سیاست بیطرفی ترکمنستان و اهمیت آن برای جمهوری اسلامی ایران
علی مجتبی روزبهانی
سفیر جمهوری اسلامی ایران در ترکمنستان
در آستانه سفر جناب آقای دکتر پزشکیان رئیس محترم جمهوری اسلامی ایران به ترکمنستان جهت شرکت در مجمع بینالمللی صلح و اعتماد بینالمللی، در مطلب پیشرو نگاهی میاندازیم به راهبرد بیطرفی مثبت ترکمنستان در عرصه سیاست خارجی و مجامع بینالمللی و جایگاه این سیاست در روابط دوجانبه و همسایگی با کشورمان. سیاست «بیطرفی مثبت» ترکمنستان ستون اصلی سیاست خارجی این کشور است و برای ایران بهعنوان همسایه نزدیک، عاملی کلیدی در تضمین امنیت مرزی، همکاری انرژی و ثبات منطقهای محسوب میشود. ایران در طول روابط دوجانبه بارها از این سیاست حمایت کرده و دوستی تهران- عشقآباد را بهعنوان عامل توسعه مشترک دنبال کرده است. سیاست بیطرفی ترکمنستان که از دهه ۱۹۹۰ و پس از استقلال (به طور خاص از سال 1995) شکل گرفت، بهعنوان «بیطرفی مثبت» تعریف شده و بر عدم پیوستن به ائتلافهای نظامی، احترام به تمامیت ارضی همسایگان و مشارکت فعال در سازوکارهای بینالمللی مبتنی است. این رویکرد به ترکمنستان امکان داده تا در محیط ژئوپلیتیکی پیچیده، نقش میانجی و شریک اقتصادی بیطرف را ایفا کند. وضعیت بیطرفی ترکمنستان از سوی مجامع بینالمللی بهعنوان پایهای برای دیپلماسی صلحآمیز این کشور معرفی شده است. این رویکرد نهتنها به کاهش تنشهای منطقهای کمک کرده، بلکه زمینه را برای میزبانی و مشارکت در فرآیندهای گفتوگو و همکاریهای چندجانبه فراهم ساخته است. برای ایران، همسایهای با مرز طولانی و منافع مشترک در حوزه انرژی، تجارت، ترانزیت و امنیت، ثبات ناشی از بیطرفی ترکمنستان اهمیت راهبردی دارد. این سیاست به کاهش خطرات نظامی در مرزها، تسهیل همکاریهای گازی و جلوگیری از گسترش ناامنیهای منطقهای کمک میکند. همچنین همکاریهای مرزی در مقابله با قاچاق مواد مخدر و تروریسم از افغانستان، در چهارچوب اعتماد متقابل و احترام به بیطرفی تقویت شده است.
طی سالهای اخیر مقامات ایرانی بارها از ابتکارات صلحآمیز و سیاست بیطرفی ترکمنستان در مجامع بینالمللی حمایت کردهاند و در مقابل ترکمنستان نیز یکی از حامیان اصلی مواضع جمهوری اسلامی ایران در منطقه و جهان بوده است. این حمایتهای متقابل در قالب توافقهای دوجانبه اقتصادی، فرهنگی و سیاسی تجلی یافته است؛ دیدارها و امضای تفاهمنامهها نشاندهنده تمایل تهران به تقویت روابط مبتنی بر احترام متقابل و ثبات منطقهای است.
دوستی ایران و ترکمنستان میتواند بهعنوان موتور توسعه منطقهای عمل کند: همکاری در حوزه انرژی (انتقال گاز و پروژههای زیرساختی)، تجارت مرزی، حملونقل، ترانزیت و تبادلات فرهنگی، ظرفیتهای اقتصادی و اجتماعی را افزایش میدهد و به کاهش وابستگی به بازیگران خارجی کمک میکند. از سوی دیگر، هماهنگی در مسائل امنیتی و دیپلماتیک، فضای امنتری برای سرمایهگذاری و پروژههای مشترک فراهم آورده است.
سیاست بیطرفی ترکمنستان یک انتخاب راهبردی با پیامدهای مثبت برای ثبات منطقهای است و حمایت ایران از این سیاست نهتنها نشاندهنده همسویی منافع امنیتی و اقتصادی، بلکه پایهای برای توسعه همکاریهای پایدار میان دو کشور است.
ترکمنستان سال 2025 را به مناسبت سیامین سالگرد اعلام بیطرفی خود در سازمان ملل متحد، به عنوان «سال بینالمللی صلح و اعتماد» اعلام نموده است. در چهارچوب این ابتکار، میزبانی مجموعهای از رویدادهای بینالمللی از جمله «مجمع بینالمللی صلح و اعتماد» را برنامهریزی کرده است. این رویداد در 21 آذرماه در عشقآباد برگزار خواهد شد. برگزاری چنین رویدادی میتواند نقش ترکمنستان در دیپلماسی صلحآمیز و تقویت جایگاه بیطرفی مثبت را برجسته کند و فرصتهایی برای گفتوگوهای منطقهای درباره امنیت، همکاریهای اقتصادی و اعتمادسازی فراهم آورد. این مجمع میتواند برای کشورهای همسایه و بازیگران منطقهای، بستری برای تبادل دیدگاهها و توسعه همکاریهای چندجانبه باشد.
سفر رئیس جمهوری اسلامی ایران به عشقآباد جهت شرکت در این مجمع که با حضور مقامات عالیرتبه از سراسر جهان برگزار خواهد شد، نشانگر توجه ویژه به جایگاه همسایگی ترکمنستان و حمایت از سیاست اصولی بیطرفی این کشور در عرصه منطقهای و بینالمللی است. از سوی دیگر فرصت ملاقات با مقامات کشورها و سازمانهای بینالمللی حاضر در این رویداد، زمینه مناسبی برای دیپلماسی چندجانبه و بیان مواضع اصولی جمهوری اسلامی ایران است. پیگیری توافقات دوجانبه و رایزنی در مورد مسائل جاری بینالمللی با مقامات ترکمنستان از دیگر اهداف این سفر است. بدون تردید تقویت کانالهای دیپلماتیک، توسعه پروژههای مشترک انرژی و افزایش تبادلات مردمی میتواند این دوستی را به نفع کل منطقه تعمیق بخشد.
