زن؛ نه شرقی نه غربی
گزارشی از نشست تخصصی بررسی کتاب‌های نقش و رسالت زن
زینب خزایی
خبرنگار
انتشارات انقلاب اسلامی پنج جلد کتاب با عنوان «نقش و رسالت زن» برگرفته از بیانات رهبر معظم انقلاب منتشر کرده است. در روزهای نمایشگاه کتاب تهران نشستی پیرامون این موضوع با حضور سرکار خانم دکتر فاطمه قاسم‌پور رئیس فراکسیون زنان مجلس شورای اسلامی و مدیر مرکز تحقیقات زن و خانواده برگزار شد.
تفاوت دو دیدگاه انقلاب اسلامی و تمدن غرب به مسأله زن
به گزارش گروه زنان «ایران جمعه» در این نشست ابتدا خانم دکتر قاسم‌پور در پاسخ به سؤال «با توجه به جلد چهارم این مجموعه کتاب و جایگاه و مسائل زنان در فرهنگ اسلام و تجدد، دیدگاه رهبر انقلاب در مسأله زنان در انقلاب اسلامی و تمدن غرب چیست؟» گفت: دال مرکزی گفتمان انقلاب اسلامی غیریت‌سازی در مسأله زن است. گفتمان غربی جنسیت را برای زن ایرانی برتر می‌داند و در گفتمان سنتی زن خانه نشین است. در حالی‌که درگفتمان انقلاب اسلامی یک غیریت‌سازی اتفاق افتاده که از آن به عنوان الگوی سوم یاد می‌شود. رهبر معظم انقلاب زن مسلمان را در غیریت با گفتمان غربی و شرقی قرار می‌دهد. او در متن و مرکز عالم است و مسئولیت اجتماعی دارد که همین امر نگاه به زن را متفاوت می‌کند.
دکتر قاسم‌پور در ادامه افزود: در گفتمان غربی به خاطر برتری جنسیت بر انسانیت، دوگانگی و رقابت زن و مرد تبدیل به شاخص‌های این گفتمان شده و باعث شده است زنان الگوی مردوارگی را دنبال کنند. چون بعد از انقلاب صنعتی در اروپا عرصه عمومی بر عرصه خصوصی ارجحیت پیدا کرد و زنان در تلاش بودند نقش‌های جنسیتی‌شان را رها کنند و در عرصه اجتماعی «مردواره» شوند که این در تقابل با گفتمان انقلاب اسلامی است. گفتمان انقلاب اسلامی گرچه زن را یک عنصر اجتماعی می‌داند و برایش مسئولیت اجتماعی قائل است اما او را در غیریت با فضای خانوادگی‌اش نمی‌بیند. از سوی دیگر در گفتمان سنتی یا شرقی، خانه‌نشینی وجه ممتاز زن است در حالی‌که در گفتمان انقلاب اسلامی خانه‌داری خانه‌نشینی نیست. زن مسلمان ایرانی مسئولیت اجتماعی را همراه با نقش‌های خانوادگی‌اش ایفا می‌کند و حضور او در عرصه اجتماع همراه با عناصر هویت‌بخشی مانند حجاب است.
گفتمان غربی چه سودی از نشانه گرفتن حیا و عفاف می‌برد؟
در ادامه نشست خانم دکتر قاسم‌پور در پاسخ به این سؤال که «در بیانات رهبر معظم انقلاب در جلد یک کتاب آمده که کشف حجاب رضاخان مقدمه برداشتن عفت و حیا بود تا به اهداف و سیاست‌های خود برسند. در حال حاضر هم رسانه‌های غربی دارند زنان را به این سمت سوق می‌دهند. هدف‌گذاری آنها چیست و چه سودی از آن می‌برند؟» گفت: قبل از انقلاب صنعتی عرصه عمومی و خصوصی جامعه از هم جدا نبودند و همین باعث شده بود خانواده و نقش زن و مرد در کنار هم تعریف شود اما پس از انقلاب صنعتی این دو عرصه از هم جدا شدند. با ورود مردان به عرصه عمومی و ارزش‌گذاری آن مطابق رویکرد سرمایه‌داری، زنان نیز احساس کردند باید وارد این عرصه شوند. یکی از شاخص‌های نظام سرمایه‌داری در مواجهه با زنان اُبژگی آنان است که حول و حوش آن صنایع بسیاری شکل می‌گیرد و یکی از این صنایع صنعت مد است که به حیازدایی در زنان انجامیده است.
آیا زن ایرانی نیز همرنگ نظام سرمایه‌داری غربی شده است؟
در بخش بعدی نشست این سؤال مطرح شد «آیا زن ایرانی در حال سازگاری با نظام سرمایه‌داری غربی است؟ اگر چنین است چگونه می‌توان آن را مهار کرد؟»
مدیر مرکز تحقیقات زن و خانواده گفت برای پاسخ به این سؤال باید چند عامل تحلیل شود. بخشی از آن شامل عنصر تاریخی فرهنگی است. یعنی وقتی شما یک عنصر هویت‌بخش دارید و آن وجه امتیاز شما از گفتمان‌های رایج است، دشمن برنامه‌ریزی می‌کند آن را مخدوش کند. بخش دیگر به این برمی‌گردد که برای مفهوم‌سازی الگوی سوم زن کار تربیتی و ترویجی لازم است چه در نظام تربیتی رسمی (آموزش و پرورش) و چه نظام غیررسمی (رسانه‌ها). که در این بخش ما نتوانسته‌ایم این عنصر هویت‌بخش را برای دختران جوانمان بازنمایی و فرهنگ‌سازی کنیم. بخش سوم نیز به ساختارها برمی‌گردد که تا وقتی ساختار اقتصادی به سمت بومی‌سازی حرکت نکند، ساختارها در نسبت با نظام جهانی تعریف می‌شوند و روی عنصر فرهنگی و هویت‌بخش زن اثر مخرب می‌گذارند.
در الگوی سوم زن، اشتغال زنان دارای چه اولویت‌هایی است؟
خانم دکتر قاسم‌پور در بحث اشتغال زنان منظومه فکری رهبر معظم انقلاب را چنین تشریح کرد: زنان بر اساس علاقه و توانمندی‌هایشان می‌توانند در تمام عرصه‌ها ورود پیدا کنند و نباید جلوی استعداد زن ایرانی را گرفت چون از مصادیق ظلم به زن است. ولی در گفتمان انقلاب اسلامی حضور اجتماعی زن تقیداتی دارد که آن را از سایر گفتمان‌ها متفاوت می‌کند. از جمله این قیدها می‌توان به نقش زن در خانواده، حضور عاری از اختلاط و حضور پررنگ‌تر در عرصه‌های زنانه‌تر مانند تبلیغ و پژوهش اشاره کرد.
چگونه باید آرمان‌های گفتمان انقلاب اسلامی درباره زن را وارد بدنه جامعه کرد؟
رهبر معظم انقلاب در جلد پنجم کتاب رسالتی را بر دوش زنان نخبه می‌گذارند و آن این است که تغییر هویتی را که دشمن سعی در ایجاد آن دارد اصلاح کنند. سؤال این است چگونه و با چه روش‌هایی می‌توان روش‌های رسانه‌ای ساختار سرمایه‌داری را بی‌اثر و تفکرات گفتمان انقلاب اسلامی را به بدنه جامعه تزریق کرد؟ خانم دکتر قاسم‌پور در پاسخ به این پرسش به ارائه چند راه حل پرداخت: ایجاد ساختارهای بوروکراتیک برای حل مسائل زنان، ورود زنان به عرصه حل مسائل و روایت از زنان موفق و رشد یافته در بستر انقلاب اسلامی. او افزود: طبق بیانات رهبر معظم انقلاب تحول این است که ما نقاط قوت را تقویت و نقاط ضعف را برطرف کنیم. یکی از نقاط قوت روایت کردن از زنان متخصصی است که از دستاوردهای انقلاب اسلامی هستند.
در حوزه قانونگذاری چه قدم‌های رو به جلویی درباره مسائل زنان در حال برداشتن است؟
رئیس فراکسیون زنان مجلس شورای اسلامی در این باره گفت: آنچه برای ما اولویت دارد رویکرد فرهنگ‌ساز به مسأله زن است که مهم‌ترین عنصر آن تقویت هویت دختران نوجوان و جوان است. تا بدانند زنان نه تنها مجاز به حضور اجتماعی بوده‌اند بلکه برای آنان فرصت‌سازی نیز شده است. معرفی زنان موفق در دستگاه‌های فرهنگی و پررنگ کردن این دستاورد از این اولویت‌ها است.
مسیر دیگری که باید طی شود رفع خلأها در نظام اولویتی است که برخی در دولت و برخی در مجلس در حال پیگیری است. که در این راستا اقدام مؤثر انجام شده، اختصاص یک درصد بودجه دستگاه‌ها به حوزه زنان و خانواده در مسائل سلامت، ورزش و حمایت از زنان و دختران در معرض آسیب است.
همچنین کلیات لایحه حمایت از زنان در مقابل سوءرفتار در مجلس رأی آورده که هدفش رفع خلأهای موجود مطابق با گفتمان انقلاب اسلامی است.
در مسائل زنان ما از غرب مطالبه‌گریم. آیا این مطالبه‌گری عملیاتی شده است؟
در بخش دیگری از نشست این بحث مطرح شد که غرب ما را متهم به ظلم به زنان می‌کند در حالی‌که به گفته رهبرمعظم انقلاب ما در مسائل زنان از آنها مطالبه‌گریم. این مطالبه‌گری چه ضرورتی دارد و آیا از سوی مراکز تحقیقاتی عملیاتی
شده است؟
خانم قاسم‌پور تحلیل خود را چنین ارائه کرد: یکی از مأموریت‌های ویژه‌ای که رهبر فرزانه انقلاب در سال گذشته برای زنان تعریف کردند افشاگری از غرب در ظلم به زنان است. چرا که این ظلم‌ها حاصل آموزه‌های مدرنیته و تحمیل الگوی مردوارگی به زنان است. از سوی دیگر اندیشکده‌ها نیز وظیفه دارند تفاوت گفتمان انقلاب اسلامی و گفتمان غرب در مسأله زن را تبیین کنند.
آیا بین «حتی آن کسی هم که حجاب ندارد» و «حجاب یک واجب شرعی و یک واجب سیاسی» است تناقضی وجود ندارد؟
فاطمه قاسم‌پور در پاسخ به این سؤال که آیا بین دو گزاره مطرح شده از سوی رهبر معظم انقلاب «حتی آن کسی هم که حجاب ندارد» و «حجاب یک واجب شرعی و یک واجب سیاسی» است تناقضی وجود ندارد؟ گفت: برداشت من از منظومه فکری ایشان این است که اگر دختران ما با عناصر فرهنگی و هویت بخش خود بیگانه‌اند حتماً به عملکرد غلط ما برمی‌گردد که در کنار اقداماتی که در مواجهه با افراد هنجارشکن باید وجود داشته باشد نباید از کار فرهنگ‌سازی غافل شد و پدرانه و از جایگاه محبت آن عنصر فرهنگی و هویت‌بخش را در جامعه فعال و تقویت کرد.
در بخش پایانی این نشست، دکتر فاطمه قاسم‌پور رئیس فراکسیون زنان مجلس شورای اسلامی با مرور کلی مطالب مختلفی که در نشست بیان شد، توضیح داد: طبق بیانات رهبر انقلاب اسلامی در بحث امنیت زنان، لایحه حمایت از زنان در مقابل سوءرفتار در صحن مجلس پیگیری شد.
همچنین نظام اولویتی ما رویکرد مبنی بر حضور اجتماعی زن را با حفظ خانواده دارد. ان‌شاءالله با فعالیت‌های ترویجی مؤثر الگوی سوم زن به عنوان الگوی اصلی در جامعه ایرانی معرفی
شود.