فائزه آشتیانی
نویسنده

قبل از هر چیز سال نو را خدمت خوانندگان این صفحات تبریک عرض می‌کنم. با آرزوی بهترین برکات در سال جدید برای همگی‌مان. اما بعد، در آستانه سومین هفته از ماه مبارک رمضان هستیم و فرصت زیادی تا پایان میهمانی خدا باقی نمانده است. هر چه تا الان توشه جمع کرده‎‎ایم را کناری بگذاریم و با قوتی مضاعف به استقبال روزهای بی‌نظیر پیش رو برویم. شب‌های قدر نزدیک است و درهای آسمان بازتر از هر وقت دیگری. دیر بجنبیم فرصت تمام شده و ما بی‌‌نصیب مانده‌ایم. پس پیاله‌‌ها را بالا بگیریم و از این رحمت بی‌انتها سرریزشان کنیم؛ رحمتی که وسعت‌اش شرق و غرب عالم را فراگرفته است...
اینجا فرانسه است و شیعیان همچون سایر نقاط دنیا این سه شب بزرگ و عزیز را زنده می‌دارند. از آنچه در این شب‌ها دیده و شنیده‌ام در ادامه می‌خوانید.

نور خدا که وسعت‌اش همه آسمان‌ها و زمین است
کشوری مثل فرانسه که مذهبش «لامذهبی» است، احتمالاً نامش غلط‌انداز است برای اینکه بخواهیم از آن در مورد دین و شعائر حرف بزنیم. شاید تصور این باشد که مسلمانان در آنجا دست‌شان از برگزاری هرگونه مناسک کوتاه است، کما اینکه خود من هم پیش از اینکه این محیط را تجربه کنم همین‌طور فکر می‌کردم اما این تصور با واقعیت فاصله زیادی دارد. طبق آمار حدود 10 درصد از جمعیت فرانسه را مسلمانان تشکیل می‌دهند، جمعیتی چند میلیونی که دولت لائیکی مثل فرانسه هم با وجود وضع قوانین سختگیرانه نمی‌تواند مانع از فعالیت‌های اجتماعی آنها شود. پس مثل هر جا دیگری در این عالم این نقطه از زمین هم از نور الهی بی‌نصیب نیست و مناسبات مذهبی در آن بزرگ‌داشته می‌شود. اگرچه شدت و ضعف می‌گیرد اما قطع نمی‌شود.

شهر فرنگ، از همه رنگ
در همین ضمیمه چندباری اشاره کرده‌ام که فرانسه و مشخصاً پاریس شهری هفتاد و دو ملت است. آن‌قدر که تنوع رنگ و‌ نژاد و ملیت در آن زیاد است. حالا اگر همین نکته را در جمعیت مسلمان این کشور ضرب کنی نتیجه می‌شود یافتن انواع برنامه‌های مذهبی مناسب برای تمام سلیقه‌ها! اینجا شیعیان الجزایر و تونس برنامه‌های مناسبتی خودشان را برگزار می‌کنند، لبنانی‌ها برنامه‌های خودشان، همچنین ایرانی‌ها، افغانستانی‌ها و حتی شیعیان ماداگاسکار. خوان کرم باز است و کافی است اراده کنی تا هر شب جمعه میهمان یکی از این حسینیه‌های باصفا شوی. البته به دلایل سیاسی و حاکمیتی همه در حاشیه شهرند و نه در مرکز شهر مثلاً حسینیه بیت المهدی که برای الجزایری‌هاست در منطقه اپینه تأسیس شده، مرکز اسلامی ایرانیان که مکان ثابتی ندارد و به جز مناسبت‌های محرم، فاطمیه و ماه رمضان باقی مراسم‌شان به‌صورت برخط برگزار می‌شود، انجمن الغدیر که منتسب به لبنانی‌هاست و در منطقه مونتروی و حسینیه محفل زینب که برای شیعیان ماداگاسکار است که در کورنو حاشیه شمال پاریس قرار گرفته است.

شب‌های رمضان پاریس کجا برویم؟
مثل کشور ما که مناسبت‌هایش در دو سال کرونا مجازی برگزار شده بود، اینجا هم از این قاعده مستثنی نبود. برنامه‌ها اینجا در آن ایام یا به طور کامل لغو شده بود یا به‌صورت مجازی برپا بود تا یک‌سال و نیم پیش که موانع یکی یکی برداشته و امکان برگزاری برای برنامه‌‌ها فراهم شد. سال گذشته اولین تجربه من برای شرکت در مراسم رمضان بود. انتخاب‌های من بر اساس موقعیت جغرافیایی حسینیه‌ها، الغدیر، اپینه و مرکز اسلامی ایرانیان پاریس بود. انجمن الغدیر و مرکز اسلامی که برنامه‌های حضوری‌شان را از نیمه رمضان شروع می‌کنند و بعد از آن هر شب تا پایان ماه مبارک رمضان ادامه دارد، بیت المهدی از اولین پنجشنبه ماه برنامه‌هایش را آغاز می‌کند و از هفته بعدش به مدت سه شب یعنی چهارشنبه، پنجشنبه و جمعه میزبان روزه‌داران می‌شود.

تجربه شیرین اقامه جمعی اعمال
اما محتوا و نحوه برگزاری برنامه‌های ماه مبارک رمضان. خب اذان مغرب در حال حاضر حوالی ساعت 21 است که همین‌طور جلوتر هم می‌رود. تا قبل از اینکه ساعت‌‌ها را جلو بکشند، اذان مغرب زودتر بود و برنامه با نماز و افطار شروع می‌شد. بعد قرائت دعا و سخنرانی و پایان. اما حالا که اذان مغرب دیرتر شده است، برنامه از ساعت 19 با دعا و سخنرانی شروع می‌شود و با نماز و افطار تمام می‌شود. در ایام شب‌های قدر هم برنامه ابتدایی همین است با این تفاوت که بعد از افطار اعمال مربوط به احیا شب‌های قدر بجا آورده می‌شود. در مرکز ایرانیان برنامه مشابه همان چیزی است که در ایران برگزار می‌کنیم. یعنی قرائت دعای جوشن کبیر، قرآن به سر گرفتن و سایر ماجرا. اما تجربه‌ام از شب‌های قدر در مرکز الغدیر تا حدی منحصر بفرد است. شروع مراسم احیا در آنجا با اقامه جمعی اعمال شب‌های قدر است. یعنی این‌طور که پشت بلندگو اعلام می‌کنند نماز مستحبی امشب دو رکعت است و به این نحو خوانده می‌شود. متناسب با زمانی تخمینی برای انجام آن اعمال فرصت در نظر گرفته می‌شود تا افرادی که مایل هستند آن را انجام دهند. تمام که شد ذکر بعدی را اعلام می‌کنند و مجدد منتظر می‌شوند تا آن را به تعدادی که مشخص شده تکرار کنند. همین‌طور ادامه می‌دهند تا اذکار و نمازها تمام شود. در ادامه قرآن به سر می‌گیرند و در خاتمه دعای جوشن کبیر می‌خوانند. این شیوه برای منی که در انجام اعمال مستحبی ماه‌ها، تنبلی می‌کنم خیلی شیوه اقناعی خوبی است. خصوصاً که در اکثر مواقع به جهت محدودیت در فرصت عملاً این توفیق از ما سلب می‌شود که بتوانیم اعمال شب قدر را تمام و کمال بجا آوریم بنابراین به قرائت دعای جوشن کبیر و قرآن به سر گفتن بسنده می‌کنیم.

با هر زبان که بخوانی دل می‌بری...
در ابتدای متن اشاره کردم که حسینیه‌ها به تناسب ملیت‌ها و‌ نژاد تقسیم می‌‌شوند و طبیعتاً زبان برگزاری برنامه‌ها متناسب با زبان رسمی بانیان برگزاری آن است. سخنرانی و مداحی مراسم مرکز اسلامی به زبان فارسی است، غالب برنامه‌های مرکز الغدیر به زبان عربی اما برگزارکنندگان به منظور عدم ایجاد محدودیت برای سایر ملیت‌ها و استفاده همگانی از مراسم، بخش‌های مختلف برنامه را به‌صورت همزمان به زبان فرانسه ترجمه می‌کنند. در گوشه‌ای از سالن برنامه اتاقکی تعبیه شده که مترجم در آن قرار می‌گیرد و در لحظه صحبت‌‌های سخنران را برای شنوندگان غیر هم‌زبان ترجمه‌ می‌کند. این‌طور عدم اشتراکات زبانی مانع از بهره‌‌مندی هیچ‌کس از فیض حضور در مراسم مذهبی نیست.

آری به اتفاق جهان می‌توان گرفت...
پیش از آمدنم به فرانسه فکر نمی‌کردم بتوانم جایی را پیدا کنم که شب‌های قدر این بزرگترین و ارزشمندترین شب سال، که خدا بابتش قسم یاد کرده است و آن را عزیز و بلندمرتبه شمرده است، شبی که ارزش و منزلتش به اندازه هزار شب است، او را در کنار دیگر بندگانش صدا بزنم و طلب عفو کنم. منی که سال‌ها در خیابان پنجم زیر ستاره‌های آسمان و در تاریکی شب احیا گرفته بودم و حالا شب‌های بی‌نظیر دیگری را کنار برادران و خواهرانم از دیگر ملیت‌های دنیا تجربه کرده‌ام. نور الهی هرگز در زمین خدا خاموش نمی‌شود، این ما هستیم که باید خودمان را به این قافله برسانیم. حتی شده با یک شمع کوچک. نور واحد است و شعاع‌هایش منتشر در اقصی نقاط زمین. به این عظمت بیکران متصل شویم...