چند برش کوتاه از نمایشگاه کتاب
رفتی تا سال بعد، خدا پشت و پناهت!
نمایشگاه کتاب با همه پستی و بلندی‌هایش به پایان رسید و تمام شد و رفت. احتمالاً تا سال بعد این موقع هیچ بنی‌بشری دیگر حرف از اعتلای فرهنگ نوشتاری و در جبهه اول بودن کتاب و وضعیت کاغذ و چه و چه نخواهد زد. تا سال بعد این موقع دیگر کتاب خواندن مُد نیست و باعث بیشتر دیده شدن نمی‌شود و به همین دلیل لازم هم نیست در موردش حرفی زد یا عملی کرد. البته اینکه عرض کردم، بحث یک سال و دو سال نیست. سال‌ها و حتی دهه‌هاست که مسئولان دغدغه فرهنگی ندارند و دغدغه‌مندان فرهنگی مسئول نیستند. عده‌ای هم هستند که دغدغه داشتن‌شان کاملاً مرتبط است با روی صندلی بودن یا نبودن. خلاصه هر چه که بود و هر چه که نبود گذشت و رفت، نمایشگاه رفت و ما هم تصمیم داریم با نگاهی کوتاه به برخی زوایای نمایشگاه کتاب، پرونده این بزرگترین رویداد فرهنگی ایران را ببندیم و برویم سراغ بقیه کارهایمان. مطلبی که در ادامه خواهید خواند، نگاهی است کوتاه به برخی از موارد مهم و حاشیه‌های نمایشگاه کتاب تهران.
کاغذ ملی و خبرهای خوش!
درست یادم نیست پارسال چه کسی اولین بار حرف از تولید کاغذ ملی و رساندن خبرهای خوش به ناشران زد. اما این یکی را خوب یادم است که در برنامه «کتاب‌نما» گفتم «از اینکه بالاخره کسی به این بحران مهم توجه کرده خوشحالم.» از اردیبهشت پارسال تا امسال قیمت تمام شده کتاب حداقل دو و نیم برابر افزایش داشته و عمده این گرانی هم بر دوش همین کاغذ است. حدفاصل پارسال تا امسال هیچ خبر خوبی درباره کاغذ به گوش هیچ ناشری نرسید و هیچ کاغذی هم برای توزیع بین ناشران تولید نشد و هیچ تولیدکننده جدیدی در صنعت کاغذ ظهور نکرد و حتی تولیدکننده‌های ورشکسته قبلی هم وارد مدار تولید مجدد نشدند. بنا را گذاشتم بر اینکه مسئولی حرفی گفته و از موضوع گذشته است. تا اینکه امسال شخص ریاست محترم جمهور اعلام کرد که بزودی خبرهای خوشی در مورد کاغذ به گوش ناشران ایرانی خواهد رسید. بدین ترتیب باید امیدوار باشیم که این بار ماجرا وارد فاز عملی شود و واقعاً نتایج خوبی در این مورد به بار بیاید. من که دست دعا بالای سر برده‌ام چون با تمام وجود فشار هزینه‌های هر روز کمرشکن‌تر برای تهیه کتاب را بیش از قبل تحمل می‌کنم. به امید اینکه در ابتدای ویژه‌نامه نمایشگاه 1403 این خبر خوب را بارها به هم تکرار کنیم که کاغذ خوب و باکیفیت ایرانی به وفور در بازار موجود است.
فروش نمایشگاه و یک مسأله مهم!
فروش ریالی نمایشگاه کتاب امسال وضعیت بسیار خوبی داشت، اعداد رشدی حتی دو برابری را به نسبت سال گذشته نشان می‌دادند، اما این آمار فروش گرچه، هم حقیقت دارد، هم خوب است و هم امیدوارکننده اما حقایق دیگری هم در خودش پنهان دارد. در این آمار فروش ریالی، افزایش قیمت کتاب لحاظ نمی‌شود. یعنی آمار فروش ریالی امسال و پارسال در ترازو قرار می‌گیرند و نتیجه میزان موفقیت در فروش، بر همین اساس محاسبه می‌شود. در این مقایسه نه تورم سالانه لحاظ شده، نه تنش‌های ارزی، نه افزایش هزینه‌های تولید، نه هزار عامل دیگر که قیمت کتاب‌ها را در این یک سال به وضعی اسفناک رسانده است. برای اینکه مقایسه‌ای در مورد میزان اقبال مردم به نمایشگاه امسال به نسبت سال‌های گذشته داشته باشیم، مقایسه میزان فروش بر اساس تعداد جلد، مقایسه‌ای است که ضریب خطای کمتری دارد. من طی چند جست‌و‌جو نتوانستم به اعداد و ارقام رسمی در این مورد دست پیدا کنم، اما امیدوارم مسئولان متولی برگزاری خودشان بزودی چنین آمارهایی را در دسترس ما بگذارند که بتوانیم مقایسه‌ای درست و حسابی انجام بدهیم.
کتابفروشی کتابفروشان، یک اتفاق خوب
این یکی گرچه برای اولین بار امتحان می‌شد اما انصاف بدهید که اتفاق خوبی در سایت فروشگاه مجازی نمایشگاه کتاب تهران بود. کتابفروشان عضو خانه کتاب در این دوره در فروشگاه مجازی حضور داشتند و کتاب‌هایشان را به علاقه‌مندان عرضه کردند که بزرگترین فایده چنین کاری حذف نشدن آنان در دوره 10 روزه نمایشگاه از چرخه بازار بود و آنها توانستند بخشی از ضرری را که به‌دلیل اقبال کمتر مردم در دوره برگزاری نمایشگاه به کتابفروشی‌ها رخ می‌دهد جبران کنند. فایده دوم این بود که موجودی این کتابفروشی‌ها فارغ از حضور یا عدم حضور ناشر، در دسترس خریداران قرار داشت و آنها می‌توانستند برای خرید هر عنوانی اقدام کنند. سومین فایده البته این است که کتابفروشی‌های سراسر کشور پر هستند از کتاب‌های با قیمت قدیم و مخاطبان در این 10 روز امکان بهره بردن از این نعمت الهی را هم به‌دست آوردند! البته طراحی سایت برای حضور کتابفروش‌ها بهینه نشده بود که امید می‌رود برای دوره بعد بخش مخصوص کتابفروش‌ها طراحی شود تا علاوه بر جست‌و‌جوی عنوان، بتوان در کتابفروشی‌های سراسر کشور یک دور اساسی مجازی زد!
برش آخر؛ تحویل حضوری، آری یا نه؟
برای دوره‌ای که گذشت قطعاً نه! در شماره 28 مطلبی در این مورد کار کردیم و طبق اطلاعات من تا روز آخر نمایشگاه تحویل حضوری امری محال و نزدیک به غیرممکن محسوب می‌شد. اگر قرار است چنین امکانی در دوره آتی نمایشگاه وجود داشته باشد، باید شیوه آن مشخص، روشن و در اختیار خریدار باشد. باید هنگام خرید گزینه‌ای به‌عنوان «تحویل حضوری در غرفه» برای ناشرانی که در نمایشگاه کتاب غرفه حضوری دارند اضافه شود تا خریدار از همان اول به اطلاع ناشر رسانده باشد که قصد دارد با حضور در نمایشگاه، کتابش را تحویل بگیرد. همچنین باید فرصتی در حدود 24 ساعت به ناشر داده شود تا کتاب را آماده و در غرفه حاضر کند و نهایتاً وضعیت کالا را در پنل خودش به «آماده تحویل» تغییر دهد تا پیام اطلاع‌رسانی در این مرحله به خریدار ارسال شود و بعد از آن او بتواند با حضور در نمایشگاه کتابش را به راحتی تحویل بگیرد. در خرید امسال فقط یک گزینه وجود داشت «ارسال توسط ناشر» و ناشر بود که باید خودش شیوه ارسال را از بین انواع مختلف که گویا یکی از آنها «تحویل حضوری» بود، انتخاب می‌کرد. این روش چون بدون تعامل ناشر و خریدار اتفاق می‌افتاد کلاً روشی بود فشل و غیرکاربردی. به‌عنوان آخرین برش از اتفاقات نمایشگاه تمنا دارم که یک فکر اساسی به حال این مورد بکنید که نه ناشر عذاب بکشد و نه خریدار وقتش تلف بشود.