محدثه جعفری
گروه اجتماعی

 
چهار سال از اجرا شدن طرح «نجات فرزندان سقط» می‎گذرد و حالا بیش از 12 هزار جنین نجات یافته، متولد شدند و در این جهان نفس می‌کشند. براساس آمارهای وزارت بهداشت، از زمان اجرای پویش «نفس» بیش از 20 هزار انصراف از سقط عمدی به ثبت رسیده است. در حال حاضر تمام مراکز بهداشتی کشور بخش مشاوره ازدواج و باروری دارند و مراکز بهداشتی وضعیت بارداری مراجعان را بررسی می‌کنند؛ اطلاعات افرادی که باردار هستند در سامانه ملی باروری سالم ثبت و وضعیت مادر پیگیری می‌شود که اگر در روند پیگیری‌ها مراقبین سلامت متوجه شوند احتمال دارد زوجی اقدام به سقط جنین کنند؛ به آنها مشاوره می‎دهند. به گفته مسئولان وزارت بهداشت، در شش ماهه ابتدایی 1404 حدود 36 هزار و 819 سقط جنین ثبت شده که از این میزان فقط 636 مورد در بیمارستان انجام شده است. در میان این آمار، هزار و 100 مورد سقط عمدی بوده است.
طبق مطالعه علمی که در سال 1398 انجام شده است، بین 63 تا 73 درصد از موارد سقط در منزل انجام شده، 30 درصد سقط‌ها در مراکز سرپایی غیررسمی و فقط 5 درصد در بیمارستان‌ها اتفاق افتاده است. دکتر رضا سعیدی سرپرست مرکز جوانی جمعیت سلامت خانواده و مدارس وزارت بهداشت با اشاره به برنامه وزارت بهداشت برای آگاهی‌رسانی به مردم درباره سقط‌های غیرقانونی به «ایران» می‎گوید: «وزارت بهداشت برنامه‌های متنوعی برای آگاهی‌رسانی در مورد حرام بودن، عوارض پزشکی و روانشناختی سقط عمدی جنین اجرا می‌کند. تولید و توزیع رسانه‌های مولتی‌مدیا نظیر اینفوگرافی و موشن‌گرافی با تمرکز بر حرام بودن و عوارض سقط عمدی جنین برای مادر، همکاری و شرکت در برنامه‌های صدا و سیما برای تولید برنامه‌های تبیین سقط غیرقانونی و قبح سقط جنین عمدی، اجرای «پویش نفس» با همکاری سازمان تبلیغات اسلامی برای جلب حامیان جنین همچنین تهیه و ابلاغ بسته خدمتی حفظ حیات جنین که در قالب مشاوره انصراف از سقط است. یکی ‎دیگر از اقدامات راه‌اندازی سامانه تلفنی 24 ساعته 4030 و فعال‌سازی بیش از 200 پاسخگوی مشاور است. البته در این خصوص آموزش‎هایی برای پزشکان، ماماها، کارکنان بهداشت و درمان و مشاوران روانشناس فعال در شبکه بهداشت و درمان در خصوص روش‌های توجیه و ارائه مشاوره برای انصراف از سقط جنین در نظر گرفتیم که در حال اجرا شدن است.»

پویش نفس و جلوگیری از سقط جنین
او با بیان اینکه طبق بررسی‎‏های انجام شده، عمده دلایل سقط‌های غیرقانونی نخواستن فرزند بیشتر، بد موقع بودن بارداری و مشکلات اقتصادی است، توضیح می‎دهد: «برای جلوگیری از سقط جنین مجموعه‎ای تحت عنوان «پویش نفس» از 30 اردیبهشت سال 1400 شکل گرفت. این مجموعه متشکل از تیمی از متخصصان مرکز علوم پزشکی شامل پزشکان، پرستاران و ماماهاست که با نظارت بسیج جامعه پزشکی در مشهد تشکیل شد. پس از انعقاد تفاهمنامه بین وزارت بهداشت و سازمان بسیج جامعه پزشکی، با همکاری مراکز بهداشتی و پایگاه‌های سلامت، شعب خود را در شهرها و استان‌ها گسترش دادند. این مجموعه با هدف جلوگیری از سقط جنین‌های سالم، در سه حوزه فعالیت می‌کند. بخش اول شناسایی است که با همکاری مراکز بهداشتی و درمانی، مطب‌های متخصصان زنان و مامایی و همچنین درمانگاه‌های خصوصی و دولتی، مادرانی که قصد سقط فرزند سالم خود را دارند، شناسایی می‌شوند.»
سرپرست مرکز جوانی جمعیت سلامت خانواده و مدارس وزارت بهداشت با اشاره به بخش دوم پویش نفس که مرتبط به فرهنگ‌سازی است، می‎گوید: «برای این کار همایش‌هایی با موضوع نفس در سطح دانشگاه‌ها و دانشکده‌ها برای ارائه‌دهندگان خدمات بهداشتی و درمانی برگزار شد و جلسات آموزشی و توجیهی هم در فرهنگسراها، پایگاه‌های بسیج، مراکز روانشناسی، مساجد، هیأت‌ها و حسینیه‌ها در خصوص حفظ فرزند سالم برگزار کردیم. بخش سوم موضوع حمایت است. بعد از مراجعه مادران به مرکز، کارشناس علت و ریشه سقط را بررسی می‌کند. سپس جلسات مشاوره توسط مشاوران دوره‌دیده وزارت بهداشت برگزار می‌شود که اغلب منجر به تغییر تصمیم مادر می‎شود. این حمایت‌ها رایگان است و در موارد مشکلات اقتصادی، بسته‌های حمایتی تهیه شده و خانواده به مراکز پزشکی، آزمایشگاهی، سونوگرافی و داروخانه‌های تحت پوشش دانشگاه به صورت رایگان معرفی می‌شود. همچنین مجموعه تلاش می‌کند تا پس از زایمان نیز همراه خانواده باشد.»
به گفته سعیدی، سامانه برنامه کاربردی آموزش‌های هنگام ازدواج (اپ هم‌نفس) در مراکز خدمات جامع سلامت ازدواج، مبنی بر دسترسی یکپارچه، آسان و ارزان زوجین در شرف ازدواج به خدمات حین ازدواج هم در حال راه‌اندازی است.
اگر از سقط‌های غیرقانونی جلوگیری شود، نرخ باروری کل به عدد 2.5 می‌رسد که در قانون برنامه توسعه هفتم مصوب شده است. دکتر سعیدی با اشاره به معرفی گروه جهادی پیشگیری از سقط حسنا به سه دانشگاه علوم پزشکی تهران، شهید بهشتی و ایران توضیح می‎دهد: «جهادگران حامی فرزندآوری، مادرانی دغدغه‌مند هستند که برای مبارزه با مسأله سقط جنین، حرکتی جهادی آغاز کرده‌اند تا مانع قتل جنین‌هایی شوند که والدین‌شان به دلیل فقر مالی یا فرهنگی به دنبال پایان دادن به زندگی آنها هستند. در سال 1403، این گروه پس از معرفی پیشینه کاری خود به مرکز جوانی جمعیت وزارت بهداشت، به سه دانشگاه علوم پزشکی تهران، شهید بهشتی و ایران معرفی شد. آنها با همکاری معاونت بهداشت دانشگاه‌های علوم پزشکی، فعالیت خود را در سطح استان تهران گسترش داده و ساختارمند کردند. این گروه در سه حیطه شناسایی مادران و پدرانی که قصد سقط جنین دارند، فرهنگ‌سازی برای آنها و حمایت از این خانواده‌ها فعالیت می‌کند. براساس آمارهای موجود، از ابتدای شروع فعالیت مراکز نفس در سال 1400 تاکنون بیش از 20 هزار انصراف از سقط عمدی و بیش از 12 هزار تولد گزارش شده است.»

ایران جزو کشورهای برتر دنیا در کاهش مرگ و میر مادران باردار است
ایران توانسته نسبت مرگ و میر مادران از سال 2000 تا 2017 میلادی را در حدود 67 درصد کاهش دهد و از این نظر در بین کشورهای منطقه مدیترانه شرقی سازمان جهانی بهداشت رتبه اول را دارد. آمارها نشان می‎دهند، ایران در 40 سال گذشته در میزان مرگ و میر مادر باردار کاهش 10 برابری داشته است. حالا ایران یک پله بالاتر از کشور پردرآمدی مثل آمریکا قرار دارد. اما این موضوع تنها دستاورد این حوزه نبوده است. کاهش نرخ مرگ و میر نوزادان هم با اقدامات شایسته نظام سلامت که توسط نیروهای متخصص در کشور انجام شده دستاورد دیگری است که مورد توجه مجامع بین‌المللی قرار گرفته است. به طوری که نرخ مرگ و میر نوزادان از 150 در هر 1000 تولد در سال 1357 اکنون به 12 در 1000 تولد کاهش یافته‌ که موفقیت بزرگی محسوب می‌شود. دکتر سعیدی در این‎باره می‎گوید: «سلامت مادر همیشه از اولویت‌های اصلی سلامت در سطح جهان و نظام سلامت جمهوری اسلامی ایران است. ایران از کشورهای پیشرو در کاهش مرگ مادر باردار، به خصوص در دهه‌های 60 و 70 شمسی، است. فعالیت‌های عمده پس از انقلاب اسلامی از سال 1359 با گسترش مراقبت‌های اولیه آغاز شد. بررسی شاخص مرگ‌ومیر مادران باردار نشان می‌دهد که این شاخص از 123 در هر 100 هزار تولد زنده در سال 1368 به 22 در هر 100 هزار تولد زنده در سال 1403 رسیده است. این دستاورد با انجام زایمان ایمن (در مکان ایمن و توسط فرد دوره‌دیده) حاصل شده و ایران را در زمره کشورهای موفق قرار داده است. همچنین مراقبت‌های مادران از دوران پیش از بارداری، 8 بار مراقبت در دوران بارداری  و 3 نوبت مراقبت پس از زایمان به صورت رایگان در مراکز بهداشتی و پایگاه‌های سلامت ارائه می‌شود.»
به گفته او، اطلاعات مادران باردار در جمعیت تحت پوشش سامانه‌های سطح یک (پرونده الکترونیک) به وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ارسال می‌شود. پس از آزمون وسع و دهک‌بندی، دهک‌های 1 تا 3 توسط وزارت تعاون شارژ کالابرگ می‌گیرند.

افزایش آمار سزارین با وجود تلاش‎های نظام سلامت
سزارین‌هایی که بدون توصیه پزشک انجام می‌شود، نه تنها سلامت زنان را به خطر می‌اندازد، بلکه برای نوزادان و نسل آینده نیز می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند. میزان تولد نوزادان نارس حدود 10 درصد از موالید کشور است. سرپرست مرکز جوانی جمعیت سلامت خانواده و مدارس وزارت بهداشت با بیان اینکه تجربه‌های ناخوشایند زنان از زایمان طبیعی در زایمان‌های گذشته در افزایش سزارین نقش دارد به موضوع تشویق مادران به زایمان طبیعی اشاره می‎کند و می‎گوید: « در حال حاضر، درصد سزارین در کشور 57.5 درصد کل زایمان‌هاست که براساس برنامه‌ریزی‎های انجام شده باید سالی 5 درصد تا رسیدن به استاندارد جهانی کاهش یابد. این وزارتخانه اقداماتی هم برای کاهش آمار سزارین انجام داده است. مثل استفاده از روش‌های بی‌درد برای زایمان مانند اپیدورا، استفاده از روش‌های کاهش درد زایمان (طب مکمل) مانند ماساژ، گرما و سرما درمانی، استفاده از TENS و غیره، استفاده از همراه برای حمایت روحی و عاطفی از مادر، همچنین ابلاغ منشور کرامت مادری به منظور تکریم مادران از بارداری تا پس از زایمان.»