عربستان در جست‌و‌جوی راهی آبرومندانه برای خروج از باتلاق جنگ یمن است
بن سلمان در مهلکه بی‌پایان یمن
سودای بی‌فرجام بن سلمان که با آرزوهای بسیاری وارد جنگ یمن شده بود، در یک سال اخیر خود را در گردابی می‌بیند که هر آن می‌تواند او را غرق کند
حسین فاطمی
خبرنگار
8 سال از تجاوز ائتلاف عربی به خاک یمن گذشت و در آستانه ورود به نهمین سالگرد این تجاوز در 25 مارس/ششم فروردین ماه هستیم. اگر چه در برهه‌هایی ریاض با نمایش‌های دیپلماتیک به دنبال برقراری یک صلح و آتش بس نمادین با هدف ترمیم چهره تخریب شده خود به واسطه انبوهی از جنایات بوده است، اما این تجاوز و جنگ همچنان ادامه دارد. طبق برخی آمارها تجاوز عربستان و امارات به یمن تا پایان سال 2021، در مجموع حدود 126 میلیارد دلار خسارت به همراه داشته است. در همین حال طبق گزارش سازمان ملل متحد، 80 درصد مردم یمن اکنون به کمک‌های بشردوستانه نیاز دارند.
همچنین سازمان حقوق زنان و کودکان «انتصاف» گزارش داد که تا پایان فوریه 2023، تعداد کودکان و زنان یمنی قربانی حملات امریکا و عربستان سعودی از 13 هزار و 482 کشته و زخمی گذشت. این سازمان در گزارشی درباره حملات ائتلاف متجاوز علیه کودکان و زنان یمنی در دو هزار و 900 روز، اعلام کرد تعداد قربانی‌های زن و کودک به شش هزار و 328 نفر رسیده است که دو هزار و 440 نفر آنان زن و سه هزار و 888 نفر آنان کودک هستند. این در حالی است که تعداد زنان و کودکان مجروح نیز به هفت هزار و 154 نفر رسیده است که دو هزار و 866 نفر آنان زن و چهار هزار و 288 نفر آنان کودکند.
این گزارش حاکی است که بیش از هشت میلیون زن و دختر در یمن در سال کنونی نیازمند خدماتی هستند تا جانشان نجات یابد. تعداد آوارگان یمنی نیز به پنج میلیون و 159 هزار و 560 نفر شامل 740 هزار و 122 خانوار رسیده است که نیمی از آنها زن و کودک هستند.
این گزارش در عین حال متذکر می‌شود که در نبود سرپناه مناسب، امنیت زنان و دختران آواره به دلیل نداشتن حریم خصوصی در معرض تهدید است. این در حالی است که آنان به خدمات اولیه دسترس ندارند و بشدت در معرض آسیب و خشونت قرار می‌گیرند. در این گزارش آمده است که از هر سه خانواده آواره، یک خانواده را زنان سرپرستی می‌کنند و دخترانی که 21 درصد این خانواده‌ها را سرپرستی می‌کنند، زیر 18 سال هستند. طبق این گزارش، اقدامات تجاوزکارانه نیروهای متجاوز در ساحل غربی 696 مورد شامل 132 جنایت تجاوز جنسی و 56 جنایت آدم ربایی بوده است و این در حالی است که این اقدامات در استان‌های جنوبی بویژه عدن 443 مورد تجاوز جنسی بوده است.
از نظر آموزشی نیز این گزارش حاکی است که از حدود 10.6 میلیون کودک یمنی در سن مدرسه (6 تا 17 سال)، دست کم دو میلیون و 400 هزار کودک از تحصیل بازمانده‌اند. بر اساس این گزارش، ممکن است تعداد کودکانی که با وقفه تحصیلی روبه‌رو هستند، به شش میلیون نفر برسد و در همین حال 8.1 میلیون کودک در سراسر یمن نیازمند کمک آموزشی فوری هستند.
ریاض در خوف و رجای صلح برای 2023
تجاوز یمن در آستانه ورود به نهمین سال به روشنی گویای آن است که به یک جنگ فرسایشی تمام عیار بدل شده است. به همین دلیل عربستان سعودی خود را در باتلاقی می‌بیند که تقریباً اقتصاد، سیاست، دیپلماسی و حتی امنیتش را تحت‌الشعاع قرار داده است. با این همه فعلاً اراده جدی برای پایان تجاوز از جانب سعودی‌ها وجود ندارد. البته اخبار ضد و نقیضی پیرامون مذاکرات پنهان مطرح است. در همین باره خبرگزاری آسوشیتدپرس امریکا 17 ژانویه سال‌جاری میلادی/ 27 دی در گزارشی از آغاز مذاکرات محرمانه عربستان سعودی و انصارالله یمن خبر داد و مدعی شد که عربستان نقشه راهی برای پایان جنگ در یمن ارائه کرده است. آنگونه که محتمل است عربستان سعی دارد با استفاده از کارت چین و روسیه، ایران و حوثی‌ها را به منظور پرهیز از تشدید تنش‌ها متقاعد کنند. از این رو سفر شی جین پینگ به عربستان و نیز همراهی ریاض با مسکو در توافقات اوپک پلاس در همین راستا قابل ارزیابی است.
تلاش‌های ناموفق صلح در 2022
در حالی عربستان از آغاز سال‌جاری میلادی و طی دو ماه اخیر خواهان اجرای مذاکرات چراغ خاموش و برقراری آتش بس است که پیش‌تر هم تلاش‌هایی برای پایان دادن به تجاوزعربستان در خاک یمن صورت گرفته بود. در همین راستا سال 2022 هم سعی شد توافق صلحی موقت برای خاتمه این جنگ و برنامه‌ریزی برای آتش بس دائمی شکل گیرد. پیرو این تلاش‌ها و پس از نامه‌نگاری شورای همکاری خلیج فارس با طرفین منازعه در یمن قرار شد در روزهای ۲۹ مارس تا ۷ آوریل سال 2022، ریاض میزبان گفت‌و‌گوهای یمنی- یمنی باشد. گروندبرگ، نماینده ویژه سازمان ملل در امور یمن از توافق طرف‌های درگیر در یمن برای آتش بس دو ماهه خبر داد. بر اساس این طرح همه عملیات‌های نظامی در یمن به مدت دو ماه متوقف، فرودگاه صنعا به روی برخی پروازهای بین‌المللی باز و کشتی‌های حامل مشتقات نفتی اجازه پهلوگرفتن در بندر الحدیده را خواهند داشت.
در همین برهه این گزاره مطرح بود که مقاومت گسترده یمنی‌ها در برابر تحریم‌های فلج کننده ائتلاف سعودی و هدف قرار گرفتن تأسیسات حیاتی در امارات و سعودی موجب تعجیل کشورهای عربی برای پذیرش پیشنهاد آتش بس از سوی سازمان ملل شده باشد. اما در نهایت اخبار منتشر شده نشان از نقض مستمر این توافق از سوی نیروهای ائتلاف بین‌المللی و متحدان آنها حکایت داشت. در تلاش دیگری در اوایل آوریل ۲۰۲۲، سعودی‌ها و انصارالله پس از توافق بر سر آتش‌بس، مذاکرات جدی در عمان برای پایان جنگ هفت ساله و رسیدن به نقطه صلح آغاز کردند. در این مذاکرات خالد بن سلمان معاون وزیر دفاع و مسئول مذاکرات یمنی در سفری غیر رسمی وارد عمان شد تا مذاکرات غیر رسمی با دولت نجات ملی را دنبال کنند.
با ورود به ماه ژوئن طرفین منازعه در جنگ یمن با تمدید یک دوره دو ماهه دیگر به توافق رسیدند و همزمان با اتمام مذاکرات گروندبرگ در عدن و سفر او به عمان برای مذاکره با هیأت انصارالله، شورای ریاستی مورد حمایت عربستان از رضایت خود نسبت به تمدید توافق آتش‌بس برای یک دوره دو ماهه دیگر خبر داد. با این حال باز هم واقعیت‌های میدانی گویای آن بود که عربستان خیال صلح ندارد، چرا که ائتلاف سعودی در ۱۰ روز ابتدایی از سومین دور تمدید آتش‌بس یعنی از سوم آگوست تا جمعه، دوازدهم آگوست ۱۵۶۸ بار آتش‌بس را نقض کرد. در عین حال عربستان طی فاصله زمانی چهار ماه از زمان آغاز آتش‌بس یمن در دوم آوریل (سیزدهم فروردین) تا دوم ماه آگوست 2022، بیش از ۲۴ هزار بار آن را نقض کرد. مجموع نقض آتش‌بس به دست ائتلاف سعودی از دوم آوریل تا ۱۲ آگوست حدود ۲۵۵۷۶ بار بوده است. در همین باره هم وزارت بهداشت دولت نجات ملی یمن اعلام کرد که تعداد قربانیان نقض آتش‌بس در یمن از زمان آغاز آتش‌بس پیشنهادی سازمان ملل متحد به ۳۱ کشته و ۳۵۶ زخمی رسیده که بیشتر آنها مرتبط با نقض‌های آتش‌بس در مرزهای استان صعده بوده است.
از همین روست که مجموعه تلاش‌های سال 2022 برای شکل‌گیری آتش‌بس در یمن با نقض مکرر آن توسط ائتلاف سعودی تقریباً از بین رفت. با در نظر گرفتن این نکته مهم اگر وضعیت «نه صلح و نه جنگ» از جانب عربستان در سال جدید میلادی هم ادامه یابد یک تهدید، هم برای خود سعودی‌ها و هم منطقه محسوب می‌شود.
بــــرش
به باور ناظران، گفت‌و‌گوها میان ریاض و صنعا با توجه به نبود آتش بس رسمی از زمان پایان آتش بسی که با میانجیگری سازمان ملل اجرا شد، در سایه آرامشی شکننده در حال پیگیری است. در همین باره این احتمال مطرح است که ریاض نقشه راهی را برای پایان جنگ در یمن تدوین کرده که به صورت مرحله‌ای است و مورد تأیید سازمان ملل و امریکا نیز است و بازگشایی فرودگاه صنعا و کاهش محاصره تحمیلی بر شهر حدیده را شامل می‌شود. این در حالی است که واقعیت‌های میدانی کماکان مؤید تداوم تجاوزعربستان است، چنانکه اتاق عملیات هماهنگی در الحدیده یمن تنها ظرف یک روز در 13 اسفند/ 4 مارس از رصد 92 تجاوز نیروهای ائتلاف متجاوز در جبهه‌های ساحل غربی خبر داد.