی
کارشناس ارشد ادبیات
در شماره‌های قبلی که بین این شماره و آنها مقداری فاصله افتاده، درباره مکتب‌های ادبی و سبک داستان‌های آنها خواندید و در آخرین شماره به مکتب رئالیسم رسیدیم. در حال حاضر از مکتب ناتورالیست می‌خوانید و با آن آشنا می‌شوید؛ مکتبی که هم در ایران و هم در جهان طرفداران بسیاری داشته و آثار فراوانی از بهترین نویسندگان خلق شده است.
مکتب ناتورالیسم چگونه شکل گرفت؟
این مکتب در قرن نوزدهم که عقاید و افکار فلسفی افرادی مانند آگوست کنت، شوپنهاور و داروین رواج داشت، پا گرفت. در این زمان همه ذهن‌ها متمرکز بر علم و پیشرفت صنایع بود به طوری که اختراعات بسیاری مانند ماشین بخار، چراغ گاز و... ساخته شد و ناتورالیستها هم مثل دانشمندان این دوره معتقد به مشاهده و تجربه بودند و دوران رونق علم بود و فکر می‌‌کردند همه چیز کشف شده و علم به نقطه بالای خود رسیده است. ناتورالیسم هم مانند رئالیسم در مقابل رومانتیسم قرار دارد با اندک تفاوت‌هایی. ناتورالیسم تقریباً همان رئالیسم است با این تفاوت که بر زشتی‌ها تکیه دارد و در باب آن اغراق می‌کند. حتی برخی از محققان اعتقاد دارند که ناتورالیسم نسبت به رئالیسم تصویر درست‌تر و کامل‌تری از زندگی ارائه می‌دهد؛ مثل داستان‌های صادق چوبک. ولی بعضی‌ها هم معتقدند که از بس اغراق زیاد است به ضد رئالیست تبدیل می‌شود. در کل مکتب ناتورالیست به‌دنبال حقیقت است و این حقیقت در امور تیره مانند قتل، فقر، جنگ و جنایت و امثال این‌ها بیشتر جلوه‌گری
می‌کند.
حرف حساب و اصول ناتورالیستها چه بود؟
ناتورالیستها به چند اصل معتقد بودند که یکی از آنها تأثیر محیط است. انسان هم نوعی حیوان است و غرایزی دارد و تحت تأثیر محیط قرار گرفته و تمامی عوامل اقتصادی و اجتماعی روی او اثر می‌گذارد. پایان داستان‌هایشان هم عموماً تراژیک است و توصیف جز به جز و دقیق از همه چیز را در اختیار خواننده می‌گذارد. ناتورالیستها مانند برادران کنگور زبان محاوره را وارد ادبیات کردند و از دیگر اصول آنها می‌توان به اعتقاد به علم و روش‌های علمی و اعتقاد به جبرعلمی اشاره کرد. آخرین و مهم‌ترین مشخصه آنها عدم اعتقاد به اخلاقیات است، آنها در نوشته‌های خودشان به این مورد بسیار می‌پردازند و به اصول اخلاقی پایبند نیستند.
بزرگان ناتورالیسم را بشناسید و از آنها بخوانید
ناتورالیسم در اصل از فرانسه شروع شد و خاص آنجاست ولی به هر حال از دیگر کشورها هم سر درآورد. در فرانسه فلوبر و موپاسان، در انگلستان جرج مور، در امریکا نورمن میلر، در روسیه چخوف و تولستوی و در آلمان گرهارد را داریم که شما اگر علاقه‌مند به ناتورالیسم هستید، می‌توانید آثار آنها را بخوانید.
از شعر و نمایشنامه در ناتورالیسم چه خبر؟
ناتورالیسم چند مورد نمایشنامه دارد که معروف‌ترین آنها کلاغان از هانری بک است ولی اصل این مکتب برای رمان‌نویسی است. بدین ترتیب شعر ناتورالیستی نیز کمیاب است تا جایی که زولا شعر را بازی بی‌اهمیتی می‌دانست. همچنین شعرهای فرانسوا کوپه را بعضی ناتورالیستی می‌خوانند.
ناتورالیسم در ایران به همراه صادق چوبک
صادق چوبک یکی از نویسندگان چیره‌دست معاصر ایران است که پس از شهریور 1320 و با پیروی از صادق هدایت و همچنین تحت تأثیر شیوه‌های نویسندگان غربی به نوآوری در ادبیات داستانی ایران دست زد. محتوای داستان‌های او ناتورالیستی و زبان، زبان محاوره مردم جنوب ایران است و در اکثر آثارش بخشی از زوایای تاریک حیات فردی و اجتماعی ایران زمان خودش را آشکار می‌کند. از آثار او می‌توان به چراغ آخر، تنگسیر، سنگ صبور، انتری که لوطیش مرده بود و خیمه شب‌بازی اشاره کرد. خیمه شب‌بازی اولین کتاب اوست و شامل یازده داستان کوتاه می‌شود که در سال 1324 به چاپ رسید و دارای زبانی ساده و شفاف است که تصویری دقیق از گوشه‌های تاریک جامعه همراه با انعکاس پلیدی و فقر را به نمایش می‌گذارد. داستان عدل از همین مجموعه، ماجرای اسبی است که پایش شکسته و در جوی آبی بی‌حرکت مانده است و شخصیت‌های مختلف داستان مانند معلم، پاسبان و... وارد داستان شده و نظری درباره اسب و نجات او می‌دهند. و در انتها هم هیچ اقدام درست و منطقی از سوی مردم صورت نگرفته و اسب در انتظار مرگ می‌ماند. چوبک در این داستان تمام صحنه‌ها را جز به جز و همه حالات اسب و مردم را به تصویر کشیده و فضا را کاملاً ناتورالیستی می‌کند و با وسواس این داستان خودش را که مانند نقاشی است تعریف می‌کند.
امیل زولا و مکتب ناتورالیسم به‌صورت خاص و عام
در بحث عام که به ناتورالیسم پرداختیم ولی به‌صورت خاص بحث در روش و عقاید امیل زولاست. او اعتقاد داشت، علت اعمال قهرمانان داستان باید توجیه علمی داشته باشد و باید علم را وارد عرصه ادبیات کرد. آثار او با تیکه بر قهرمانانی است که دچار پلیدی و بلایا هستند مانند دزدی ولی این زشتی در آنها بسیار برجسته‌تر است. از رمان‌های معروف امیل زولا می‌شود به روگون ماکار که در فاصله 1893-1871 نوشته است، اشاره کرد. این رمان بیست جلدی تاریخ طبیعی و اجتماعی یک خانواده از پدربزرگ و مادربزرگ تا قهرمان اصلی است. بعدی ترز راکن است که آن را در سال 1868 نوشت و بسیار معروف است؛ رمان تجربی او که به آن رمان علمی هم می‌گویند. همچنین رمان نانا که زولا در آن به توصیف دقیق و جز به جز آن می‌پردازد حتی طول وعرض اتاق نانا را نیز اندازه کرده و در داستان می‌آورد. برخی از مجله‌های زولا از قبیل ژرمینال و آسوموار هم معروفند. می‌گویند که برای نوشتن ژرمینال شش ماه را صرف یادداشت‌برداری از مناطق زغال‌خیز فرانسه و بلژیک کرده است. کتاب‌های او در سراسر دنیا معروف است و کمتر کسی است که آثار او را نشناسد.