کاغذ، نیاز مبرمی که در صف طویل تصمیم ایستاده است
سالانه 300 هزار تن کاغذ چاپ و تحریر و روزنامه در کشور مورد نیاز است و به اذعان فعالان این حوزه تنها 15 درصد از آن تولید می‌شود و قوانین حامی تولید نیست.
مرکز آمار ایران اعلام کرده است که میزان مطالعه کتاب و انواع مجله‌ها در کشور روند رو به کاهشی دارد. این دغدغه از سوی متولیان آموزشی کشور نیز مطرح می‌شود. اما نگاهی به بازار کتاب نشان می‌دهد یکی از دلایل اصلی کاهش مطالعه که می‌تواند آسیب‌زا بوده و کم‌سوادی و کم‌خوانی را رواج دهد، موضوع قیمت کتاب است.
ناشران می‌گویند مهم‌ترین دلیل افزایش قیمت کتاب، به افزایش قیمت کاغذ مرتبط است و افزایش قیمت کاغذ نیز به دلیل وارداتی بودن آن شکل گرفته است. اما واردات کاغذ در حالی همچنان بخش عمده بازار را تصاحب کرده که هم تولید‌کننده و هم مجری قانون می‌خواهند کاغذ در داخل کشور تولید شود. اما تعارض در پیاده‌سازی این مهم موجب شده تا به عنوان مثال در سال 99 سهم تولید داخلی از کاغذ چاپ و تحریر صفر و در سال 1400 تنها به میزان 20 هزار تن باشد. رقمی که هیچ تناسبی با قابلیت و توان تولید داخلی ندارد.
در یک‌سال گذشته مهم‌ترین اظهار‌نظر مسئولان درخصوص کاغذ و در نهایت مشکلات تولید را مرور می‌کنیم.
ظرفیت‌های کشور برای تولید کاغذ به‌کار گرفته شود
ابتدای سال بود که در مهم‌ترین رویداد فرهنگی کشور، دستیار و مشاوره فرمانده معظم کل قوا خواستار فعال‌سازی ظرفیت‌های کشور برای تولید کاغذ با هدف حمایت از ناشران و نویسندگان شد.
سرلشکر پاسدار سید یحیی صفوی در بازدید از نمایشگاه کتاب تهران گفته بود: لازم است ظرفیت‌های بالقوه و بالفعل تولید کاغذ با حمایت تولیدکننده‌ها فعال شود و بتوانیم به میزان مطلوبی از تولید کاغذ برسیم.
وی تأکید کرد: با توجه به گرانی کتاب، حمایت از تولید کاغذ می‌تواند منجر به کاهش قیمت تمام شده نشر کتاب شود و در ادامه مردم را ترغیب به خرید کند.
به گفته صفوی هر چند اقدامات قابل‌توجهی در تولید تا عرضه کتاب مشاهده می‌شود اما حمایت از این صنعت به منزله حمایت از فرهنگ مطالعه و کتاب و کتابخوانی است.
خودکفایی در تولید کاغذ برنامه پیش‌روی وزارت ارشاد
همچنین وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی طی ماه‌های اخیر گفته است: برنامه گسترده‌ای درخصوص تأمین و تولید کاغذ، رسیدن به خودکفایی و حتی صادرات کاغذ در این وزارتخانه در دستور کار قرار گرفته است.
محمدمهدی اسماعیلی بیان کرد: با وجود مشکلات موجود در تأمین ارز، در نظر داریم نیازهای ناشران را تأمین کنیم.
وی متذکر شد: همکاری بخش‌های مختلف از جمله نظام بانکی جلب شده و امید می‌رود با برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته به خودکفایی کامل تولید کاغذ برسیم.
تلاش می‌کنیم واحدهای راکد تولید کاغذ به چرخه تولید برگردند
در پی بررسی مشکلات بازار کاغذ و رسیدن به نقطه‌ای که فعال‌سازی واحدهای تولیدی راکد را ضروری می‌داند، وزیر اقتصاد و دارایی نیز اعلام کرد: تلاش می‌کنیم به‌منظور رونق تولید کتاب و صنعت نشر کشور، واحدهای راکد تولید کاغذ به چرخه تولید برگردند.
احسان خاندوزی، برنامه دولت را حمایت از واحدهای صنعتی عنوان کرد و گفت: بویژه فعال‌سازی ظرفیت‌های راکد واحدهای تولیدی مورد تأکید است.
وی افزود: برخی واحدهای تولید کاغذ در کشور کمتر از ظرفیت خود فعالیت دارند و ما به منظور حمایت از صنعت نشر، فعال‌سازی این واحدها را در دستور کار قرار خواهیم داد.
وزیر اقتصاد و دارایی گفت: علاوه بر این سرمایه‌گذارانی که علاقه‌مند به حضور در صنعت نشر هستند مورد حمایت قرار خواهند گرفت.
مشکل نقدینگی کارخانه مازندران
همچنین معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به مشکلات صنعت نشر در تأمین کاغذ گفت: علاوه بر اختصاص 40 میلیون دلار ارز ترجیحی برای تأمین کاغذ، در نظر داریم برای افزایش تولید داخلی کاغذ برنامه‌ریزی کنیم.
یاسر احمدوند افزود: به عنوان مثال کارخانه مازندران با مشکلات نقدینگی مواجه است و تسهیلاتی در حدود 500 میلیارد تومان می‌تواند این واحد تولیدی را به ظرفیت مطلوبی برساند.
وی همچنین با اشاره به مشکلات مالیاتی شاغلان بخش فرهنگ گفت: هرچند معافیت‌های مالیاتی برای مشاغل فرهنگی تعریف شده اما در اجرا با مشکل مواجه است و انتظار داریم وزارت اقتصاد نسبت به حل و فصل آن اقدام کند.
وی با اشاره به اختصاص ارز ترجیحی برای واردات کاغذ افزود: میزان تولید داخلی بسیار ناچیز است. این در حالی است که برخی کارخانه‌ها از جمله کارخانه کاغذ مازندران در صورتی که با تمامی ظرفیت خود فعال شود، می‌تواند بخش مهمی از نیاز صنعت نشر را تأمین کند.
تنها ۱۵ درصد ظرفیت، کاغذ چاپ و تحریر تولید کردیم
در مقابل این تأکیدات، رئیس سندیکای تولیدکنندگان کاغذ می‌گوید در سال ۱۴۰۰ تنها ۲۰ هزار تن از ظرفیت ۱۵۰ هزار تنی، کاغذ چاپ و تحریر تولید شده است.
به گفته ابوالفضل روغنی گلپایگانی وضعیت کاغذ بسته‌بندی در کشور شرایط بسیار خوبی دارد تا حدی که ما هم تولید خیلی خوبی در این زمینه داریم و هم صادرات بسیار مناسبی، تقریباً یک میلیون و 600 هزار تن تولید در این حوزه داریم؛ در حالی که 860 هزار تن نیاز کشور است، پس باید روی به صادرات بیاوریم.
وی اضافه کرد: در حوزه کاغذ بسته‌بندی توان ما در منطقه به گونه‌ای است که تنه به کشور ترکیه می‌زنیم، هم از نظر کیفیت هم میزان تولید، در مجموع شرایط خوبی در حوزه کاغذ بسته‌بندی داریم؛ ضمن اینکه می‌توانیم نیازهای کشور را به صورت 100 درصدی برطرف کنیم.
در حوزه کاغذ چاپ و تحریر باید گفت که در دوران کرونا ما برخلاف کاغذ بسته‌بندی که با افزایش مصرف روبه‌رو بودیم، با کاهش مصرف روبه‌رو شده‌ایم. اگرچه روند مصرف رو به کاهش بوده، اما متأسفانه روند تولید نیز اصلاً مناسب نبوده است.
رئیس سندیکای تولیدکنندگان کاغذ در خصوص کاغذ چاپ و تحریر ادامه داد: بر اساس آمارها، سقف نیاز کشور به کاغذ چاپ و تحریر 300 هزار تن است، ظرفیت تولید کشور تا 140 هزار تن سالیانه می‌رسد، اما در سال 1400 تنها 20 هزار تن از این کاغذ تولید شده است. به دلیل اینکه شرایط حمایتی تاکنون به نفع واردات بوده و تولید سهمی از این حمایت‌ها نداشته است، شرکت‌ها رغبتی به تولید تحریر نداشتند.
روغنی تصریح کرد: شرکت‌های متعددی هستند که قابلیت تولید تحریر دارند، اما پیش‌نیازهایی دارند، نیاز به منابع مالی برای بازسازی و نوسازی دارند، این کارخانه‌ها طی سال‌های اخیر عمدتاً از مدار خارج شده‌اند، کاغذ پارس از این جمله است، از سوی دیگر سرمایه‌گذاری دولت و ستاد فرمان امام روی شرکت لوح سبز جنوب سال‌هاست که در حال انجام است، و در صورتی که به نتیجه برسیم می‌تواند نیاز کشور را به صورت صددرصدی برطرف کند. کاغذ شوشتر نیاز به تأمین منابع مالی برای بازسازی و نوسازی دارد، بنابراین عمده این کارخانه‌ها در وضعیت فعلی روی به کاغذ بسته‌بندی آورده‌اند. شرکت تبریز قابلیت تولید تحریر دارد منتهی تا بسترسازی انجام نشود، تحریر تولید نمی‌کند.
وی معتقد است اصلاح زیرساخت‌های قانونی مثل اعمال 9 درصد مالیات بر ارزش افزوده از تولید، بسترسازی دولت و سرمایه‌گذاری مجدد در تولید کاغذ چاپ و تحریر می‌تواند آینده خوشی را برای این صنعت رقم بزند.
در حال حاضر صنعت تولید کاغذ از مشکلات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری رنج می‌برد که مهم‌ترین آن موارد زیر است:
نبود سیستم برنامه‌ریزی و کنترل تولید و هماهنگ با بازار
فرسودگی ماشین‌آلات و تجهیزات و عدم جایگزینی آنها که نهایتاً افزایش هزینه تولید و کاهش کیفیت محصولات را به دنبال دارد. تکنولوژی قدیمی و مستهلک بودن ماشین‌آلات در بخش خطوط خمیر و کاغذسازی شرکت‌های تولید کاغذ کشور
ضرورت بازسازی و نوسازی و به روز‌رسانی تکنولوژی تولید کاغذ
ضرورت تعیین تکلیف و نحوه راه‌اندازی طرح‌های در دست اجرای کاغذ کشور
ضایعات بالا به علت کیفیت پایین مواد اولیه - تکنولوژی قدیمی - نبود نیروی متخصص یا آموزش دیده و سیستم مناسب نگهداری کاغذ
تولید محصولات زیانده بدون ملاحظات مالی و توجه به بازار آنها
کیفیت پایین محصولات تولیدی و نبود سیستم کنترل کیفیت مناسب
فقدان سیستم نگهداری و تعمیرات کارآمد
تغییرات زیاد در برنامه‌های تولید
بالانس نبودن خطوط تولید
وجود ظرفیت‌های بلااستفاده در برخی خطوط تولیدی
کمبود مواد اولیه مرغوب
وجود محدودیت و موانع بر سر راه واردات چوب
مشخص نبودن میزان پتانسیل صرفه‌جویی در مصرف انرژی در صنعت کاغذ
نبود اطلاعات به‌روز از تکنولوژی‌های کارا در صنعت کاغذ
بی‌اطلاعی کارکنان با روش‌های صرفه‌جویی در مصرف انرژی
ضایعات بالا به علت قطع برق
مصرف بالای انرژی به علت ضایعات بالا و تکنولوژی قدیمی