خشک ترین پاییز در ۵۰ سال اخیر را تجربه می کنیم
آبان بدون باران در ۲۱ استان کشور
۲۱ استان کشور، از تهران و اصفهان تا خوزستان و کرمانشاه، تا ششم آبان ماه ، هنوز حتی یک میلیمتر هم باران به خود ندیدهاند. ارتفاع کل بارشها از ابتدای مهر تا ۲۵ این ماه تنها ۱.۹ میلیمتر بوده است؛ بیش از ۶۵ درصد کمتر از میانگین بلندمدت و بیش از ۵۲ درصد کاهش نسبت به سال گذشته. کارشناسان هشدار میدهند این یکی از خشکترین پاییزهای چند دهه اخیر بوده و گرمای بالاتر از نرمال، تبخیر منابع آبی را تشدید کرده است. شاخصهای رسمی شرکت مدیریت منابع آب ایران و سازمان هواشناسی کشور، چهرهای نگرانکننده از سال آبی ۱۴۰۴-۱۴۰۵ نشان میدهد؛ فصلی که نهتنها کمبارش بلکه یکی از خشکترین پاییزهای چند دهه اخیر به شمار میآید.
اکنون سدهای کشور در آستانه بحران قرار گرفتهاند. ورودی آب به مخازن تا ۲۶ مهر تنها ۷۸۰ میلیون مترمکعب بوده و حجم ذخیره آب ۲۴ درصد کاهش یافته است. از تکاپوی کشاورزان برای کشت پاییزه هم چندان خبری نیست. در استانهای غربی و فلات مرکزی، فصل کشت پاییزه هنوز آغاز نشده و رودخانهها و منابع آبی در بسیاری از مناطق در آستانه خشکی کامل قرار دارند. حتی شمال کشور که معمولاً پاییز پرباری دارد، کاهش ۳۹ تا ۴۲ درصدی بارش را تجربه کرده و تنها گلستان با ۷ درصد افزایش، اندکی امید ایجاد کرده است.
مدلهای پیشبینی نیز خبر از خشکی ادامهدار میدهند؛ بارشهای پراکنده طی روزهای باقیمانده پاییز تنها در شمال کشور و بخشهایی از آذربایجانها محتمل است و سایر مناطق تا اوایل زمستان همچنان در خشکی خواهند ماند.
یکی از خشکترین پاییزهای ایران در حال رقم خوردن است
«احد وظیفه»، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور در این زمینه در گفتوگو با «ایران» از چشمانداز ناخوشایند پاییز امسال خبر داده و میگوید:«در حال حاضر وارد ششمین سال خشکسالی شدهایم و از نظر بارندگی، وضعیت کشور بسیار نامطلوب و دما نیز بالاتر از نرمال قرار دارد. این 2 عامل در کنار هم، شرایط را برای اقلیم کشور مخربتر کردهاند.»
وی میافزاید:«بررسی آمارهای ۴۰ تا ۵۰ سال گذشته نشان میدهد پاییز امسال در میان دورههای کمبارش، جزو استثناهاست. دمای هوا نیز در بسیاری از مناطق کشور فراتر از حد معمول بوده و همین گرمای اضافه، موجب افزایش تبخیر و کاهش بیشتر منابع آبی شده است.»
بارندگی صفر در ۲۱ استان کشور
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور با تأکید بر اینکه الگوی فعلی بارشها نهتنها ایران، بلکه کل منطقه خاورمیانه و آسیای میانه را درگیر کرده و چشمانداز مدلهای پیشبینی برای ادامه فصل نیز امیدوارکننده نیست، میگوید:«طبق گزارش شرکت مدیریت منابع آب ایران، از ابتدای سال آبی جاری تاکنون ۲۱ استان کشور هیچ بارشی را تجربه نکردهاند. این استانها شامل تهران، مرکزی، فارس، اصفهان، خراسان رضوی، کرمانشاه، خوزستان، کرمان، سیستان و بلوچستان، کردستان، همدان، چهارمحال و بختیاری، لرستان، ایلام، کهگیلویه و بویراحمد، بوشهر، زنجان، یزد، هرمزگان، قم و خراسان جنوبی هستند.»
وی در توضیح این شرایط میگوید:«از شمال تا جنوب کشور، وضعیت بارشها بهشدت زیر نرمال است. در استانهای فلات مرکزی و غرب کشور، عملاً بارندگی ثبت نشده و کشاورزان بسیاری هنوز نتوانستهاند کشت پاییزه را آغاز کنند. در مناطقی مانند کردستان، کرمانشاه و ایلام، فصل کاشت غلات باید از مهرماه شروع میشد اما نبود باران، زمینها را خشک نگه داشته است.»
گلستان تنها نقطه امیدوارکننده
وظیفه میگوید:«حتی در استانهایی که بارش رخ داده، میزان آن بسیار ناچیز بوده است. آمار رسمی نشان میدهد بارشها در آذربایجان شرقی ۹۸ درصد، آذربایجان غربی ۹۷ درصد، اردبیل ۹۴ درصد، البرز ۹۳ درصد، قزوین ۸۹ درصد، سمنان ۷۳ درصد و خراسان شمالی ۷۲ درصد کمتر از میانگین درازمدت بوده است. در شمال کشور نیز شرایط بهتر نیست. مازندران ۴۲ درصد و گیلان ۳۹ درصد کاهش بارندگی را ثبت کردهاند. تنها استانی که از میانگین بلندمدت فراتر رفته، گلستان است که بارشهای آن 7 درصد بیشتر از میانگین درازمدت گزارش شده است.»
وی در اینباره ادامه میدهد:«حتی در سواحل شمالی هم که معمولاً پاییزهای پربارشی دارند، میزان بارش بسیار کمتر از حد نرمال است. مدلهای پیشبینی نشان میدهد بارشهای پراکنده تنها در نیمه شمالی کشور، بویژه در گیلان، مازندران، گلستان و بخشهایی از آذربایجانها رخ خواهد داد و بقیه مناطق در آبانماه همچنان خشک خواهند بود.»
مدیریت مصرف آب تنها گزینه پیش رو است
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور خاطرنشان میکند:«خشکسالی در بارش، مستقیماً به سدها رسیده است. بر اساس آمار رسمی، ورودی آب به سدهای کشور تا ۲۶ مهرماه تنها ۷۸۰ میلیون مترمکعب بوده که نسبت به یک میلیارد و ۲۹۰ میلیون مترمکعب سال گذشته، ۳۹ درصد کاهش یافته است. همچنین حجم آب موجود در مخازن سدها ۱۷ میلیارد و ۶۶۰ میلیون مترمکعب گزارش شده که نسبت به ۲۳ میلیارد و ۳۱۰ میلیون مترمکعب سال قبل، ۲۴ درصد کاهش دارد. به این ترتیب، سدهای کشور در مجموع تنها ۳۴ درصد پرشدگی دارند و ۲۲ سد کشور با کمتر از ۱۵ درصد ذخیره در شرایط بحرانی قرار گرفتهاند.»
این مقام مسئول میگوید:«کاهش بارش و گرمای بالاتر از نرمال موجب شده آورد رودخانهها بهشدت کم شود. در چنین شرایطی، مدیریت مصرف آب تنها گزینه پیش رو است. نمیتوان در کوتاهمدت کاری زیربنایی انجام داد، اما میتوان با کاهش فشار شبکه و صرفهجویی در مصارف شرب و کشاورزی، شرایط را کنترل کرد.»
سدهای تهران، در مرز هشدار
وظیفه در خصوص وضعیت سدهای پایتخت توضیح میدهد:«وضعیت سدهای تأمینکننده آب شرب و کشاورزی تهران نیز نگرانکننده است. سد امیرکبیر با ۱۱ درصد پرشدگی، نسبت به سال گذشته ۸۰ درصد کاهش ذخیره دارد. سد لار تنها ۲ درصد پر است و ذخیره آن ۴۷ درصد کمتر از سال پیش است. سد طالقان با ۳۸ درصد پرشدگی، ۳۶ درصد افت را تجربه کرده و سد لتیان-ماملو نیز با ۹ درصد پرشدگی، نسبت به سال گذشته ۵۷ درصد کاهش نشان میدهد.»
وی در اینباره تأکید میکند:«وقتی بارش نیست، تنها ابزار مدیریت، کاهش مصرف است. اگر فشار شبکه مانند گذشته حفظ شود، همان مقدار اندک آبی هم که داریم هدر میرود. این کار ممکن است موقتاً افت فشار در شبکه ایجاد کند، اما مانع از بحران شدیدتر خواهد شد.»
چهره نگرانکننده سدهای استانی
وظیفه میافزاید:«بررسی مخازن سدهای کشور تصویر روشنی از وضعیت اقلیمی ایران ارائه میدهد. در آذربایجان شرقی، سدهای ارس، خداآفرین و ستارخان به ترتیب ۲۵، ۳ و ۲۷ درصد کاهش ذخیره نسبت به سال گذشته داشتهاند. در آذربایجان غربی نیز سدهای بوکان، سردشت، آغچای و بارون بین ۴ تا ۷۲ درصد منفی هستند. در خوزستان، زنجیره سدهای کارون، دز، کرخه، جره و مارون به ترتیب بین ۸ تا ۷۰ درصد کاهش ذخیره را نشان میدهند. سد زایندهرود در اصفهان ۳۹ درصد منفی و شهید رجایی در مازندران ۲۹ درصد کاهش داشته است. در فارس نیز سدهای ملاصدرا، درودزن و سلمان فارسی به ترتیب ۲۲، ۲۸ و ۶۹ درصد منفی هستند.»
وی در خصوص دیگر استانها میگوید:«در کرمان، سدهای جیرفت و نساء به ترتیب ۲۴ و ۵۵ درصد کاهش دارند. در استانهای شرقی، سد دوستی در خراسان رضوی ۷۷ درصد کاهش و سد طرق منفی ۵۳ درصد را ثبت کرده است. در سیستان و بلوچستان نیز سدهای چاهنیمهها، پیشین و زیردان بین ۲۲ تا ۶۹ درصد کاهش ذخیره دارند.»
وظیفه با تأکید بر اینکه این ارقام نشاندهنده بحرانی فراگیر است که در صورت تداوم کمبارشی، تأمین آب شرب و کشاورزی را در بخش بزرگی از کشور تهدید خواهد کرد، میافزاید:«کاهش ورودی به مخازن سدها علاوه بر کمیت، کیفیت آب را نیز تحتتأثیر قرار داده است. در برخی مناطق، حجم ذخیره به حدی کاهش یافته که سدها به «حجم مرده» نزدیک شدهاند؛ یعنی جایی که برداشت آب از نظر فنی دشوار و کیفیت آن بهشدت پایین میآید.»
کشاورزی بیبرنامه
و منابع رو به زوال
وظیفه میگوید:«کشاورزی ما اغلب بدون توجه به وضعیت منابع آب انجام میشود، سیستمهای آبیاری ما قدیمیاند و بازدهی پایینی دارند. در چنین وضعی هر چه بارندگی کمتر شود، هدررفت آب بیشتر و بحران عمیقتر میشود. باید به سمت بازچرخانی آب، اصلاح شیوههای آبیاری و کاهش مصرف در صنایع و شهرها حرکت کرد. ما در منطقهای خشک زندگی میکنیم و جمعیت کشور افزایش یافته است. اگر مانند گذشته رفتار کنیم، بحرانهای عمیقتری در انتظار ما خواهد بود.»
امیدهای زمستانی و ضرورت مدیریت
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور درباره پیشبینی هواشناسی از بارشهای پاییزه میافزاید:«با احتمال قابل توجه و حتی قطعی، پاییز ۱۴۰۴ گرایش شدیدی به کمبارشی دارد و حدوداً تا 20 آبانماه نیز بارش قابلتوجهی پیشبینی نشده است؛ البته نکته مهم و قطعی این است که به طور کلی بارش پاییزی با احتمال بسیار زیاد کمتر از میانگین بلندمدت پیشبینی میشود. البته پیشبینیهای اولیه نشان میدهد زمستان امسال، نیمه غربی کشور ممکن است شرایطی نزدیک به نرمال داشته باشد و این میتواند اندکی از فشار خشکسالی بکاهد اما حتی اگر زمستان نرمال هم باشد، این بارندگیها نمیتواند کمبودهای گسترده امسال را جبران کند. در این شرایط تنها با مدیریت درست و صرفهجویی میتوان تابآوری کشور را در برابر خشکسالی افزایش داد.»
وی ادامه میدهد:«اگر سال آینده نیز مانند امسال خشک باشد، مدیریت منابع آب در کشور بسیار دشوار و حتی در برخی مناطق بحرانی خواهد شد. تابآوری ما در برابر خشکسالی نیازمند برنامهریزی دقیق، استفاده از فناوریهای نوین و همراهی مردم در صرفهجویی است.
