زوزان نقشبندی
گروه اقتصادی

 درآمدهای نفتی همواره یکی از مهم‌ترین منابع تأمین بودجه دولت بوده‌اند، اما در لایحه بودجه سال ۱۴۰۵ با کاهشی قابل‌توجه مواجه شده‌اند؛ به‌طوری‌که میزان این درآمدها نسبت به سال قبل حدود ۷۰ درصد کاهش‌یافته است.  با نگاهی به واقعیت‌های صنعت نفت ایران که تحریم‌های گسترده یکی از مانع‌های اساسی فروش نفت کشور به‌حساب می‌آید، این پرسش مطرح می‌شود که آیا همین ارقام پیش‌بینی‌شده درآمدهای نفتی در بودجه سال آینده، باتوجه‌به شرایط داخلی و بین‌المللی، قابلیت تحقق دارند یا خیر.  منابع حاصل از نفت و میعانات در بودجه سال 1404 بالغ بر 604 هزار میلیارد تومان گنجانده شده بود که از این میزان، پیش‌بینی شده که 355 هزار میلیارد تومان تحقق پیدا کند. حالا و در لایحه بودجه سال آینده دولت منابع حاصل از نفت را به 263 هزار میلیارد تومان کاهش داده است. این رقم نسبت به سال 1404، 56 درصد کاهش پیدا کرده است و حتی نسبت به پیش‌بینی میزان تحقق درآمدهای نفتی در سال‌جاری نیز 26 درصد افت داشته است. اما این سؤال همچنان باقی است که آیا با وجود افت شدید منابع حاصل از صادرات نفت و میعانات، این درآمدها تأمین می شوند؟
 
 ایران راه‌های دورزدن تحریم‌ها را یاد گرفته است
 در همین راستا حسن مرادی، کارشناس اقتصادی و استاد دانشگاه، در گفت‌وگو با «ایران» به قابل تحقق شدن یا نشدن درآمدهای نفتی در بودجه سال آینده پرداخته و تأکید می‌کند که این ارقام بیش از آن‌که تضمین تحقق باشند، برآوردهایی مبتنی بر شرایط موجود محسوب می‌شوند. به گفته مرادی، هیچ پیش‌بینی اقتصادی نمی‌تواند با اطمینان صددرصدی همراه باشد، چرا که آینده همواره در معرض رویدادهای غیرمنتظره قرار دارد. او با اشاره به تجربه‌های گذشته توضیح می‌دهد که حتی در خوش‌بینانه‌ترین سناریوها نیز ممکن است  اتفاقات غیر اقتصادی  تمام محاسبات و برنامه‌ریزی‌های بودجه‌ای را بر هم بزند. از این منظر، ارقام درج‌شده در بودجه بیش از آن‌که تضمین تحقق باشند، برآوردهایی مبتنی بر شرایط موجود محسوب می‌شوند.  این کارشناس اقتصادی درعین‌حال معتقد است ایران در طول تاریخ خود نشان داده که توان عبور از شرایط سخت و بحرانی را دارد. او با یادآوری دوره‌هایی که کشور تحت شدیدترین فشارهای خارجی و حتی تهدیدهای نظامی قرار داشته، تأکید می‌کند که اقتصاد ایران به‌تدریج مسیرهایی برای کاهش اثر تحریم‌ها یافته است. به گفته مرادی، آنچه در ادبیات اقتصادی جهان از آن به‌عنوان «راه‌های دورزدن تحریم» یاد می‌شود، در عمل به تجربه‌ای انباشته برای کشور تبدیل شده که به‌مرورزمان کارآمدتر شده است.  مرادی همچنین به تغییرات مهم در نظم اقتصادی جهان اشاره می‌کند و معتقد است رفتارهای یک‌جانبه آمریکا و برخی کشورهای اروپایی، بسیاری از کشورهای درحال‌توسعه و بلوک شرق را به سمت همگرایی بیشتر سوق داده است. از نگاه او، گسترش پیمان‌های اقتصادی منطقه‌ای، تلاش برای کاهش وابستگی به دلار و استفاده از ارزهای ملی در مبادلات تجاری، نشانه‌هایی از تضعیف تدریجی هژمونی اقتصادی آمریکاست. این روند، به باور او، می‌تواند در میان‌مدت فرصت‌هایی تازه برای کشورهایی مانند ایران ایجاد کند.   در این چهارچوب، مرادی تأکید دارد که تنظیم‌کنندگان بودجه به‌خوبی از تبعات اغراق در برآورد درآمدها آگاه‌اند. به گفته او، کارشناسان و مدیران بودجه‌ای علاوه بر مسئولیت قانونی، نوعی تعهد اخلاقی و حرفه‌ای دارند که از بزرگ‌نمایی منابع درآمدی پرهیز کنند؛ چرا که چنین رویکردی در نهایت می‌تواند به کسری بودجه و آسیب به اقتصاد کشور منجر شود.
 
تحقق کامل درآمدها قابل تضمین نیست
 مرادی با تأکید بر اینکه تحقق کامل درآمدهای پیش‌بینی‌شده در بودجه قابل تضمین نیست، بیان می‌کند که موفقیت بودجه بیش از هر چیز به وجدان کاری، تخصص و تلاش مدیران و کارشناسان اقتصادی وابسته است. به اعتقاد او، پرهیز از گزافه‌گویی و پایبندی به واقع‌بینی در برنامه‌ریزی مالی، شرط اصلی کاهش خسارت‌های اقتصادی و عبور کم‌هزینه‌تر از شرایط پیچیده کنونی است.

 مقاومت بودجه در برابر شوک‌های بین‌المللی
 از سوی دیگر، این استاد دانشگاه معتقد است کاهش احتمالی درآمدهای نفتی لزوماً به معنای کاهش کل درآمدهای کشور نیست. او به ظرفیت‌های جایگزین از جمله افزایش تعامل اقتصادی با کشورهای همسایه، توسعه فروش فرآورده‌های نفتی، رشد گردشگری و تقویت همکاری‌های منطقه‌ای اشاره می‌کند و می‌گوید این منابع می‌توانند بخشی از افت درآمدهای نفتی را جبران کنند.