معرفی چند موزه مناسب برای کودکان
موزه دوستدار کودک
الهام اسماعیلی
نویسنده
«موزه یک مؤسسه غیرانتفاعی و دائمی در خدمت جامعه است که به تحقیق، جمع‌آوری، نگهداری، تفسیر و نمایش میراث ملموس و ناملموس می‌پردازد. موزه‌هایی که برای عموم باز، در دسترس و فراگیر هستند، تنوع و پایداری را تقویت می‌کنند. آنها به صورت اخلاقی، حرفه‌ای و با مشارکت جوامع عمل و با هم ارتباط برقرار می‌کنند و تجربیات متنوعی را برای آموزش، لذت، تفکر و به اشتراک‌گذاری دانش ارائه می‌دهند.»
با توجه به این تعریف، موزه‌ها می‌خواهند میراث ملموس و ناملموس ما را به کودک ارائه دهند و او را با گذشته‌ای متنوع آشنا کنند و پایداری در این مسیر را هم به او بیاموزند. حال اگر موزه‌ای بخواهد کودکان مخاطبش باشند و برای آنها فعالیت کند، اولین شرط عشق و علاقه‌ای است که باید به کودک داشته باشند و آن را برای کودکان در رده‌های مختلف سنی بازسازی و طراحی کنند.
موزه پر از اطلاعات جدی است که دریافت آن برای کودک حوصله‌سربر است و گشتن در موزه با قوانین سختی که دارد، کسل‌کننده می‌شود. نیاز است موزه‌هایی برای کودکان ساخته شود که متناسب با اقتضای سنی آنها باشد. اولین آشنایی کودک در بدو ورود به موزه با راهنمایان موزه است. راهنماهای موزه دوستدار کودک، علاقه و انگیزه فراوانی برای کار با کودک دارند و روند بازدید از موزه را در ارتباط و تعامل کودکان با یکدیگر و مکان موزه برنامه‌ریزی می‌کنند. راهنمای موزه در مقابل کودکان، معلم تاریخ نیست که آن را بازگو کند، پس باید با بازی و فعالیت‌های مختلف از جمله قصه‌گویی و نمایش، یک روز خوش بازدید از موزه را برای او رقم بزند. نمایش خلاق یکی از بخش‌ها یا اشیا در موزه را اجرا کند و مهم نیست کودک هر آنچه مربوط به تاریخ آن اشیاء است را بداند و حفظ کند؛ مهم حال خوب ناشی از حضور در یک مکان و آشنایی با میراث فرهنگی کشورش است. کودک با لمس کردن بخشی از فرایند شناخت، محیط پیرامونش را طی می‌کند و تمایل دارد به اشیای موزه دست بزند. در موزه، بخشی را برای این کار و لمس اشیا برای کودکان قرار دهیم و درباره حس‌هایشان با آنها صحبت کنیم. راهنمای موزه با خلاقیت در انتخاب نوع پوشش و کلامش قوانین موزه را به کودکان گوشزد می‌کند و اگر فضای موزه اجازه فعالیت به او را ندهد، برنامه را برای کودکان در فضای باز و عمومی ارائه می‌دهد. خلاصه اینکه موزه دوستدار کودک و راهنمای آن در چهارچوب خاصی خود را خلاصه نمی‌کنند. می‌تواند در قالب یک شخصیت معروف تاریخی یا داستانی راهنمای موزه برای کودکان باشد و اگر امکانش را دارند، بهتر است که یک روز خاص در موزه را برای بازدید کودکان، در برنامه‌شان بگذارند تا با فراغ‌بال به کار بپردازند و شور و شوق کودکان برای سایر بازدیدکنندگان برهم‌زننده سکوت حاکم بر موزه نشود. برای کودکان امروزی که نسل دیجیتال هستند و علاقه زیادی به استفاده از ابزارهای هوشمند دارند، موزه‌ها می‌توانند با فناوری واقعیت افزوده (AR) و واقعیت مجازی (VR) بازدید از موزه را جذاب‌تر کنند که نیاز به همکاری تیم‌های فناوری و پژوهشگران تاریخ و موزه‌دار است و میزان استقبال نوجوانان علاقه‌مند به فناوری از موزه‌ها به طور چشمگیری افزایش پیدا می‌کند.
در کشورمان فعالیت‌های زیادی در حوزه موزه‌داری برای کودک و نوجوان در حال انجام است که موزه را از یک مکان ساکت و آرام به مکانی خاطره‌انگیز و شاد تبدیل کرده‌اند. حتی این امکان نیز وجود دارد که موزه‌دار از موزه خارج شود و به مدرسه، مهدکودک یا کتابخانه رفته و آنجا برای کودک و نوجوان از میراث ملموس و ناملموس بشری صحبت کند. همچنین با کارگاه‌های باستان‌شناسی برای کودکان، آشنایی با الفبا در گذر تاریخ، آشنایی با مرمت آثار سفالی و رنگ‌به‌رنگ لذت یادگیری را برای کودکان ایجاد کنند.
-گروه رازگردونه از آن گروه‌های علاقه‌مند به کودک هستند که با نمایش و قصه‌هایی از ادبیات کهن با درون‌مایه‌هایی از مفاهیم صلح و دوستی بازدید کودکان از موزه‌ها را خاطره‌انگیز می‌کنند. آنها در موزه‌های مختلف برای گروه سنی ۴ تا ۱۰ سال برنامه‌های متفاوتی اجرا می‌کردند.
-موزه کودکی ایرانک، نمایشگاه-موزه‌ای ویژه تاریخ و فرهنگ کودکی است که در آن به نشانه‌ها، پدیدارها، سندهای مربوط به زیست کودک و کودکی در سیر تاریخ پرداخته شده است؛ با هدف شناساندن تاریخ و فرهنگ به مخاطبانی از هر گروه و هر سن، کودک تا بزرگسال. این نمایشگاه-موزه به پشتوانه مجموعه ده‌جلدی کتاب‌های تاریخ ادبیات کودکان به همراه مجموعه کتاب‌های منتشر نشده «تاریخ کودک و کودکی در ایران» شکل گرفته است. این موزه بر پایه نگرش موزه‌های روایتی-تعاملی ساخته شده است. در این‌گونه موزه‌ها، تنها شیء به نمایش درنمی‌آید، بلکه روایت اشیا یا پدیدارها در پیوند با یکدیگر بازنمایی می‌شوند. در این موزه کودکان در کنار خانواده‌ها یا بزرگ‌ترها با روایت‌ها درگیر می‌شوند و در بده‌بستان کنش و واکنش، احساس و فکر می‌کنند، می‌آموزند و بهره می‌برند.
-موزه عروسکهای ملل، مجموعهای از عروسکهای قومی ساخت ایران و جهان را در خود جای داده است. این موزه دارای بیش از ۲۰۰۰ قطعه عروسک از نوع عروسکهای فرهنگی ملل از ۸۰ کشور جهان است که به تفکیک قاره در بخش‌های مختلف موزه به نمایش گذاشته شده‌اند. در موزه عروسکهای ملل می‌توانید با آیین، آداب و رسوم، هنر، پوشاک، موسیقی، صنایع‌دستی و میراث طبیعی ایران و جهان آشنا شوید. رفتن به این موزه برای گروه‌های سنی مختلف کودکان و بزرگسالان آزاد است و محیطی آموزنده و هیجان‌انگیز دارد. این موزه با برگزاری کارگاه‌های آموزشی، برپایی نمایشگاه‌های ادواری و ارائه خدمات موزه سیار، امکان آشنایی هر چه بیشتر با فرهنگ و عروسکهای جهان را برای علاقه‌مندان فراهم می‌کند.
-خانه موزه عروسک و اسباب‌بازی کاشان
-موزه عروسکهای شهرستان اِوَز
موزه کودک ارومیه
-موزه مجازی بین‌المللی هنر کودکان (مجموعهای از فعالیت‌های هنری کودکان است. این موزه فرصتی است برای دیدار کودکان از نمونه فعالیت‌های هنری یکدیگر در سرتاسر دنیا. آثار مربوط به کودکان تا سن 17سالگی ثبت خواهد شد.)
-خانه موزه خیمه شب‌بازی (این موزه سعی دارد تا در راه حفظ و معرفی بیشتر این هنر قدیمی از طریق گردآوری اسناد و آثار مربوطه، مستندنگاری و نگهداری آثار، کمک به پژوهشگران و آموزش خیمه‌شب‌بازی، برای تداوم این هنر گامی بردارد.)
و موزه‌های خصوصی دیگری که برای ثبت و نگهداری میراث فرهنگی کشورمان تلاش می‌کنند و بی‌صبرانه منتظر کودکان این سرزمین هستند تا این میراث را به آنها منتقل کنند و کودک و نوجوان حافظ و ناشر این میراث گرانبها باشد.