مروری بر مستند رؤیای آجری
تلاش‌های امام برای خانه‌دار کردن مردم
مستند «رؤیای آجری» روایتی متفاوت از تاریخچه سیاستگذاری مسکن در ۶۰ سال اخیر کشور است و تحولات این حوزه را از دوره دکتر مصدق تا امروز به تصویر می‌کشد.
در این فیلم مستند ضمن استفاده از تصاویر آرشیوی، بسیاری از بازیگران اصلی حوزه مسکن و افراد تأثیرگذار که نقشی در تحولات آن در دهه‌های اخیر داشته‌اند در برابر دوربین قرار گرفته و روایتگر اتفاقاتی می‌شوند که بر این کالای مورد نیاز مردم گذشته است.
رؤیای آجری خود را تنها به بررسی معضل مسکن در چند سال اخیر محدود نمی‌کند و به هر اتفاقی که در این سال‌ها افتاده، از دریچه مسکن نگاه کرده است.
تا قبل از این مستند شاید کسی نداند، دولتی که نامش در کنار صنعت نفت آورده می‌شود، اولین مصوباتش درباره کنترل زمین‌خواری است و مقابله با زمین‌خواری دربار پهلوی چه نقشی در کودتا علیه مصدق داشت. یا شاید کمتر کسی بداند که بنی‌صدر با وامی که برای ساخت مسکن داد چگونه رئیس‌جمهور شد. وام بنی‌صدر، بانک مسکن را تقریباً ورشکسته کرد و پس از به قدرت رسیدن نیز آن را کنار گذاشت.
تمرکز کارگردان بر یک موضوع، مستند را بی‌رمق نکرده است. بلکه به مخاطب اجازه می‌دهد تا اشخاص و دولت‌های مختلف را با یک معیار مشخص مقایسه کند. رؤیای آجری نشان می‌دهد که در قرن گذشته، مسکن یک پای اصلی تحولات سیاسی بوده است؛ از کودتا علیه مصدق گرفته تا اصلاحات ارضی و سقوط رژیم پهلوی. تقریباً همه دولت‌ها با مسأله مسکن چالش داشتند، چه دولت‌های قبل و چه دولت‌های پس از انقلاب؛ اثراتی که کوتاه‌مدت هم نبوده است و تا امروز ادامه‌دار است.
رؤیای آجری وضعیت مسکن در دوران پهلوی را در یک قسمت بررسی می‌کند، اما در همین یک قسمت، نتیجه باز گذاشتن دست سوداگران را نشان می‌دهد. محمدرضا پهلوی در تمام سال‌های حکومتش نتوانست مشکل مسکن را حتی برای مدت کوتاهی حل و فصل کند. نه به این دلیل که نخواسته؛ او نمی‌توانست این کار را انجام دهد، حتی با دلارهای نفتی که به اقتصاد ایران سرازیر شدند. در حکومت پهلوی، سوداگران زمین و مسکن به قدری پول بادآورده نصیبشان شده بود که دربار را هم کنترل می‌کردند.
مستند از ایستگاه دوم به بعد، وضعیت مسکن را در سال‌های پس از انقلاب بررسی می‌کند. سال‌های پس از انقلاب نیز، با پیام امام خمینی(ره) در فروردین 1358 آغاز می‌شود. پیامی که امام تقریباً دو ماه پس از انقلاب صادر می‌کند؛ فرمانی برای ساخت مسکن.
این اتفاق زمانی می‌افتد که کردستان تا آستانه تجزیه رفته است اما امام خمینی (ره) رسیدگی به مردم گودنشین و حلبی‌آبادهای دوران پهلوی را در اولویت قرار داده است.
در رؤیای آجری، از قضاوت‌های یک‌طرفه یا بی‌دلیل خبری نیست. استفاده از تصاویر آرشیوی و مصاحبه با افراد مؤثر در مسأله مسکن، بار قضاوت را به دوش تاریخ انداخته است. یکی از همین تصاویر آرشیوی، استفاده از مصاحبه‌های مردمی در دوره‌های مختلف است؛ مصاحبه‌هایی که تأثیر فرمان امام در ساخت مسکن را بخوبی نشان می‌دهد.
پس از فرمان امام، تقریباً همه اقشار جامعه در ساخت خانه مشارکت می‌کنند.؛ از کسبه بازار گرفته تا یهودی‌های ایران. حتی کودکان نیز برای ساخت مسکن، قلک‌هایشان را می‌شکنند.
تلاش‌های امام برای خانه‌دار شدن مردم به این فرمان ختم نمی‌شود. امام خمینی در همان سال‌های اول انقلاب، فقه شیعه را نیز برای خانه‌دار شدن مردم ارتقا می‌دهد. اما جریان سوداگری و نداشتن قوانینی که در مقابل آنها بایستد، حتی فتوای امام را برای خانه‌دار شدن مردم بی‌اثر می‌کند.
شاید به همین دلیل باشد که داوود مرادیان کارگردان و نویسنده رؤیای آجری، اثر خود را این‌گونه توصیف می‌کند: «رؤیای آجری یعنی خمینی مظلوم، تنها، غریب».
حرف اصلی مستند درباره مبارزه با سوداگری در بخش مسکن است. بازار زمین و مسکن ایران، تقریباً از زمان پهلوی تا امروز ضابطه‌مند نیست.
سقف بالای سر مردم، سال‌هاست که وسیله سودآوری سوداگران و دلالان شده است. عدم مبارزه با سوداگری در بخش مسکن، تقصیر یک یا چند دولت نیست. اثر دخالت‌های فرح پهلوی در طرح جامع تهران همچنان باقی است. بنابراین، می‌توان گفت که معضل مسکن در ایران ریشه‌ای تاریخی دارد؛ تاریخی که بجز چند وقفه، همواره زندگی را برای مردم سخت‌تر کرده است.
بــــرش
درباره کارگردان
داوود مرادیان کارگردان رؤیای آجری است. او کار فیلمسازی را از دستیاری در بخش‌های کارگردانی و تدوین آغاز کرده است. در رؤیای آجری نیز علاوه بر کارگردانی، تهیه‌کنندگی و نویسندگی مستند را نیز انجام داده است. در کنار اینها، پژوهش کار را نیز خودش بر عهده دارد. مرادیان، ابتدا رشته مهندسی برق را دنبال می‌کرده اما در ادامه به دنبال رشته عکاسی می‌رود. او کارش را از سینمای داستانی شروع کرده و پس از دوران سربازی وارد عرصه مستندسازی شده است.
علاوه‌بر مستندسازی، دو کتاب در حوزه سینما و تصویر نیز از او منتشر شده است. لنزبازی و دوربین‌بازی عناوین کتاب‌هایی است که داوود مرادیان نوشته است. او آثار متعدد و متفاوتی دارد. برای نمونه می‌توان به «گیلن باره»، «بازی تمام شد»، «بعد از حصر» و «کلاشینکف‌های امریکایی» اشاره کرد. او درباره مسأله مسکن، مستند دیگری نیز ساخته است. «مسکن پرماجرا» عنوان دیگر ساخته او در حوزه مسکن است. آخرین ساخته مستند او نیز «سلاح ایرانی» نام دارد. مجموعه‌ای که از شبکه مستند پخش شده است.