ریحانه میرحسینی
کارشناس ارشد ادبیات

در شماره­‌های قبلی که بین این شماره و آن­ها مقداری فاصله افتاده، درباره مکتب‌­های ادبی و سبک داستان­‌های آن­ها خواندید و در آخرین شماره به مکتب رئالیسم رسیدیم. در حال حاضر از مکتب ناتورالیست می‌­خوانید و با آن آشنا می­‌شوید؛ مکتبی که هم در ایران و هم در جهان طرفداران بسیاری داشته و آثار فراوانی از بهترین نویسندگان خلق شده است.

مکتب ناتورالیسم چگونه شکل گرفت؟
این مکتب در قرن نوزدهم که عقاید و افکار فلسفی افرادی مانند آگوست کنت، شوپنهاور و داروین رواج داشت، پا گرفت. در این زمان همه ذهن­‌ها متمرکز بر علم و پیشرفت صنایع بود به طوری که اختراعات بسیاری مانند ماشین بخار، چراغ گاز و... ساخته شد و ناتورالیست‌‌ها هم مثل دانشمندان این دوره معتقد به مشاهده و تجربه بودند و دوران رونق علم بود و فکر می‌‌کردند همه چیز کشف شده و علم به نقطه بالای خود رسیده است. ناتورالیسم هم مانند رئالیسم در مقابل رومانتیسم قرار دارد با اندک تفاوت­‌هایی. ناتورالیسم تقریباً همان رئالیسم است با این تفاوت که بر زشتی­‌ها تکیه دارد و در باب آن اغراق می­‌کند. حتی برخی از محققان اعتقاد دارند که ناتورالیسم نسبت به رئالیسم تصویر درست‌تر و کامل‌تری از زندگی ارائه می­‌دهد؛ مثل داستان‌­های صادق چوبک. ولی بعضی‌­ها هم معتقدند که از بس اغراق زیاد است به ضد رئالیست تبدیل می­‌شود. در کل مکتب ناتورالیست به‌دنبال حقیقت است و این حقیقت در امور تیره مانند قتل، فقر، جنگ و جنایت و امثال این‌­ها بیشتر جلوه‌گری
می‌­کند.

حرف حساب و اصول ناتورالیست‌­ها چه بود؟
ناتورالیست‌­ها به چند اصل معتقد بودند که یکی از آن­ها تأثیر محیط است. انسان هم نوعی حیوان است و غرایزی دارد و تحت تأثیر محیط قرار گرفته و تمامی عوامل اقتصادی و اجتماعی روی او   اثر می­‌گذارد. پایان داستان­‌هایشان هم عموماً تراژیک است و توصیف جز ­به­‌ جز و دقیق از همه چیز را در اختیار خواننده می­‌گذارد. ناتورالیست­‌ها مانند برادران کنگور زبان محاوره را وارد ادبیات کردند و از دیگر اصول آن­ها می­‌توان به اعتقاد به علم و روش­‌های علمی و اعتقاد به جبرعلمی اشاره کرد. آخرین و مهم‌ترین مشخصه آن­ها عدم اعتقاد به اخلاقیات است، آن­ها در نوشته­‌های خودشان به این مورد بسیار می­‌پردازند و به اصول اخلاقی پایبند نیستند.

بزرگان ناتورالیسم را بشناسید و از آن­ها بخوانید
ناتورالیسم در اصل از فرانسه شروع شد و خاص آنجاست ولی به هر حال از دیگر کشورها هم سر درآورد. در فرانسه فلوبر و موپاسان، در انگلستان جرج مور، در امریکا نورمن میلر، در روسیه چخوف و تولستوی و در آلمان گرهارد را داریم که شما اگر علاقه‌­مند به ناتورالیسم هستید، می‌­توانید آثار آن­ها را بخوانید.
از شعر و نمایشنامه در ناتورالیسم چه خبر؟
ناتورالیسم چند مورد نمایشنامه دارد که معروف‌ترین آن­ها کلاغان از هانری بک است ولی اصل این مکتب برای رمان‌نویسی است. بدین ترتیب  شعر ناتورالیستی نیز کم­یاب است تا جایی که زولا شعر را بازی بی‌اهمیتی می‌­دانست. همچنین شعرهای فرانسوا کوپه را بعضی ناتورالیستی می‌خوانند.

ناتورالیسم در ایران به همراه صادق چوبک
صادق چوبک یکی از نویسندگان چیره‌دست معاصر ایران است که پس از شهریور 1320 و با پیروی از صادق هدایت و همچنین تحت تأثیر شیوه­‌های نویسندگان غربی به نوآوری در ادبیات داستانی ایران دست زد. محتوای داستان­‌های او ناتورالیستی و زبان، زبان محاوره مردم جنوب ایران است و در اکثر آثارش بخشی از زوایای تاریک حیات فردی و اجتماعی ایران زمان خودش را آشکار می­‌کند. از آثار او می­‌توان به چراغ آخر، تنگسیر، سنگ صبور، انتری که لوطیش مرده بود و خیمه شب‌بازی اشاره کرد. خیمه شب‌بازی اولین کتاب اوست و شامل یازده داستان کوتاه می‌­شود که در سال 1324 به چاپ رسید و دارای زبانی ساده و شفاف است که تصویری دقیق از گوشه­‌های تاریک جامعه همراه با انعکاس پلیدی و فقر را به نمایش می­‌گذارد. داستان عدل از همین مجموعه، ماجرای اسبی است که پایش شکسته و در جوی آبی بی‌حرکت مانده است و شخصیت­‌های مختلف داستان مانند معلم، پاسبان و... وارد داستان شده و نظری درباره اسب و نجات او می­‌دهند. و در انتها هم هیچ اقدام درست و منطقی از سوی مردم صورت نگرفته و اسب در انتظار مرگ می‌­ماند. چوبک در این داستان تمام صحنه‌­ها را جز به‌­ جز و همه حالات اسب و مردم را به تصویر کشیده و فضا را کاملاً ناتورالیستی می­‌کند و با وسواس این داستان خودش را که مانند نقاشی است تعریف می‌کند.

امیل زولا و مکتب ناتورالیسم به‌صورت خاص و عام
در بحث عام که به ناتورالیسم پرداختیم ولی به‌صورت خاص بحث در روش و عقاید امیل زولاست. او اعتقاد داشت، علت اعمال قهرمانان داستان باید توجیه علمی داشته باشد و باید علم را وارد عرصه ادبیات کرد. آثار او با تیکه بر قهرمانانی است که دچار پلیدی و بلایا هستند مانند دزدی ولی این زشتی در آن­ها بسیار برجسته‌تر است. از رمان­‌های معروف امیل زولا می‌­شود به روگون ماکار که در فاصله 1893-1871 نوشته است، اشاره کرد. این رمان بیست جلدی تاریخ طبیعی و اجتماعی یک خانواده از پدربزرگ و مادربزرگ تا قهرمان اصلی است. بعدی ترز راکن است که آن را در سال 1868 نوشت و بسیار معروف است؛ رمان تجربی او که به آن رمان علمی هم می‌­گویند. همچنین رمان نانا که زولا در آن به توصیف دقیق و جز به­‌ جز آن می‌­پردازد حتی طول وعرض اتاق نانا را نیز اندازه کرده و در داستان می‌­آورد. برخی از مجله‌­های زولا از قبیل ژرمینال و آسوموار هم معروفند. می­‌گویند که برای نوشتن ژرمینال شش ماه را صرف یادداشت‌برداری از مناطق زغال‌خیز فرانسه و بلژیک کرده است. کتاب‌­های او در سراسر دنیا معروف است و کمتر کسی است که آثار او را نشناسد.