تحولاتی که انقلاب از سر گذراند
ریزش‌ها و رویش‌های انقلاب
دکترغلامرضا جمشیدیها
رئیس دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران
وقتی از پیروزی انقلاب اسلامی سخن به میان می‌آید، یکی از کانال‌ها و منابع مطالعاتی برای شناخت این پدیده، شعارهایی است که در جریان مبارزات علیه رژیم پهلوی سر داده می‌شد و اگر کاری مطالعاتی و تحلیل محتوایی از این شعار‌ها صورت گیرد، مشخص می‌شود که به رغم اینکه گروه‌های مختلفی در آن مقطع زمانی به مخالفت با رژیم پهلوی برخاسته بودند اما قاطبه مردم با انگیزه دینی در این مبارزات حضور می‌یافتند و شعارهای انقلاب، اساساً بن‌مایه دینی داشت و کسانی که در تظاهرات شرکت می‌کردند همگی با تحول روحی و ایمان قوی به خیابان‌ها می‌آمدند.
حضرت امام خمینی(ره) در این راستا و با تأکید بر این سطح از ایمان، در جلد ششم صحیفه خود چنین عنوان می‌کنند: «این تحول روحی توفیقی است که خداوند از عالم بالا به ما ارزانی کرده است.» واقعیت این است که رزمندگان هم با همین اعتقادات و تحولات روحی بود که راهی میدان نبرد شدند و به مقام شهادت رسیدند.
«مطالبات دینی» انقلاب اسلامی را رقم زد
اگرچه گروه‌های متفاوتی در جریان پیروزی انقلاب حضور داشتند اما انگیزه اصلی انقلاب، دینی بود. وجه مشترک افراد حاضر در صحنه انقلاب «ایمان» آنان بود. این نیروی عظیم، امروز هم در مردم ما وجود دارد که با نفس‌های پاک خود، بدون اینکه مزدی طلب کنند، پشت نظام ایستاده‌اند و در جریان اغتشاشات اخیر نیز همین حضور مردم بود که دست معاندان را رو کرد و مانع تحقق منویات آنان شد. قبل از سال 57 فضا مادی و در سکوت بود و کسی به انقلاب فکر نمی‌کرد. حضرت امام(ره) تنها متفکری بود که در این فضا، از انقلاب اسلامی حرف می‌زد و به این مهم باور داشت. بنابراین، وقتی ایشان تأکید می‌کنند که پیروزی انقلاب، لطف خداوند بوده است، چیزی دور از منطق نیست. آنچه که در زمان حضرت امام خمینی(ره) رخ داد «پیوند گذشته با حال» بود. در واقع، کربلا به زمان خودش منحصر نشد. پیش از آن، وقتی از کربلا حرف می‌زدیم، نگاه‌مان به این رخداد، تاریخی بود و واقعه همانجا و در آن مقطع زمانی دفن می‌شد. اما در انقلاب اسلامی، واقعه کربلا استمرار یافت و هنوز هم ادامه دارد و به عنوان یکی از دستاوردهای انقلاب قابل اعتنا است.
نگاه انسان‌شناختی حضرت امام(ره)
انسان جدیدی را به دنیا معرفی کرد
دستاورد دیگر انقلاب اسلامی ایران، نگاه انسان‌شناختی حضرت امام خمینی(ره) است. قبل از انقلاب، انسان به یک موجود مادی تقلیل داده می‌شد و نظام سلطه جهانی نیز بر طبل این مادی‌گرایی می‌کوبید و با تحقیر هویت ما، به اهداف خود جامه عمل می‌پوشاند. بی‌تردید بین تحقیر و سلطه رابطه هست، به همین دلیل اروپایی‌ها برای اینکه بتوانند سلطه داشته‌باشند، تحقیر می‌کردند و در این وضعیت، کسی متعرض به وضع موجود نبود. اما حضرت امام(ره)، انسان دیگری را به دنیا معرفی کرد که عقل در سر و عشق در قلب داشت و هم دانشمند و هم مؤمن بود. مقابله با شاه تنها مبارزه سیاسی نبود بلکه ابعاد فکری و فرهنگی هم داشت و «تشکیل حکومت اسلامی» هدف اصلی حضرت امام خمینی(ره) در انقلاب بود چون ایشان اساساً به «اصلاح از بالا» باور داشتند. همانگونه که طبیعت انسان تغییر می‌کند، طبیعی است انقلاب هم تغییر کند. بنابراین برای «تداوم اندیشه انقلاب» باید به این «تغییر» حساس بود و از ایمان خود مراقبت کرد. بی‌تردید، انقلاب ما هم مثل دیگر انقلاب‌ها پس از پیروزی به مراقبت نیاز دارد. شاگردان اول انقلاب، شهید یا جانباز شدند. از این رو، کسانی که باقی مانده‌اند، باید نسبت به حفظ ایمان خود مراقبت کنند.
شهدا نخبگان جهان خلقت‌اند
انقلاب ما هم مثل بقیه انقلاب‌ها، ریزش داشته است اما در کنار ریزش، رویش هم داشته‌ایم. دلیل اینکه انقلاب تا امروز پابرجا مانده، نیت صادق افراد آن بوده است. افرادی که در انقلاب بودند، نیتی جز رضایت خداوند نداشتند. امروز هم مردم ما چنین هستند و ایمانشان به اسلام، فرادولتی است. این ایمان از جای دیگری سرچشمه می‌گیرد که باید قدردان آن بود و آن شهدا هستند؛ شهدا نخبگان جهان خلقت‌اند.