در حافظه موقت ذخیره شد...
گفت‌و‌گویی با شهروندان در رابطه با صرفه‌جویی آب
جــــــــان شما جـــــان آب!
مادر مصطفی و عماد می‌گوید: شخصیت مورد علاقه من در کلاه قرمزی، دیوی بوده است. اصلاً به خاطر دیوی و تأثیر عمیقی که برای ما داشته، خودم و فرزندانم خیلی در مصرف آب صرفه‌جویی می‌کنیم. به طور ناخودآگاه یاد دیوی می‌افتیم و خنده‌مان می‌گیرد و سریع شیر آب را می‌بندیم. مثلاً هنگام لیف یا شامپو زدن در حمام، شیر آب را می‌بندیم. آب باقیمانده از شستن میوه و سبزیجات را برای آبیاری گل‌ها استفاده می‌کنیم. هنگام شستن دست و صورت، مسواک زدن، وضو گرفتن، شیر آب را می‌بندیم. از گیاهان و گل‌هایی در خانه استفاده می‌کنیم که در برابر کم آبی مقاوم هستند. اگر نیاز شد، مشکلات کنتور یا هرگونه مشکلی که منجر به هدر رفتن آب می‌شود را به واحد ارتباط مردمی سازمان آب، اطلاع می‌دهیم.
همیشه من و همسرم عدم تخریب طبیعت در گردش‌های خانوادگی را یادآور هستیم، در قالب بازی‌های کودکانه، می‌توانیم آموزش قوانین محیط زیست را در فرزندان نهادینه کنیم، مثلاً در استفاده از آب یادم است وقتی خودمان بچه بودیم، چه تیزرهای تبلیغاتی زیبایی را در مورد صرفه‌جویی آب می‌دیدیم مثل «آب واسه ما حیاتیه، بدون آب تشنگیه گشنگیه»، یا تیزر طنز صرفه‌جویی در مصرف آب هنگام مسواک زدن هنوز در ذهنم مانده است.
برای آنکه فرزندانم هنگام دوش‌گرفتن در مصرف آب صرفه‌جویی کنند، گفتم اگر قبض آب‌مان از این مقدار کمتر شود، با هزینه باقی‌مانده‌اش کتاب بیشتری می‌خریم یا در قلک می‌اندازیم تا وسیله‌ای را که نیاز دارید، تهیه کنید. همه اینها می‌تواند جزو آموزش‌های ابتدایی یک مادر به فرزندش باشد. پسرانم هم معروف هستند که در مدرسه اگر ببینند شیر آبخوری باز مانده، سریعاً آن را می‌بندند.
جایی خوانده بودم که اگرچه سرویس‌های بهداشتی کوچک‌ترین فضا را در خانه‌ها اشغال می‌کنند، اما ۷۵ درصد از آب منازل در همین فضا مصرف می‌شود. برای همین همسرم برای جلوگیری از هدر رفتن آب در حمام از شیرهای آب با دریچه قطع و وصل خودکار استفاده کرده است.
مادر امیر و زهرا می‌گوید: هفته اول تیرماه در تقویم ایرانی، هفته صرفه‌جویی در مصرف آب است. ولی به نظرم هر روز، روز صرفه‌جویی است. ما روزانه با آب سروکار داریم. خیلی از اطرافیانمان برای شست و شو میوه و سبزیجات به دلیل اینکه وسواس به خرج می‌دهند تا مبادا میکروب یا ویروسی داشته باشد، مدام ظرف آب شست و شو را خالی کرده و پر می‌کنند و چندین لیتر آب اینطور به هدر می‌دهند یا اینکه هر میوه را دقایقی زیرشیر آب می‌گیرند تا مثلاً تمیز شود، در حالی که به نظر من بهترین حالت این است که یک کاسه آب پر کرده و مقداری مایع ضدعفونی در آن ریخت و دقایقی اجازه دهیم میوه یا سبزیجات در آن باقی بمانند و بعد آن را آبکشی کنیم. در این صورت دیگر آب مضاعف هدر نمی‌رود.
اگر از ماشین لباسشویی و ظرفشویی استفاده می‌کنند که خود این وسایل کم مصرف هستند به لحاظ استفاده از آب، فقط باید مراقب باشند که پر باشد نه اینکه با دو لباس یا دو ظرف، ماشین را به برق بزنیم. اما اگر با دست می‌شوییم باید مراقب باشیم که آب زیادی مصرف نشود. شاید با پر کردن یک تشت آب بتوان ظرف‌های زیادی را چربی‌زدایی کرد و شست و یک بار هم آبکشی کرد و لباس‌ها هم به همین منوال می‌توان شست.
رضا می‌گوید: وقتی بیش از نود درصد از آب کشور، در کشاورزی مصرف می‌شود، صرفه‌جویی شهروندان در مصرف آب چه تأثیری بر حل بحران آب کشور دارد؟ تصور می‌کنم تأکید بر صرفه‌جویی شهروندان در مصرف آب باعث ایجاد حساسیت عمومی نسبت به مصرف، ایجاد فشار افکار عمومی به مسئولان و همچنین مشارکت بیشتر و فراگیرتر برای حل مسأله است. مثلاً بیاییم در شست و شوی خودرو از کارواشی استفاده کنیم که از شیوه نانو استفاده می‌کند، این کار چقدر قرار است به جیره‌بندی نشدن آب کمک‌مان کند؟
همسر رضا که نظر مخالفش را دارد، پاسخ می‌دهد: من با این حجم از مو، زمان دوش گرفتنم کمتر از یک ربع طول می‌کشد، سرمایی هم هستم ولی آب دوش را می‌بندم، چون دوست ندارم شاهد اسرافش باشم. ولی واقعاً چرا با وجود بحرانی که داریم، آب شرب همچنان نزدیک به مفت است؟ چرا نمی‌شود که یک سقف مصرفی برای مصارف مختلف در نظر گرفت و هر مصرف‌کننده‌ای که آن سقف را رد کرد، قیمت را به صورت تصاعدی برایش بالا برد؟ تا وقتی آب ارزان است، احساس مسئولیت و وجدان جواب نمی‌دهد و باید در بالاشهرها، هزینه برای خانه‌هایی که استخر را پر از آب شرب می‌کنند، ده برابر بیشتر از پایین‌شهرها محاسبه شود.
ما به نسلی تعلق داریم که حداقل به توصیه‌های صرفه‌جویی آب توجهی نکرده، که امروز فرزندان ما بهای بسیار سنگینی را برای آن پرداخت می‌کنند. چقدر دلم می‌خواهد که برگردم و مردم آن زمان خود را مجبور کنم که این موضوع را درک کنند. این یک شوخی نبوده است. من هشدارهایی را که در آن زمان می‌گفتند که آب را هدر ندهید، از آب بهینه مصرف کنید و... را به خاطر دارم اما کسی توجه نمی‌کرد، واقعاً فکر می‌کردیم که آب هرگز تمام نمی‌شود.
رضا می‌گوید ولی موضوع اصلی این است که تأکید همه‌جانبه بر صرفه‌جویی آب از جانب شهروندان، غلط دادن آدرس است. از بیست سال پیش بر این صرفه‌جویی مردمی تأکید می‌شد اما همگان در سال‌های اخیر از سیاست‌های نادرست مسئولان در این حوزه مطلع شده‌اند. واقعاً موضوع این است که به وجود آوردن احساس عذاب وجدانِ عدم صرفه‌جویی آب در مردم که از اوایل دهه هفتاد باب شد، متناسب با تلاش برای جلوگیری از هدررفت آب در بخش کشاورزی و سوءمدیریت مسئولان در سایر بخش‌های مدیریت آب، نبوده است.
این راهکارها برای جایى که مسئولانش از یک حرف فرهنگى، سوءاستفاده ابزارى دارند و در نتیجه آن را تبدیل به یک ترفند برای خالی‌کردن جیب مردم نکنند، کاربرد دارد. صرفه‌جویی در مصرف آب خانگی، یک شعار است. دولت انگار می‌گوید: مردم! ما نمی‌توانیم مصرف آب در کشاورزی و صنعت را اصلاح کنیم، ولی شما کم مصرف کنید! واقعاً چند سال قبل می‌گفتند که هدررفت آب، حدود هشتاد درصد در بخش کشاورزی است، سیزده درصد هم بخش صنعت و تنها شش هفت درصد را بخش خانوار شامل می‌شد. اگر واقعاً به فکر آب هستند بیایند از کشاورز حمایت کنند تا از هدررفت آب جلوگیری شود، نه درصد جزئی خانوار‌ها را در فشار قرار دهند. اصلاً مشخص نیست که آیا تابستان امسال هم باید خودمان را برای جیره‌بندی مصرف آب آماده کنیم یا خیر.
من یک شهروند عادی هستم. عادی، یعنی نه فعال مردمی هستم و نه فعال محیط زیستی، نه کنشگر اجتماعی و نه حتی یک ریال از بیت‌المال را به من دادند که برای رسانه‌ای کار کنم ولی وقتی اخبار سیستان و بلوچستان و خوزستان را می‌خواندم معلوم است که غمگین می‌شوم، قلبم درد می‌گیرد و بعد حتی خشمگین می‌شوم. شما را نمی‌دانم. حتی جرأت ندارم بروم حمام دوش را باز کنم. صدای شرشر آب، عذاب وجدانم را بیدار می‌کند. اقدامات کوچک در مورد آب می‌کنم که کمی آسوده باشم و مثلاً حواسم به آب و انرژی باشد. من، همان شهروند عادی، هیچ وقت آموزش محافظت از محیط زیست را در دوران تحصیلی که دولتی و عمومی بوده ندیدم، از رسانه ملی که بازوی قوی در آموزش همگانی است هم چیزی عاید من نشده است، فعالان محیط زیست هم یا برچسب امنیتی خوردند و اخراج شدند یا در زندان هستند و آنان هم که هستند تمام تلاش‌شان را می‌کنند و صدایشان به زور اگر به گوش کسی برسد. منِ شهروند عادی چه کنم؟
پادکست دایجسک اپیزودی دارد به نام علت کم آبی ایران؛ که در آن مفاهیم اساسی آب را توضیح می‌دهد. در مورد ایران و جغرافیای آن توضیح می‌دهد که وضعیت منابع آبی ما به چه صورت است. از مصارف خانگی، کشاورزی و صنعتی آب حرف می‌زند و کلیدواژه امنیت-غذایی و نیاز ما به تأمین مواد غذایی را شرح می‌دهد. از سیب ارومیه بگیر تا هندوانه‌ای که این روزها حرف آن است. در مورد سد و مزایا و معایب آن توضیحاتی ارائه می‌دهد. من شهروند عادی، الان اطلاعات بیشتری نسبت به قبل، از مسأله خوزستان، سیستان و بلوچستان و البته تمام ایران در حوزه محیط زیست دارم. من شهروند عادی، اکنون حساس هستم به تولیدات کشاورزی ایرانی که آب مصرفی آن به صرفه نیست. اگر قبلاً از آمار صادرات میوه خوشحال می‌شدم الان می‌دانم که ضررش بیشتر است و حداقل خوشحال نمی‌شوم. اگر قبلاً از اینکه یزد را با صنایع فولاد تجهیز می‌کردند، غرور ملی به من دست می‌داد، الان نه. وقتی شیر آب را باز می‌کنم به این فکر می‌کنم این شیر آب آرزوی خیلی‌هاست. شده یک قاشق کمتر مصرف کنیم، انجامش بدهیم. حمام را مدیریت کنیم. کولرها را تنظیم کنیم. شده یک قاشق آب کمتر.
آب برای بسیاری از ما مقدس است، چون حیات ما به آب وابسته است. ساختار بد طراحی‌شده منازل باعث می‌شود برای کاهش مصرف آب و انرژی به زحمت بیفتیم. شستن ظروف یکی از اقداماتی است که آب زیادی مصرف می‌کند. زمانی‌که ظرف‌ها را با دست می‌شویید و برای از بردن لکه‌های چربی روی ظروف مجبور به شستن چندباره آنها می‌شوید، چیزی در حدود ۱۰۰ لیتر آب هدر می‌رود. پس شاید بهتر باشد ظروف را با ماشین ظرفشویی بشوییم. امروزه با پیشرفت تکنولوژی، مدل‌هایی از ماشین ظرفشویی به بازار آمده‌اند که به سیستم شست‌و‌شوی نیمه مجهز هستند. مصرف آب ماشین ظرفشویی در این مدل‌ها، نسبت به مدل‌های قبلی، بسیار پایین‌تر است. از طرفی در مدل‌های جدیدتر معمولاً مصرف آب ماشین ظرفشویی در کنار برچسب مصرف انرژی، روی دستگاه درج می‌شود. پس این امکان وجود دارد تا در زمان خرید، بتوانید دستگاه‌هایی با مصرف آب کمتر را انتخاب کنید.
در آپارات دیده‌ام که ژاپنی‌ها سینک دستشویی را متصل می‌کنند به توالت فرنگی تا برای سیفون کشیدن از آبی استفاده بشود که قبلاً استفاده شده. ژاپن با این کار ساده اما خلاقانه، سالانه میلیون‌ها لیتر آب صرفه‌جویی می‌کند و اینجا فقط هزینه می‌کنند برای ساخت فیلم و پوستر و آب کمتر، زندگی بهتر و این چیزها.
پدربزرگی که در این میزگرد حضور داشت، گفت: درست است که ما جزو کم مصرف‌های آب خانگی هستیم ولی همانطوری که می‌دانید مسأله اصلی، نداشتن آب است، نه هزینه آن. چرا متوجه نیستید که دیگر آب نیست؟ پس مهم نیست که این آب کجا مصرف شود. مهم این است که بهینه مصرف بشود. دوم اینکه ما سال‌هاست نتوانستیم نیروی تحصیلکرده را در جامعه کشاورزی تزریق کنیم. اغلب کشاورزی سنتی پرمصرف و کم بازده داریم.
صرفه‌جویی در مصرف آب، فقط کاهش مستقیم آب نیست. درست استفاده کردن کالاهای مصرفی، خودش مصداقی از صرفه‌جویی آب است. مثلاً ردپای آب در تعدادی از کالاها را ببینید، یک همبرگر را اگر حیف و میل کنیم یعنی ۲۴۰۰ لیتر آب را هدر دادیم.
به خاطر گرمایش جهانی، بارندگی در طول زمان کاهش پیدا می‌کند ولی میزانش تغییر نمی‌کند یعنی در تعداد بارش کمتر، باران بیشتری می‌بارد و به خاطر نابودی باغ‌ها و جنگل‌ها، ساخت و سازها، نفوذ آب به زمین، کاهش پیدا می‌کند و آب روان خواهد شد و درنتیجه وقوع سیل بیشتری خواهیم داشت.
دوست جنوبی‌مان می‌گوید: من حتی باقیمانده لیوان آبم را هم پای گل در گلدان می‌ریزم ولی شیر آب را که باز می‌کنیم، نیم ساعت باید بگذرد تا کمی آب خنک شود و دست و رویی بشوییم. با این اوصاف برای ما جنوبی‌ها در مورد صرفه‌جویی در مصرف آب چه راهکاری هست؟ جهرم که بودم، گاهی آب را برای شستن دست و صورتم در یخچال می‌گذاشتم. به نظرم می‌شود در یک جای خنک و سایه‌دار، مخزن آبی داشته باشیم، پمپ هم آب را از مخزن به خانه بفرستد. معمولاً آب جنوب گرم نیست چون توزیع آب شهری زیرزمین خنک هست و قسمت‌هایی که از لوله ورودی ساختمان آفتاب‌خور هستند گرم می‌شوند. تو قدر آب ندانی که در کنار فراتی! آب ما جنوبی‌ها واقعاً مشکل اساسی دارد. آب از آب تکان نمی‌خورد.
سعید می‌گوید: سازمان آب درباره گذر از خشکسالی با صرفه‌جویی در مصرف آب، دروغ می‌گوید؛ هیاهو برای هیچ است. خودم از بس به کسانی که با آب، حیاط و خودرو می‌شویند یا آب را اسباب سرگرمی کرده‌اند، تذکر داده‌ام که گاو پیشانی سفید شده‌ام. اما فعالیت خودِ سازمان آب جز چهار تا بنر و بیلبورد چیست؟ دقیقاً هیچ.
نتیجه تماس و گزارش اسراف آب به سامانه ۱۲۲ هم چیزی نیست جز معطل شدن طولانی پشت خط، قطع شدن ناگهانی و ارجاع به سیستم نظرسنجی، ثبت توسط اپراتور و باز هم دقیقاً هیچ. پاسخ امروز اپراتور به سؤال «شما برای این گزارش‌ها اقدامی هم می‌کنید؟» این بود: دوست داشتید زنگ بزنید، نشد هم نزنید! قطع تماس. واقعاً بد نیست که سازمان آب توضیح دهد که جز نامه هشدار قطع آب در صورت داشتن بدهی و اعلام قیمت تمام‌شده توزیع آب و منت‌گذاری سر مردم، چه کار عملی برای گذر از خشکسالی کرده‌اند؟
سمیه، مادر امیرمحمد می‌گوید: ولی ما باید به طور کلی، صرفه‌جویی در مصرف آب، برق، مواد غذایی، صابون، شامپو و خمیردندان را با فرزندانمان تمرین کنیم. حتی اگر در این زمینه گاهی متهم به زیاده‌روی هم شویم، ولی واقعیت این است که فهم درست از محدودیت منابع اگر از کودکی در ذهن فرد جا بیفتد، ماندگارتر، پایدارتر و مفیدتر خواهد بود. من حتی فکر می‌کنم علما باید بیایند و در زمینه وسواس نداشتن هنگام طهارت، وضو و غسل، فتوا دهند.
حدوداً هشت، نُه سال قبل، دبیر جغرافیای مدرسه ما، سر کلاس برای ما از کم آبی، بحران آب و لزوم صرفه‌جویی در مصرف آب صحبت می‌کرد. حتی یادم است که یک بار می‌گفت کف حمام خانه‌شان هم تذکر برای مصرف درست آب را نوشته است. بعد از آن روز یادم است که من هم با ماژیک هایلایت روی کاغذهای آپنج نوشتم: بحران آب؛ لطفاً در مصرف آب صرفه‌جویی کنید. با تشکر! کاغذها را هم هر جای خانه که مصرف آب داشتیم گذاشتم، یک‌جایی جلو چشم به دیوارها چسباندم و تازه توجهم به نحوه استفاده از آب جلب شد اما واکنش هر کسی که به خانه ما می‌آمد و آن نوشته‌ها را می‌دید، جالب بود. اکثراً بی‌توجه بودند یا معتقد بودند که آب هست و این حرف‌ها الکی است و گاهی حتی این کار من را به سخره می‌گرفتند! حالا ما آدم‌هایی که آن روزها با بی‌تفاوتی از کنار عبارت بحران آب گذشتیم، بنشینیم و تماشا کنیم و در صفحه‌های مجازی‌مان هشتگ بزنیم و باز همان کارهای هشت، نُه سال قبل را انجام بدهیم و از اهمیت نقش فردی خود در کنترل بحرانِ آب با مصرف درست و صرفه‌جویی غافل باشیم؟
مطمئناً علاوه بر این راهکارها، راه‌های دیگری نیز وجود دارند که همه ما باید آنها را به درستی رعایت کنیم تا دچار مشکلات مربوط به کم‌آبی نشویم. شما چطور فکر می‌کنید؟