محبوبه ستارزاده
گروه علم و فناوری

تحقیقات جدید محققان دانشگاه MIT نشان می‌دهد رژیم غذایی پرچرب که غالباً منجر به التهاب و تجمع چربی در کبد و بروز بیماری کبد چرب می‌شود، می‌تواند سلول‌های این عضو حیاتی بدن را در درازمدت مستعد ابتلا به سرطان کند. اعضای این تیم پژوهشی دریافتند سلول‌های بالغ کبد، در پاسخ به یک رژیم غذایی پرچرب، به حالت نابالغ و شبیه سلول‌های بنیادی بازمی‌گردند تا از شرایط استرس‌زای ناشی از این رژیم، جان سالم به در ببرند. اما نکته اینجاست که این استراتژی، شاید در کوتاه‌مدت بتواند به این عضو بدن کمک کند تا از مشکلات ناشی از چرب شدن رهایی یابد ولی در درازمدت، احتمال سرطانی شدن سلول‌های کبد را افزایش می‌دهد.

بقای سلول به قیمت افزایش تومورزایی
«الکس کی. شالک»، عضو مؤسسه تحقیقات یکپارچه سرطان کخ در MIT می‌گوید:«اگر سلول‌ها مجبور شوند بارها و بارها با یک عامل استرس‌زا مانند رژیم غذایی پرچرب مقابله کنند، هرچند برای زنده ماندن کارهایی انجام می‌دهند اما قیمت این بقا، افزایش حساسیت به تومورزایی است.»
او ادامه می‌دهد:«ما در مطالعه جدید، تلاش کردیم بفهمیم هنگام قرار گرفتن کبد در معرض رژیم غذایی پرچرب، چه اتفاقی در سلول‌های این عضو می‌افتد یا هنگام پاسخ کبد به این استرس طولانی‌مدت، کدام ژن‌ها روشن یا خاموش می‌شوند.» برای انجام این تحقیق، موش‌ها با رژیم غذایی پرچرب تغذیه شدند و محققان، توالی‌یابی RNA سلول‌های کبدی آنها را در زمان‌های کلیدی و به موازات پیشرفت بیماری کبد، انجام دادند. به این ترتیب موفق شدند تغییرات ژنی را به موازات پیشرفت بیماری، از التهاب کبد موش‌ها گرفته تا زخم‌های بافتی و در نهایت سرطان، رصد کنند. پژوهشگران دریافتند رژیم غذایی پرچرب در مراحل اولیه پیشرفت بیماری، «هپاتوسیت‌ها» به‌عنوان فراوان‌ترین نوع سلول کبد را وادار به فعال کردن ژن‌هایی می‌کند که علاوه بر کمک به زنده ماندن سلول‌ها در محیط استرس‌زا، احتمال تکثیر آنها را نیز افزایش می‌دهد. اما مشکل اینجاست که این رژیم غذایی در عین حال، برخی ژن‌ها از جمله ژن‌های مربوط به ساخت آنزیم‌های متابولیک و پروتئین‌های حیاتی برای عملکرد طبیعی هپاتوسیت‌ها را غیرفعال می‌کند.
مطالعه روی موش‌ها نشان داد برخی از این تغییرات بلافاصله اتفاق می‌افتند، در حالی که برخی دیگر از جمله کاهش تولید آنزیم متابولیک، بتدریج و در مدت زمان طولانی‌تری تغییر می‌کنند. در نهایت تقریباً تمام موش‌های دارای رژیم غذایی پرچرب، به سرطان کبد مبتلا شدند. محققان همچنین چندین ژن را شناسایی کردند که به نظر می‌رسد می‌توانند بازگشت سلول‌های بالغ کبد به سلول‌های نابالغ را کنترل ‌کنند. به باور آنها، این یافته می‌تواند به تأثیر داروها در جلوگیری از رشد تومور در بیماران پرخطر کمک کند. در حالی که این مطالعه در حال انجام بود، دارویی که یکی از این ژن‌ها را هدف قرار می‌دهد، برای درمان نوع شدیدی از بیماری کبد چرب غیرالکلی به نام فیبروز MASH تأیید شد. همچنین محققان به دنبال این مطالعه، قصد دارند بررسی کنند که آیا می‌توان با بازگشت به رژیم غذایی کم‌چرب یا مصرف داروهای کاهش وزن، تغییراتی را که در پاسخ به رژیم غذایی پرچرب رخ می‌دهد، معکوس کرد یا خیر.

روند 20 ساله سرطان کبد
پس از اینکه محققان این تغییرات را در موش‌ها شناسایی کردند، به دنبال کشف این موضوع بودند که آیا ممکن است در بیماران انسانی مبتلا به بیماری کبد، اتفاق مشابهی رخ دهد یا خیر. برای انجام این کار، آنها داده‌های نمونه‌های بافت کبد برداشته شده از بیماران در مراحل مختلف بیماری را تجزیه و تحلیل کردند. آنها همچنین بافت کبد بیمارانی را که هنوز به سرطان  مبتلا نشده بودند نیز بررسی کردند. این مطالعات، الگوی مشابه با موش‌ها را نشان داد؛ یعنی با گذشت زمان و به موازات افزایش تغییر ژن‌های مرتبط با حالت‌های نابالغ، بیان ژن‌های مورد نیاز برای عملکرد طبیعی کبد کاهش یافت.
در حالی که موش‌های این مطالعه در عرض یک سال یا بیشتر به سرطان مبتلا شدند، محققان تخمین می‌زنند در انسان، این فرآیند احتمالاً در مدت زمان طولانی‌تری و حدود 20 سال رخ می‌دهد. این مدت بسته به رژیم غذایی و سایر عوامل خطرزا مانند مصرف الکل یا عفونت‌های ویروسی، در افراد متفاوت خواهد بود.