در حافظه موقت ذخیره شد...
نجات دهنده از نگاه کودک و نوجوان امروز کیست؟
حداکثر فکر می‌کنند سوپرمن است
نویسنده
کتاب «انتظار عروسکی» را دستم گرفتم و شروع به خواندن کردم. تصاویر ساده و رنگ‌آمیزی ملایمی داشت. عروسک‌ها کنار هم، پشت پنجره یک اتاق ردیف شده بودند و منظره بیرون را تماشا می‌کردند. هر کدام منتظر یک اتفاق بودند، دیدن ماه، وزیدن باد، بارش باران و برف. جز یک خرگوش که انتظار خاصی نداشت و فقط دوست داشت کنار عروسک‌ها منتظر بماند. منظره‌ای که عروسک‌ها به آن خیره شده بودند، عوض شده و در هر صفحه یک تغییری در محوطه بیرون افتاده است. اما هنوز آن اتفاق بزرگ رخ نداده است. آنها منتطر چه چیزی بودند؟ انتظار خرگوش برای چیست؟ می‌خواستم زودتر به پایان داستان برسم.
اگر امروز از یک کودک یا نوجوان «بومی دیجیتال» بپرسیم، منجی یا رهایی بخش این دنیا کیست، چه جوابی خواهیم شنید؟ به احتمال زیاد انواع و اقسام ناجی‌های بشریت را به ما معرفی می‌کند از اسپایدرمن تا هالک، از کاپیتان امریکا تا تبدیل شوندگان (روبات‌های ماشینی جذاب). کودک بومی دیجیتال اطلاعات و شناختش از مسائل مختلف را متفاوت از روش و سبک ما به‌دست می‌آورد. کودکان ما «ساکنان سرزمین جهان وطنی» هستند که از گوشه و کنار این سرزمین می‌توانند با هم درباره مسائل گوناگون گفت‌و‌گو کنند. در خلال صحبت آنها، بُعد مسافت و تفاوت فرهنگی اندک خللی در نظرات آنها ایجاد نمی‌کند. در دنیای بازی دیجیتال و «شبکه‌های اجتماعی اختصاصی»[*] که هواداران هر نوعی از رسانه‌ها در آن، کنار هم جمع می‌شوند و درباره جدیدترین اتفاق‌های روز با هم صحبت می‌کنند. ما چطور می‌توانیم آن منجی قدیمی را با مشخصات مربوط به گذشته برای آنها تصویر کنیم. منجی که ما توصیف می‌کنیم از ابزارهای روز خبر ندارد و قرار است بساط آن را هم برهم زند. کودک و نوجوان امروز، با پیامبر و امامان جدیدی از جانب دیزنی و هالیوود آشنا می‌شود. از اواخر سال 2009 که دیزنی، سهام مارول را خرید و آن شرکت زیر مجموعه دیزنی شد، سناریوی دنیای ابرقهرمانی نوشته شد و برای عرصه عمومی خود را آماده کرد. تا قبل از خرید مارول از سوی دیزنی، تنها دو فیلم ابر قهرمانی از دنیای مارول در هالیود ساخته و اکران شده بود. بعد از این خرید مهم و تأثیرگذار بر دنیای سینما و حتی کودک و نوجوان، تا امروز 28 فیلم از «جهان ابر قهرمان‌ها»به اکران عمومی درآمده است و نام 10 فیلم در سایت مارول برای تکمیل آینده این جهان قرار گرفته است. با شروع به ساخت جهان ابرقهرمان‌ها از سوی مارول و دیزنی، شرکت سرگرمی دی سی نیز به شخصیت‌های کمیک‌هایش سر و سامان داد و آنها را در جهان دی سی مشغول به پیکار در «لیگ عدالت» کرد. رقابت بین این دو شرکت بزرگ ساخت ابرقهرمان‌ها برای جذب کودک و نوجوان و مخاطب جوان عاشق فانتزی سخت در جریان است. نوجوانان با توجه به تلاطم‌های جسمی-روحی و جهان آشفته خودشان به دنبال یک منجی و ابرقهرمان‌اند و این ابرقهرمان‌های مارول، فرا انسان‌هایی هستند که مانند نوجوان‌ها در زندگی عادی، دچار یک شکست شده و با تحمل رنج و گاه تجربه یک اتفاق ساده مانند نیش زدن یک عنکبوت به ابرقهرمان قصه زندگی خوش و زندگی هزاران نوجوان تبدیل می‌شود و این مفهوم را به نوجوان القا می‌کند که تو می‌توانی منجی زندگی خودت باشی و این قهرمان شدن را از درون خود شروع کنی. این از درون برخاستن‌ها، با توجه به معیارهای هالیوود و اخلاق ابرقهرمانی است که در کمیک‌ها و فیلم‌های مختلف هزاران بار به مخاطب نوجوان دیکته شده است و تنها با یک فرهنگ آن هم فرهنگ سازندگان این فیلم و کتاب‌ها سازگار است و آن را به مخاطب جهانی تحمیل و آنچه را خودشان دارند در نظرشان فاقد ارزش می‌کنند. در این بین ما شاهد رشد و خو گرفتن کودکان با این تیپ فیلم و سریال هستیم که در این 10 سال جز فیلم و بازی و سریال ابرقهرمانی در موضوع‌های مختلف، چیز دیگری ندیده‌اند و اگر بخواهیم با این کودکان درباره منجی و نجات دهنده دنیا صحبت کنیم، تصاویر زیادی از فیلم‌ها و جنگ‌های ابرقهرمانی و منجی در ذهنش دارد و با یک ذهنیت آماده نسبت به این مفهوم اما دستکاری شده به سراغ ما می‌آید. ما نیاز داریم ابتدا ذهنیت او را از مفهوم انتظار و منجی پاک کرده و سپس با توجه به فرهنگ، مذهب و ارزش‌های بومی خودمان این مفاهیم را برای او توضیح دهیم که کاری بس سخت و طاقت فرسا است. مفاهیم در مغز در ارتباط با یکدیگر شکل می‌گیرند و برای جای‌گذاری یک مفهوم جدید در ذهن کودک یا نوجوان شاید لازم باشد ما از چرخه شکل‌گیری و ایجاد این مفهوم در ذهن کودک آگاه شویم و سپس آن را به طور کامل پاک کنیم و حالا تعریف درست آن را برای او جا بیندازیم. آنچه گفتیم جز در فیلم‌های علمی-تخیلی رخ نمی‌دهد و هیچ کس قادر به انجام آن کار نیست. نیاز است از این مطلب آگاه باشید که اگر می‌خواهید مفاهیم ارزشمند مطابق با فرهنگ و مذهب خودتان، در جان و ذهن کودک و نوجوانتان شکل گیرد، یک داستان یا قصه اثرگذار بسازید و تمام حواس کودک را درگیر کنید. این مفاهیم در ارتباط با حواس کودک در بطن مغز او کدگذاری شده و بعدها با سایر داستان‌ها از بین نمی‌رود یا تغییر مفهوم نمی‌یابد. برای حفظ ارزش‌های فرهنگی و بومی خود چاره‌ای جز استفاده از ادبیات غنی و قدرت قصه پردازی خود ندارید. فعلاً قدرت رقابت با جهان ابرقهرمان‌ها را در عرصه‌های مختلف رسانه از جمله سینما، سریال، بازی و کمیک استریپ نداریم. اما می‌توانید از قدرت خیال برای ساخت قصه اثرگذار منجی عالم بشریت متناسب با فرهنگ خود استفاده کنید.
*نوعی از شبکه‌های اجتماعی اصطلاحاً Niche Social Networks نامیده می‌شوند. ما در فارسی معمولاً از شبکه‌های اجتماعی تخصصی برای توصیف آنها استفاده می‌کنیم. اگر چه در اینجا تخصص به معنای دانش تخصصی نیست. بلکه به این معنا است که یک شبکه، به گروه مشخص و محدودی از کاربران با علاقه مشخص اختصاص دارد. مثلاً discord , goodreads, behance, linkedin.