اثربخشی ابزارهای نظارتی بازار سرمایه بر رفتار سرمایهگذاران بررسی شد
نوبت بازنگری در شیوه شفافسازی بورس
والا صنیعزاده
دانشجوی دکترای اقتصاد
در سالهای اخیر، پیچیدهتر شدن ساختار بازارهای مالی و افزایش نقش اطلاعات در تصمیمگیریهای اقتصادی، توجه نهادهای ناظر را بیش از گذشته به ضرورت مداخله هدفمند و هوشمندانه در بازار سرمایه معطوف کرده است. در چنین شرایطی، حجم قابلتوجهی از تصمیمهای سرمایهگذاران نهتنها بر پایه تحلیلهای بنیادی و منطقی، بلکه تحت تأثیر نحوه و زمان انتشار اطلاعات شکل میگیرد. نظریههای مالی کلاسیک بر این فرض استوارند که سرمایهگذاران کاملاً عقلایی رفتار میکنند و تصمیمات آنان بر اساس بررسی همهجانبه اطلاعات و با هدف بیشینهسازی منافع اتخاذ میشود. اما تجربههای عملی و پژوهشهای رفتاری نشان دادهاند که این فرض همیشه برقرار نیست و در بسیاری موارد، نوسانات اطلاعاتی و ابهامهای موجود در بازار، موجب بروز رفتارهای احساسی، هیجانی یا تقلیدی میشود. از این منظر، کیفیت سازوکارهای افشا، نحوه اطلاعرسانی و میزان شفافیت بازار، نقشی اساسی در هدایت رفتار اقتصادی افراد دارد و ناکارآمدی این سازوکارها میتواند زمینهساز بروز تصمیمهای نادرست و زیانبار شود.
همزمان با افزایش اهمیت اطلاعات، نقش نهادهای نظارتی در تضمین سلامت جریان دادهها و ایجاد محیطی قابلاتکا برای تصمیمگیری بیش از پیش حیاتی شده است. نهادهای ناظر بازار سرمایه از ابزارهایی مانند برگزاری کنفرانسهای خبری، انتشار انواع اطلاعیههای شفافسازی یا اعمال توقف نماد معاملاتی استفاده میکنند تا با کاهش عدم تقارن اطلاعاتی و جلوگیری از نوسانات غیرمنطقی، به ثبات بازار کمک کنند. با این حال، پرسش مهمی شکل میگیرد: آیا این ابزارها واقعاً به هدف خود میرسند و رفتار سرمایهگذاران را تحت تأثیر قرار میدهند؟ یا آنکه به دلیل محدودیتهای ساختاری، ضعف در سواد مالی سرمایهگذاران و ناکارآمدی سیستم اطلاعرسانی، اثر این ابزارها کمتر از حد انتظار است؟
این پرسشی است که حدیث جوانمرد، دکتر احمد خدامیپور و دکتر امید پورحیدری در پژوهشی که در سال ۱۴۰۳ در «نشریه چشمانداز مدیریت مالی» منتشر شده، به دنبال پاسخ دادن به آن بودهاند. جامعه آماری این تحقیق شامل تمامی شرکتهای پذیرفتهشده در بورس تهران طی سالهای ۱۳۹۴ تا ۱۴۰۱ است که از بین آنها نمونهای شامل ۱۴۰ شرکت انتخاب شدهاند و دادهها با روش مطالعه رویداد و آزمون t زوجی مورد تحلیل قرار گرفتهاند. تمرکز اصلی پژوهش بر چهار نوع از الزامات نظارتی بوده است: برگزاری کنفرانس خبری، انتشار اطلاعیه شفافسازی درباره شایعه، اطلاعیه شفافسازی درباره نوسان قیمت سهام و توقف نماد معاملاتی.
شواهد استخراجشده از دادهها نشان میدهد که همه ابزارهای نظارتی سازمان بورس اثر یکسانی بر رفتار سرمایهگذاران ندارند. بر اساس نتایج، برگزاری کنفرانس خبری و انتشار اطلاعیههای شفافسازی درباره شایعات نتوانستهاند موجب تغییر معنادار در حجم معاملات پیش و پس از انتشار شوند؛ موضوعی که بیانگر عدم تأثیرگذاری این نوع ابزارهای اطلاعاتی بر تصمیمگیری سرمایهگذاران است. از سوی دیگر، دو رویداد مهم یعنی انتشار اطلاعیه شفافسازی درباره نوسان قیمت سهام و توقف نماد معاملاتی، توانستهاند تغییر معناداری در رفتار معاملاتی ایجاد کنند. این تفاوت معنادار نشان میدهد، سرمایهگذاران نسبت به اطلاعاتی که مستقیماً به قیمت یا جریان نقدی سهم مرتبط است واکنش بیشتری نشان میدهند و سازوکارهایی که مستقیماً به کنترل نوسانات شدید قیمت مربوط میشوند، تأثیر واقعیتری بر رفتار بازار دارند.
نویسندگان این پژوهش، ناکارایی سیستم اطلاعرسانی و ضعف سواد مالی بخش بزرگی از سرمایهگذاران را از مهمترین دلایل ناکامی برخی سازوکارهای نظارتی میدانند. در فضایی که بسیاری از فعالان بازار درک دقیقی از محتوای اطلاعیهها و کنفرانسهای خبری ندارند، طبیعی است که واکنشها بیشتر بر پایه تغییرات قیمت و سیگنالهای مستقیم شکل گیرد. از سوی دیگر، سرمایهگذاران خرد غالباً به دادههای روشن و قابل مشاهده مانند قیمت، بازده یا وضعیت معاملات توجه میکنند و کمتر به تحلیل محتوای کیفی اخبار میپردازند.
به همین دلیل، نتایج این تحقیق برای سیاستگذاران بازار سرمایه هشداردهنده است. یافتهها نشان میدهد که برای افزایش کارایی سازوکارهای نظارتی، تنها انتشار اطلاعات کافی نیست، بلکه لازم است کیفیت، دسترسپذیری و فهمپذیری اطلاعات برای سرمایهگذاران بهبود یابد. تقویت نظامهای اطلاعرسانی، بازنگری در ابزارهای نظارتی و ایجاد سازوکارهای ارزیابی اثربخشی، میتواند گامی مهم برای کاهش تصمیمگیریهای هیجانی و محافظت از سرمایهگذاران خرد باشد.
این پژوهش تأکید میکند که سازمان بورس و شرکت بورس تهران میتواند با بازنگری در مقررات و نحوه اطلاعرسانی، مقرراتی کارآمدتر و همسو با ظرفیت تحلیل فعالان بازار تدوین کنند. در چنین شرایطی است که ابزارهای نظارتی میتوانند نقش واقعی خود را در کنترل نوسانات، بهبود شفافیت و ارتقای تصمیمگیری سرمایهگذاران ایفا کنند.
منبع: جوانمرد، ح؛ خدامیپور، ا؛ و پورحیدری، ا. (۱۴۰۳). اثربخشی تصمیمگیری سرمایهگذاران از الزامات قانونگذارانه در بازار سرمایه. چشمانداز مدیریت مالی، ۱۴(۴۵)، ۹-۳۶.
